Ïåðåâîä Í. À. Ïîçäíÿêîâîé. Êîììåíòàðèé Í. Å. Áîäàíñêîé.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: W. Weissenborn, H. J. Müller, 1898. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
64. (1)  êîíöå ãîäà íåíàäîëãî óñòàíîâèëñÿ ìèð, íî îí, êàê âñåãäà, íàðóøàëñÿ áîðüáîþ ïàòðèöèåâ è ïëåáååâ. (2) Âîçìóòèâøèåñÿ ïëåáåè íå çàõîòåëè ó÷àñòâîâàòü â êîíñóëüñêèõ âûáîðàõ; ñåíàòîðû è èõ êëèåíòû123 èçáðàëè êîíñóëàìè Òèòà Êâèíêöèÿ è Êâèíòà Ñåðâèëèÿ. Ãîä èõ êîíñóëüñòâà [468 ã.] áûë ïîõîæ íà ïðåäøåñòâóþùèé: íà÷àëñÿ îí ðàçäîðàìè, ïîòîì âíåøíÿÿ âîéíà ïðèíåñëà ñïîêîéñòâèå. (3) Ñàáèíÿíå áûñòðî ïåðåñåêëè êðóñòóìèíñêèå ïîëÿ, ñ îãíåì è ìå÷îì îáúÿâèëèñü ó ðåêè Àíèåí. Îíè áûëè îòáðîøåíû ïî÷òè ÷òî îò Êîëëèíñêèõ âîðîò è ãîðîäñêèõ ñòåí, îäíàêî óñïåëè óãíàòü äîáû÷åþ ìíîãî ëþäåé è ñêîòà. (4) Èõ ïðåñëåäîâàë êîíñóë Ñåðâèëèé ñ âîéñêîì, è õîòÿ íàñòè÷ü íåïðèÿòåëÿ â îòêðûòîì ïîëå îí íå ñóìåë, íî òàê ðàçîðèë åãî çåìëþ, ÷òî íå îñòàâèë íè÷åãî íå çàòðîíóòîãî âîéíîþ, à çàõâà÷åííóþ âðàãàìè äîáû÷ó âåðíóë ñòîðèöåé. (5) È â çåìëå âîëüñêîâ äåëî âåëîñü ïðåâîñõîäíî ñòàðàíèÿìè ïîëêîâîäöà è âîèíîâ. Ïðåæäå âñåãî ñðàçèëèñü ïîä çíàìåíàìè â îòêðûòîì ïîëå, ñ îãðîìíûìè ïîòåðÿìè ó îáåèõ ñòîðîí. (6) È ðèìëÿíå, ïî ñâîåé ìàëî÷èñëåííîñòè òÿæåëåå ÷óâñòâóÿ ýòè ïîòåðè, îòñòóïèëè áû, åñëè áû êîíñóë ñïàñèòåëüíîé ëîæüþ íå ïîäáîäðèë âîéñêî, âîñêëèöàÿ, ÷òî íà äðóãîì êðûëå âðàã îáðàùåí â áåãñòâî. Âîèíû óäàðèëè íà íåïðèÿòåëÿ è, ïîâåðèâ, ÷òî ïîáåæäàþò, ïîáåäèëè. (7) Êîíñóë, îïàñàÿñü èçëèøíèì íàïîðîì âîçîáíîâèòü ñðàæåíèå, äàë ñèãíàë ê îòáîþ. (8) Íåñêîëüêî äíåé äëèëàñü ïåðåäûøêà êàê áû ïî ìîë÷àëèâîìó ñîãëàøåíèþ ñòîðîí; çà ýòî âðåìÿ â ëàãåðü âîëüñêîâ è ýêâîâ ñîáèðàþòñÿ áîëüøèå ñèëû îò âñåõ èõ ïëåìåí, ó íèõ íåò ñîìíåíèé, ÷òî ðèìëÿíå, åñëè òîëüêî óçíàþò îá ýòîì, íî÷üþ ñíèìóòñÿ ñ ìåñòà. (9) Ïîýòîìó çà ïîëíî÷ü124 îíè ñàìè ïîäîøëè ê ðèìñêîìó ëàãåðþ. (10) Óíÿâ ñóìÿòèöó, âûçâàííóþ âíåçàïíîé òðåâîãîé, Êâèíêöèé ïðèêàçàë âîèíàì ñïîêîéíî îñòàâàòüñÿ â ïàëàòêàõ è âûâåë â ñòîðîæåâîå îõðàíåíèå êîãîðòó ãåðíèêîâ, çàòåì âåëåë ïîñàäèòü òðóáà÷åé è ãîðíèñòîâ íà êîíåé: ïóñòü òðóáÿò ïåðåä âàëîì è äî ñâåòà äåðæàò âðàãà â òðåâîãå. (11) Îñòàòîê íî÷è ïðîøåë â ëàãåðå òàê ñïîêîéíî, ÷òî ðèìëÿíå ìîãëè äàæå ñïàòü. À âîëüñêîâ äåðæàë â íàïðÿæåííîì îæèäàíèè íàïàäåíèÿ âèä âîîðóæåííûõ ïåõîòèíöåâ, ïðèíÿòûõ èìè çà ìíîãî÷èñëåííûõ ðèìëÿí, è òîïîò è ðæàíèå êîíåé, ðàñòðåâîæåííûõ íåóìåëûìè ñåäîêàìè è òðóáíûìè çâóêàìè, áóäîðàæàùèìè ñëóõ. |
64. extremo anno pacis aliquid fuit, sed, ut semper alias, sollicitae pacis certamine patrum et plebis. irata plebs interesse consularibus comitiis noluit; [2] per patres clientesque patrum consules creati T. Quinctius Q. Servilius. similem annum priori consules habent, seditiosa initia, bello deinde externo tranquilla. [3] Sabini Crustuminos campos citato agmine transgressi cum caedes et incendia circum Anienem flumen fecissent, a porta prope Collina moenibusque pulsi ingentes tamen praedas hominum pecorumque egere. [4] quos Servilius consul infesto exercitu insecutus ipsum quidem agmen adipisci aequis locis non potuit, populationem adeo effuse fecit, ut nihil bello intactum relinqueret multiplicique capta praeda rediret. [5] et in Volscis res publica egregie gesta cum ducis tum militum opera. primum aequo campo signis conlatis pugnatum ingenti caede utrimque, plurimo sanguine. [6] et Romani, quia paucitas damno sentiendo propior erat, gradum rettulissent, ni salubri mendacio consul fugere hostes ab cornu altero clamitans concitasset aciem. impetu facto, dum se putant vincere, vicere. [7] consul metuens, ne nimis instando renovaret certamen, signum receptui dedit. [8] intercessere pauci dies, velut tacitis indutiis utrimque quiete sumpta, per quos ingens vis hominum ex omnibus Volscis Aequisque populis in castra venit, haud dubitans, si senserint, Romanos nocte abituros. [9] itaque tertia fere vigilia ad castra oppugnanda veniunt. [10] Quinctius sedato tumultu, quem terror subitus exciverat, cum manere in tentoriis quietum militem iussisset, Hernicorum cohortem in stationem educit, cornicines tubicinesque in equos inpositos canere ante vallum iubet sollicitumque hostem ad lucem tenere. [11] relicum noctis adeo tranquilla omnia in castris fuere, ut somni quoque Romanis copia esset. Volscos species armatorum peditum, quos et plures esse et Romanos putabant, fremitus hinnitusque equorum, qui et insueto sedente equite et insuper aures agitante sonitu saeviebant, intentos velut ad impetum hostium tenuit. |