Åñòåñòâåííàÿ èñòîðèÿ

Êí. II, ãë. 15

Òåêñò ïî èçäàíèþ: Àðõèâ èñòîðèè íàóêè è òåõíèêè. Âûï. 3. Ñáîðíèê ñòàòåé. Íàóêà, Ìîñêâà, 2007. Ñ. 287—366.
Ïåðåâîä ñ ëàò. è êîììåíòàðèè Á. À. Ñòàðîñòèíà.
Ëàò. òåêñò: C. Plini Secundi Naturalis Historiae Libri XXXVII. Vol. 1, ed. C. Mayhoff. Lipsiae, Teubner, 1906.
Ñêàí òîéáíåðîâñêîãî èçä. 1906.
ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
  • 15. (12) 59Òðè ïëà­íå­òû, ðàñ­ïî­ëî­æåí­íûå, êàê ìû óæå ãîâî­ðè­ëè [â § 32—34], âûøå Ñîëí­öà, ñîåäè­íÿ­ÿñü ñ íèì, èñ÷å­çà­þò èç âèäà. Âîñ­õî­äÿ óòðîì, îíè íèêî­ãäà íå îòñòî­ÿò [îò Ñîëí­öà] äàëü­øå, ÷åì íà 11 ãðà­äó­ñîâ. Çàòåì îíè îòñòó­ïà­þò, ãîíè­ìûå åãî ëó÷à­ìè, è îñòà­íàâ­ëè­âà­þò­ñÿ íà «óòðåí­íèõ ñòî­ÿí­êàõ» (sta­tio­nes ma­tu­ti­nas) — èõ íàçû­âà­þò «ïåð­âû­ìè» — â òðå­óãîëü­íè­êå íà ðàñ­ñòî­ÿ­íèè 120 ãðà­äó­ñîâ [îò ñâî­åãî âîñ­õî­äà]. Çàòåì îíè âîñ­õî­äÿò âå÷å­ðîì, â ïðî­òè­âî­ïî­ëîæ­íîé ÷àñòè íåáà, óäà­ëÿ­ÿñü íà 180 ãðà­äó­ñîâ, è ïîä­õî­äÿò ñ äðó­ãîé ñòî­ðî­íû ê ñâî­èì âå÷åð­íèì èëè òàê íàçû­âàå­ìûì «âòî­ðûì ñòî­ÿí­êàì», óäà­ëåí­íûì åùå íà 120 ãðà­äó­ñîâ, ãäå èõ íàñòè­ãà­åò Ñîëí­öå è ñ ðàñ­ñòî­ÿ­íèÿ 12 ãðà­äó­ñîâ äåëà­åò íåâèäè­ìû­ìè, ÷òî è íàçû­âà­þò èõ âå÷åð­íèì çàõî­äîì.
  • 60Ìàð­ñî­âà çâåçäà, ñàìàÿ áëèç­êàÿ [ê Ñîëí­öó], îùó­ùà­åò åãî ëó÷è óæå â ïðå­äå­ëàõ «êâàä­ðà­òó­ðû» — ñ ðàñ­ñòî­ÿ­íèÿ â 90 ãðà­äó­ñîâ, ïî÷å­ìó åå äâè­æå­íèÿ ïîñëå îáî­èõ åå âîñ­õî­äîâ è íàçâà­ëè «ïåð­âûì» è «âòî­ðûì 90-ãðà­äóñ­íûì» [äâè­æå­íè­ÿ­ìè]. Íà óñòîé­÷è­âîì [îòðåç­êå ñâî­åãî ïóòè] Ìàðñ îñòà­åò­ñÿ â êàæ­äîì çíà­êå çîäè­à­êà ïî øåñòè ìåñÿ­öåâ, íà äðó­ãèõ [îòðåç­êàõ] — ïî äâà ìåñÿ­öà, à îáå îñòàëü­íûå [âåðõ­íèå ïëà­íå­òû] ïðî­âî­äÿò â êàæ­äîì çîäè­à­êàëü­íîì çíà­êå íå áîëåå ÷åòû­ðåõ ìåñÿ­öåâ.
  • 61Òàêèì æå îáðà­çîì èñ÷å­çà­þò â âå÷åð­íåì ñîåäè­íå­íèè è îáå íèæ­íèå ïëà­íå­òû. Êîãäà æå Ñîëí­öå îò íèõ îòäå­ëÿ­åò­ñÿ, îíè ñîâåð­øà­þò ñâîé óòðåí­íèé âîñ­õîä íà ïðåæ­íåì óäà­ëå­íèè îò Ñîëí­öà, âíîâü ñòðå­ìÿò­ñÿ ê íåìó è äîãíàâ, ñêðû­âà­þò­ñÿ, [÷òî è çîâåò­ñÿ èõ] óòðåí­íèì çàõî­äîì. Çàòåì, îòõî­äÿ íà òå æå ðàñ­ñòî­ÿ­íèÿ, î êîòî­ðûõ ìû óæå ãîâî­ðè­ëè, îíè ïîÿâ­ëÿ­þò­ñÿ íà âå÷åð­íåì íåáå, äàëåå âîç­âðà­ùà­þò­ñÿ ê Ñîëí­öó è òåðÿ­þò­ñÿ â [îáùåì ñ íèì] âå÷åð­íåì çàõî­äå. Âåíå­ðà ïðè ýòîì îñòà­íàâ­ëè­âà­åò­ñÿ íà äâóõ ñòî­ÿí­êàõ, óòðåí­íåé è âå÷åð­íåé, íà ñàìûõ îòäà­ëåí­íûõ êîí­öàõ ñâî­åãî ïóòè, ïîñëå îáî­èõ ñâî­èõ ïîÿâ­ëå­íèé íà íåáå. Ñòî­ÿ­íîê æå Ìåð­êó­ðèÿ íå óäà­åò­ñÿ çàìå­òèòü èç-çà êðàé­íåé íåïðî­äîë­æè­òåëü­íî­ñòè åãî ïðå­áû­âà­íèÿ íà íèõ.
  • (13) 62Èòàê, ìû èçëî­æè­ëè òåî­ðèþ ñâå­òèë è èõ çàòìå­íèé, äîâîëü­íî ñëîæ­íóþ, ïîñêîëü­êó ðå÷ü øëà î äâè­æå­íè­ÿõ, ñîïðî­âîæ­äàå­ìûõ ìíî­æå­ñò­âîì óäè­âè­òåëü­íûõ ÿâëå­íèé: ñâå­òè­ëà ìåíÿ­þò ñâîè ðàç­ìå­ðû è öâåò, çàõî­äÿò íà ñåâåð è óäà­ëÿ­þò­ñÿ ê þãó, ïðè­áëè­æà­þò­ñÿ ê Çåì­ëå èëè âíå­çàï­íî ïîÿâ­ëÿ­þò­ñÿ âûñî­êî â íåáå. Ñîîá­ùåí­íîå íàìè âî ìíî­ãîì ðàñ­õî­äèò­ñÿ ñ òðà­äè­öè­îí­íû­ìè ìíå­íè­ÿ­ìè íàøèõ ïðåä­øå­ñò­âåí­íè­êîâ. Ïðè­çíà­âàÿ èõ çàñëó­ãó â òîì, ÷òî îíè ïåð­âû­ìè ñòà­ëè èñêàòü è ïîêà­çà­ëè äðó­ãèì ïóòè èññëå­äî­âà­íèÿ, îòíþäü íå áóäåì îñòàâ­ëÿòü íàäåæ­äó íà ïðî­ãðåññ îò âåêà ê âåêó (mo­do ne quis des­pe­ret sae­cu­la pro­fi­ce­re sem­per).
  • 63Âñå ðàñ­ñìîò­ðåí­íûå ÿâëå­íèÿ âîç­íè­êà­þò èç [âçà­è­ìî­äåé­ñò­âèÿ] ìíî­æå­ñòâà ïðè­÷èí. Âî-ïåð­âûõ, îðáè­òû, êîòî­ðûå ãðå­êè ïðè­ìå­íè­òåëü­íî ê íåáåñ­íûì òåëàì íàçû­âà­þò «àïñèäà­ìè» — íî íåëü­çÿ ëè îáîé­òèñü áåç ãðå­÷å­ñêèõ òåð­ìè­íîâ? Ó êàæ­äî­ãî íåáåñ­íî­ãî òåëà ñâîÿ îðáè­òà, íå ñîâ­ïà­äàþ­ùàÿ ñ âðà­ùå­íè­åì íåáà â öåëîì, ïîñêîëü­êó öåí­òðîì íåáà ñëó­æèò Çåì­ëÿ, à [åå ïîëî­æå­íèå îïðå­äå­ëå­íî] äâó­ìÿ êðàé­íè­ìè òî÷­êà­ìè, èìå­íó­å­ìû­ìè ïîëþ­ñà­ìè, è ïîñêîëü­êó çîäè­àê ðàñ­ïî­ëî­æåí ìåæ­äó íèìè íàêëîí­íî. Òàêèì îáðà­çîì, ó êàæ­äîé îðáè­òû ñâîé öåíòð. Ñîîò­âåò­ñò­âåí­íî è ñàìè îðáè­òû ðàç­íûå [ó ðàç­íûõ íåáåñ­íûõ òåë], è íåáåñ­íûå ïóòè è äâè­æå­íèÿ ó íèõ òîæå ðàç­íûå [õîòÿ áû óæå] ïîòî­ìó, ÷òî âíóò­ðåí­íèå îðáè­òû (ap­si­das) ïî íåîá­õî­äè­ìî­ñòè êîðî­÷å36 [âíåø­íèõ].
  • 15. (12) [59] Er­ran­tium autem tres, quas sup­ra so­lem di­xi­mus si­tas, oc­cul­tan­tur mean­tes cum eo, exo­riun­tur ve­ro ma­tu­ti­no dis­ce­den­tes par­ti­bus num­quam ampli­us un­de­nis. pos­tea ra­dio­rum eius con­tac­tu re­gun­tur et in tri­quet­ro a par­ti­bus CXX sta­tio­nes ma­tu­ti­nas fa­ciunt, quae et pri­mae vo­can­tur, mox in ad­ver­so a par­ti­bus CLXXX exor­tus ves­per­ti­nos, ite­rum­que in CXX ab alio la­te­re appro­pin­quan­tes sta­tio­nes ves­per­ti­nas, quas et se­cun­das vo­cant, do­nec as­se­cu­tus in par­ti­bus duo­de­nis oc­cul­tet il­las, qui ves­per­ti­ni oc­ca­sus ap­pel­lan­tur.
  • [60] Mar­tis stel­la, ut pro­pior, etiam ex quad­ra­to sen­tit ra­dios, a XC par­ti­bus, un­de et no­men ac­ce­pit mo­tus pri­mus et se­cun­dus no­na­ge­na­rius dic­tus ab ut­ro­que exor­tu. eadem sta­tio­na­lis se­nis men­si­bus com­mo­ra­tur in sig­nis, alio­qui bi­menstris, cum ce­te­rae ut­ra­que sta­tio­ne qua­ter­nos men­ses non inpleant.
  • [61] in­fe­rio­res autem duae oc­cul­tan­tur in coi­tu ves­per­ti­no si­mi­li mo­do, re­lic­tae­que a so­le to­ti­dem in par­ti­bus fa­ciunt exor­tus ma­tu­ti­nos, ad quos lon­gis­si­mis dis­tan­tiae suae me­tis so­lem in­se­quun­tur adep­tae­que oc­ca­su ma­tu­ti­no con­dun­tur ac prae­te­reunt. mox eodem in­ter­val­lo ves­pe­re exo­riun­tur us­que ad quos di­xi­mus ter­mi­nos. ab his ret­rog­ra­diun­tur ad so­lem et oc­ca­su ves­per­ti­no de­li­tes­cunt. Ve­ne­ris stel­la et sta­tio­nes duas, ma­tu­ti­nam ves­per­ti­nam­que, ab ut­ro­que exor­tu fa­cit a lon­gis­si­mis dis­tan­tiae suae fi­ni­bus, Mer­cu­rii sta­tio­num bre­vio­re mo­men­to quam ut dep­re­hen­di pos­sint.
  • (13) [62] Haec est lu­mi­num oc­cul­ta­tio­num­que ra­tio, perple­xior mo­tu mul­tis­que in­vo­lu­ta mi­ra­cu­lis, si­qui­dem mag­ni­tu­di­nes suas et co­lo­res mu­tant, et eae­dem ad sep­tentrio­nem ac­ce­dunt abeuntque ad austrum ter­ris­que pro­pio­res aut cae­lo re­pen­te cer­nun­tur. in qui­bus ali­ter mul­ta quam prio­res tra­di­tu­ri fa­te­mur ea quo­que il­lo­rum es­se mu­ne­ris qui pri­mi vias quae­ren­di de­monstra­ve­rint, mo­do ne quis des­pe­ret sae­cu­la pro­fi­ce­re sem­per.
  • [63] plu­ri­bus de cau­sis haec om­nia ac­ci­dunt: pri­ma cir­cu­lo­rum, quos Grae­ci ἀψῖ­δας in stel­lis vo­cant; ete­nim Grae­cis uten­dum erit vo­ca­bu­lis. sunt autem hi sui cui­que earum alii­que quam mun­do, quo­niam ter­ra a ver­ti­ci­bus duo­bus, quos ap­pel­la­ve­runt po­los, centrum cae­li nec non et sig­ni­fe­ri est ob­li­que in­ter eos si­ti. om­nia autem haec constant ra­tio­ne cir­ci­ni sem­per in­du­bi­ta­ta. er­go ab alio cui­que centro ap­si­des suae ex­sur­gunt ideo­que di­ver­sos ha­bent or­bes mo­tus­que dis­si­mi­les, quo­niam in­te­rio­res ap­si­das ne­ces­se est bre­vio­res es­se.

ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß


  • 36ïîòî­ìó, ÷òî âíóò­ðåí­íèå îðáè­òû ïî íåîá­õî­äè­ìî­ñòè êîðî­÷å [âíåø­íèõ] — ãîâî­ðèò­ñÿ î âíóò­ðåí­íèõ — in­te­rio­res, íî, ìîæåò áûòü, ïåð­âî­íà­÷àëü­íî ñòî­ÿ­ëî «íèæ­íèå», in­fe­rio­res, êàê â àíà­ëî­ãè÷­íûõ ñëó­÷à­ÿõ, êîãäà ðå÷ü çàõî­äè­ëà î «íèæ­íèõ» ïëà­íå­òàõ, Ìåð­êó­ðèè è Âåíå­ðå.
  • ÈÑÒÎÐÈß ÄÐÅÂÍÅÃÎ ÐÈÌÀ
    1260010237 1260010301 1260010302 1327002016 1327002017 1327002018