Ïåðåâîä Ã. ×. Ãóñåéíîâà. Êîììåíòàðèé Í. Å. Áîäàíñêîé.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1922. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
2. (1) Ìåæ òåì êîíñóëû íàñòðàèâàëè ñåíàò ïðîòèâ òðèáóíîâ, à òðèáóíû — íàðîä ïðîòèâ êîíñóëîâ. Áåçóìñòâî òðèáóíîâ, ãîâîðèëè êîíñóëû, äåëàåòñÿ íåñòåðïèìûì: äàëüøå íåêóäà — â Ãîðîäå ðàçæèãàåòñÿ áîëüøå âîéí, ÷åì â ÷óæèõ çåìëÿõ. È âèíîé òîìó — êàê íàðîä, òàê è ïàòðèöèè, êàê òðèáóíû, òàê è êîíñóëû. (2) ×òî â ãîñóäàðñòâå âîçíàãðàæäàåòñÿ, òî âñåãäà áûñòðî è ðàçðàñòàåòñÿ: òàê âîñïèòûâàþòñÿ äîáðûå ãðàæäàíå è õðàáðûå âîèíû. (3) À â Ðèìå íè÷òî íå âîçíàãðàæäàåòñÿ ëó÷øå, ÷åì ìÿòåæè: îíè âñåãäà ïðèíîñèëè óâàæåíèå è ïî÷åò âñåì è êàæäîìó. (4) Ïóñòü ïîðàçìûñëÿò ñåíàòîðû, â ÷åì ñîñòîÿëî âåëè÷èå ñîñëîâèÿ, óíàñëåäîâàííîå èìè îò èõ îòöîâ, òàêèì ëè îíè åãî ïåðåäàäóò ñâîèì ñûíîâüÿì; è ÷åì ìîãóò ïîõâàëÿòüñÿ ïëåáåè, ãîâîðÿ î ñ.179 ñâîåé âîçðîñøåé ñèëå è ñëàâå. È ýòîìó íåò è íå áóäåò êîíöà, ïîêà ìÿòåæè èìåþò óñïåõ, à çà÷èíùèêè ìÿòåæåé â òàêîé ÷åñòè. (5) Ê ÷åìó êëîíèò Êàíóëåé, è ñ òàêèì óïîðñòâîì? Ê òîìó, ÷òîáû ðîäû ñìåøàëèñü â ñáðîä, ÷òîáû ïîêîëåáàëñÿ ÷èí îáùåñòâåííûõ è ÷àñòíûõ ïòèöåãàäàíèé, ÷òîáû íå îñòàëîñü íè÷åãî íå èñïîð÷åííîãî, íè÷åãî áåñïðèìåñíîãî, ÷òîáû ñ óòðàòîþ âñåõ ðàçëè÷èé íèêòî íå çíàë áû óæå íè ñåáÿ, íè ñâîèõ? (6) ×òî òàêîå ýòè ñìåøàííûå áðàêè, êàê íå ïðîñòîå, ñëîâíî ó äèêèõ çâåðåé, ñïàðèâàíèå ìåæäó ïàòðèöèÿìè è ïëåáåÿìè? ×òîáû ïîÿâèâøèéñÿ. íà ñâåò íå çíàë, ÷üåé îí êðîâè, ÷üèì ïðè÷àñòåí ñâÿòûíÿì4, — ïîëóïàòðèöèé, ïîëóïëåáåé, ñàì ñ ñîáîé â ðàçëàäå! (7) Íî íåäîñòàòî÷íûì êàæåòñÿ ñìåøàòü ïîðÿäîê áîæåñêèé è ÷åëîâå÷åñêèé: ïîäñòðåêàòåëè ÷åðíè óæå ðâóòñÿ ê êîíñóëüñòâó! Ñïåðâà îíè. ëèøü ïðîèçíîñèëè ðå÷è, äîáèâàÿñü òîãî, ÷òîáû îäíèì èç êîíñóëîâ áûë ïëåáåé5, à òåïåðü óæå òðåáóþò è çàêîíà, ñîãëàñíî êîòîðîìó íàðîä èçáèðàë áû êîíñóëîâ èç ïàòðèöèåâ, èç ïëåáååâ ëè ïî ñâîåìó ïðîèçâîëó! ßñíî, ÷òî èçáðàíû áóäóò èç ïëåáååâ ìÿòåæíåéøèå è ñòàíóò êîíñóëàìè Êàíóëåè äà Èöèëèè. (8) Äà íå ïîïóñòèò Þïèòåð Âñåáëàãîé Âåëè÷àéøèé, ÷òîáû âëàñòü, îòìå÷åííàÿ öàðñêèì âåëè÷èåì, ïàëà ñòîëü íèçêî! Ëó÷øå òûñÿ÷ó ðàç óìåðåòü, ÷åì ñíîñèòü òàêîé ïîçîð. (9) Íåò ñîìíåíèÿ, ÷òî íàøè ïðåäêè, åñëè áû ìîãëè ïðåäâèäåòü, ÷òî óñòóïêàìè íå ñìÿã÷àò íàðîä, à ëèøü îçëîáÿò â åãî âñå áîëåå íåñïðàâåäëèâûõ ïðèòÿçàíèÿõ, ñ ñàìîãî íà÷àëà ðåøèëèñü áû íà ñàìóþ îò÷àÿííóþ áîðüáó, íî íå ïîä÷èíèëè áû ñåáÿ ïðèíÿòûì òîãäà çàêîíàì. (10) Âåäü êàê òîãäà óñòóïèëè òîëïå ñ òðèáóíàòîì, òàê ïðèõîäèëîñü óñòóïàòü è ïîòîì. (11) È ýòîìó íåò êîíöà: íå ìîãóò óæèòüñÿ â îäíîì ãîñóäàðñòâå íàðîäíûå òðèáóíû è ñåíàòîðû: ëèáî ñîñëîâüå îäíèõ, ëèáî äîëæíîñòü äðóãèõ äîëæíû ïåðåñòàòü ñóùåñòâîâàòü; ëó÷øå ïîçäíî âîñïðîòèâèòüñÿ íàãëîñòè è áåçðàññóäñòâó, ÷åì íèêîãäà. (12) Íåóæòî èì äàíî ñïåðâà áåçíàêàçàííî ñåÿòü ÷ðåâàòûå âîéíîþ ðàçäîðû ñ ñîñåäÿìè, à ïîòîì ìåøàòü ñîãðàæäàíàì âîîðóæàòüñÿ è îáîðîíÿòüñÿ îò òåõ, êîãî ñàìè æå è ïîäñòðåêíóëè? Òîëüêî ÷òî íå ïðèãëàñèâ ê íàì íåïðèÿòåëÿ, îíè íå äàþò ñîáðàòü ïðîòèâ íåãî îïîë÷åíèå, à Êàíóëåé äàæå ñìååò îáúÿâëÿòü â ñåíàòå, ÷òî çàïðåòèò íàáîð âîéñêà, (13) åñëè ñåíàòîðû, ñëîâíî ïîáåæäåííûå, íå óòâåðäÿò åãî çàêîíû! ×òî ýòî, êàê íå óãðîçà ïðåäàòü îòå÷åñòâî, äîæäàòüñÿ íàïàäåíèÿ è ñäàòüñÿ? Êîãî äîëæíû âîîäóøåâèòü ýòè ïðèçûâû? Íåò, íå ðèìëÿí, íî âîëüñêîâ, ýêâîâ, âåéÿí. (14) Óæ íå ïîä âîäèòåëüñòâîì ëè Êàíóëåÿ íàäåþòñÿ îíè âçîéòè íà êàïèòîëèéñêèå òâåðäûíè? Íî åñëè òðèáóíû, îòíÿâ ó ïàòðèöèåâ èõ ïðàâà è âåëè÷èå, íå ëèøèëè èõ òàêæå è ìóæåñòâà, òî êîíñóëû ãîòîâû âåñòè èõ ïðåæäå ïðîòèâ ïðåñòóïíûõ ñîãðàæäàí, à ïîòîì óæ ïðîòèâ âîîðóæåííûõ âðàãîâ. |
2. eodem tempore et consules senatum in tribunum et tribunus populum in consules incitabat. negabant consules iam ultra ferri posse furores tribunicios; ventum iam ad finem esse; domi plus belli concitari quam foris. id adeo non plebis quam patrum neque tribunorum magis quam consulum culpa accidere. [2] cuius rei praemium sit in civitate, eam maximis semper auctibus crescere; sic pace bonos, sic bello fieri. [3] maximum Romae praemium seditionum esse; ideo singulis universisque semper honori fuisse. [4] reminiscerentur quam maiestatem senatus ipsi a patribus accepissent, quam liberis tradituri essent, vel quem ad modum plebs gloriari posset auctiorem amplioremque se esse. finem ergo non fieri nec futuram donec quam felices seditiones tam honorati seditionum auctores essent. [5] quas quantasque res C. Canuleium adgressum! conluvionem gentium, perturbationem auspiciorum publicorum privatorumque adferre, ne quid sinceri, ne quid incontaminati sit, ut discrimine omni sublato nec se quisquam nec suos noverit. [6] quam enim aliam vim conubia promiscua habere nisi ut ferarum prope ritu volgentur concubitus plebis patrumque? ut qui natus sit ignoret, cuius sanguinis, quorum sacrorum sit; dimidius patrum sit, dimidius plebis, ne secum quidem ipse concors. [7] parum id videri, quod omnia divina humanaque turbentur; iam ad consulatum volgi turbatores accingi. et primo ut alter consul ex plebe fieret, id modo sermonibus temptasse; nunc rogari ut seu ex patribus seu ex plebe velit populus consules creet. et creaturos haud dubie ex plebe seditiosissimum quemque; Canuleios igitur Iciliosque consules fore. [8] ne id Iuppiter optimus maximus sineret regiae maiestatis imperium eo recidere; et se miliens morituros potius quam ut tantum dedecoris admitti patiantur. [9] certum habere maiores quoque, si divinassent concedendo omnia non mitiorem in se plebem, sed asperiorem alia ex aliis iniquiora postulando cum prima impetrasset futuram, primo quamlibet dimicationem subituros fuisse potius quam eas leges sibi imponi paterentur. [10] quia tum concessum sit de tribunis, iterum concessum esse; [11] fine non fieri posse si in eadem civitate tribuni plebis et patres essent; aut hunc ordinem aut illum magistratum tollendum esse, potiusque sero quam nunquam obviam eundum audaciae temeritatique. [12] illine ut impune primo discordias serentes concitent finitima bella, deinde adversus ea, quae concitaverint, armari civitatem defendique prohibeant, et cum hostes tantum non arcessierint, exercitus conscribi adversus hostes non patiantur, sed audeat Canuleius in senatu proloqui se, [13] nisi suas leges tamquam victoris patres accipi sinant, dilectum haberi prohibiturum? quid esse aliud quam minari se proditurum patriam, oppugnari atque capi passurum! quid eam vocem animorum non plebi Romanae, sed Volscis et Aequis et Veientibus allaturam! [14] nonne Canuleio duce se speraturos Capitolium atque arcem scandere posse? nisi patribus tribuni cum iure ac maiestate adempta animos etiam eripuerint, consules paratos esse duces prius adversus scelus civium quam adversus hostium arma. |
ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß