Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà

Êíèãà IV, ãë. 3

Òèò Ëèâèé. Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà. Òîì I. Èçä-âî «Íàóêà» Ì., 1989.
Ïåðåâîä Ã. ×. Ãóñåéíîâà. Êîììåíòàðèé Í. Å. Áîäàíñêîé.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1922.
ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ

3. (1) Ïîêà â ñåíà­òå êèïå­ëè òàêèå ñòðà­ñòè, Ãàé Êàíó­ëåé âûñòó­ïèë â çàùè­òó ñâî­èõ çàêî­íîâ è ïðî­òèâ êîí­ñó­ëîâ ñ òàêîþ ïðî­ñòðàí­íîþ ðå÷üþ: (2) «ß è ïðåæ­äå, êâè­ðè­òû, íå ðàç çàìå­÷àë, ñ.180 êàê ãíó­øà­þò­ñÿ âàìè ïàò­ðè­öèè, ñ÷è­òàÿ âàñ íåäî­ñòîé­íû­ìè æèòü ñ íèìè â òåõ æå ñàìûõ ñòå­íàõ åäè­íî­ãî Ãîðî­äà; òåïåðü ýòî ìíå ñîâåð­øåí­íî ÿñíî — ñ òàêîé ÿðî­ñòüþ îïîë­÷è­ëèñü îíè íà íàøè ïðåä­ëî­æå­íèÿ, (3) â êîòî­ðûõ íåò íè÷å­ãî èíî­ãî, êðî­ìå íàïî­ìè­íà­íèÿ î òîì, ÷òî ìû — èõ ñîãðàæ­äàíå è õîòü ðàç­íûé ó íàñ äîñòà­òîê, íî îòå­÷å­ñòâî — òî æå ñàìîå. Ïðåä­ëà­ãà­åì æå ìû âñå­ãî äâå âåùè. (4) Ïåð­âîå: ìû òðå­áó­åì ïðà­âî íà çàêîí­íûé áðàê, êîòî­ðîå îáû÷­íî ïðå­äî­ñòàâ­ëÿ­åò­ñÿ è ñîñåäÿì, è ÷óæå­çåì­öàì6: âåäü äàæå ïîáåæ­äåí­íûì âðà­ãàì ìû äàðó­åì ïðà­âî ãðàæ­äàí­ñòâà7, êîòî­ðîå êóäà êàê âàæ­íåé. (5) Âòî­ðîå: ìû íå òðå­áó­åì íè÷å­ãî íîâî­ãî, à ëèøü äîìî­ãà­åì­ñÿ òîãî, ÷òî è òàê óæå ïðè­íàä­ëå­æèò íàðî­äó ðèì­ñêî­ìó, — ïðà­âà ââå­ðÿòü âëàñòü òîìó, êîìó îí ñàì ïîæå­ëà­åò. (6) Ïî÷å­ìó æå â îòâåò îíè ïîä­íÿ­ëè òàêóþ áóðþ, ïî÷å­ìó ÷óòü ëè íå íàïà­äà­þò íà ìåíÿ â ñåíà­òå, ïî÷å­ìó ãîòî­âû äàòü âîëþ ðóêàì è îñêâåð­íèòü íàñè­ëè­åì îñâÿ­ùåí­íûé íåïðè­êîñ­íî­âåí­íî­ñòüþ ñàí òðè­áó­íà? (7) Åñëè ðèì­ñêî­ìó íàðî­äó áóäåò äàíî ïðà­âî ñâî­áîä­íî âûáè­ðàòü òåõ, êîìó õî÷åò îí ââå­ðèòü êîí­ñóëü­ñêèå ïîë­íî­ìî­÷èÿ, è ïëå­áåé, äîñòîé­íûé âûñ­øåé, ñàìîé âûñî­êîé äîëæ­íî­ñòè, íå áóäåò ëèøåí íàäåæ­äû åå ïîëó­÷èòü, òî íåóæå­ëè íå óñòî­èò Ãîðîä? Äà ðàç­âå âîïðîñ, “íå áûòü ëè ïëå­áåþ êîí­ñó­ëîì”, ðàâ­íî­çíà­÷åí òîìó, êàê åñëè áû â êîí­ñó­ëû ïðåä­ëà­ãàë­ñÿ ðàá èëè îòïó­ùåí­íèê?8 (8) ×óâ­ñò­âó­å­òå ëè âû òåïåðü, êàêî­âî èõ ê âàì ïðå­çðå­íèå? Áóäü ýòî âîç­ìîæ­íî, îíè îòíÿ­ëè áû ó âàñ è âàøó äîëþ äíåâ­íî­ãî ñâå­òà; èõ áåñèò óæå òî, ÷òî âû äûøè­òå, ÷òî ïîäà­å­òå ãîëîñ, ÷òî èìå­å­òå ÷åëî­âå­÷å­ñêèé îáëèê, (9) è âîò — áîãè ìèëî­ñòè­âûå — îíè îáú­ÿâ­ëÿ­þò, ÷òî íå÷å­ñòè­âî äåëàòü ïëå­áåÿ êîí­ñó­ëîì. Òàê âû äóìà­å­òå, ìû, íå èìåÿ äîñòó­ïà íè ê ôàñòàì, íè ê çàïè­ñÿì ïîí­òè­ôè­êîâ9, íå âåäà­åì è òîãî, ÷òî çíà­åò ëþáîé ÷óæå­çå­ìåö? ×òî êîãäà-òî êîí­ñó­ëû ñìå­íè­ëè ó âëà­ñòè öàðåé, ÷òî ïðà­âà èõ è âëàñòü íå áîëü­øå, ÷åì íåêî­ãäà öàð­ñêèå? (10) Èëè âû ñîìíå­âà­å­òåñü â òîì, ÷òî êîãäà-òî ïî âîëå íàðî­äà è óòâåð­æäå­íèþ ñåíà­òà öàð­ñò­âî­âàë â Ðèìå Íóìà Ïîì­ïè­ëèé, íå òîëü­êî íå ïàò­ðè­öèé, íî äàæå è íå ðèì­ëÿ­íèí, à ïðè­øå­ëåö èç ñàáèí­ñêîé çåì­ëè? (11) Íó à Ëóöèé Òàðê­âè­íèé, îáú­ÿâ­ëåí­íûé öàðåì ïðè æèâûõ íàñëåä­íè­êàõ Àíêà, — îí âåäü íå òîëü­êî íå ðèì­ëÿ­íèí, è äàæå íå èòà­ëè­åö, à ïîñå­ëèâ­øèé­ñÿ â Òàðê­âè­íè­ÿõ ñûí êîðèí­ôÿ­íè­íà Äåìà­ðà­òà. (12) È ðàç­âå Ñåð­âèé Òóë­ëèé, ñûí ïëåí­íîé êîð­íè­êó­ëàí­êè, íå ïðè­ðîä­íîé äîá­ëå­ñòüþ îäåð­æàë öàð­ñêóþ âëàñòü: åãî ìàòå­ðüþ âåäü áûëà ðàáû­íÿ, à îòöîì, ñòà­ëî áûòü, íèêòî. À ÷òî ãîâî­ðèòü î Òèòå Òàöèè Ñàáèíå, ñ êîòî­ðûì ñàì Ðîìóë, îòåö íàøå­ãî Ãîðî­äà, ðàçäå­ëèë öàð­ñêóþ âëàñòü? (13) Òîëü­êî òàê, íå îòòàë­êè­âàÿ ñïå­ñè­âî íèêî­ãî, â êîì áëåñ­íó­ëà äîá­ëåñòü, è ñìîã ïîä­íÿòü­ñÿ â ñâî­åì âåëè­÷èè Ðèì. Âàì òåïåðü ñòûä­íî èìåòü â êîí­ñó­ëàõ ïëå­áåÿ, à âîò ïðåä­êè íàøè íå ãíó­øà­ëèñü è ïðè­ãëà­øåí­íû­ìè öàðÿ­ìè, èçãíà­íèå êîòî­ðûõ îòíþäü íå çàêðû­ëî ãîðîä äëÿ äîñòîé­íî­ãî ÷óæå­çåì­öà. (14) Ñàáèí­ñêèé ðîä Êëàâ­äè­åâ óæå ïîñëå èçãíà­íèÿ öàðåé áûë óäî­ñòî­åí íå òîëü­êî ãðàæ­äàí­ñòâà, íî ïðè­íÿò äàæå â ÷èñ­ëî ïàò­ðè­öè­àí­ñêèõ. (15) ñ.181 Çíà­÷èò, ÷óæå­çå­ìåö ìîã ñòàòü ïàò­ðè­öè­åì, ìîã ñòàòü ïîòîì êîí­ñó­ëîì, à ðèì­ñêî­ìó ãðàæ­äà­íè­íó, åñëè îí ïëå­áåé, íå áóäåò íàäåæ­äû íà êîí­ñóëü­ñòâî? (16) ×òî æ, íàì îñòà­åò­ñÿ òîëü­êî íå âåðèòü, áóä­òî è ñðå­äè ïëå­áå­åâ îòû­ùåò­ñÿ ìóæ îòâàæ­íûé è ÷åñòî­ëþ­áè­âûé, ÷òî è íà âîéíå õîðîø è â ìèð­íîé æèç­íè, — ñëî­âîì, ïîõî­æèé íà Íóìó, Òàðê­âè­íèÿ, Ñåð­âèÿ Òóë­ëèÿ. (17) Íî, è îáú­ÿâèñü òàêîé, ê êîð­ìè­ëó ãîñóäàð­ñòâà ìû åãî íå ïîä­ïó­ñòèì — ïðåä­ïî­÷òåì èìåòü êîí­ñó­ëîâ, ïîäîá­íûõ äåöåì­âè­ðàì, õóä­øèì èç ñìåðò­íûõ (õîòü âñå îíè áûëè ïàò­ðè­öèè), à íå ëó÷­øèì èç öàðåé, õîòü è íîâûì ëþäÿì.

3. cum ma­xi­me haec in se­na­tu age­ren­tur, Ca­nu­lei­us pro le­gi­bus suis et ad­ver­sus con­su­les ita dis­se­ruit: [2] «Quan­to ope­re vos, Qui­ri­tes, con­tem­ne­rent pat­res, quam in­dig­nos du­ce­rent qui una se­cum ur­be intra eadem moe­nia vi­ve­re­tis, sae­pe equi­dem et an­te vi­deor ani­mad­ver­tis­se, nunc ta­men ma­xi­me quod adeo at­ro­ces in has ro­ga­tio­nes nostras coor­ti sunt, [3] qui­bus quid aliud quam ad­mo­ne­mus ci­ves nos eorum es­se, et si non eas­dem opes ha­be­re, ean­dem ta­men pat­riam in­co­le­re? [4] al­te­ra co­nu­bium pe­ti­mus, quod fi­ni­ti­mis ex­ter­nis­que da­ri so­let — nos qui­dem ci­vi­ta­tem, quae plus quam co­nu­bium est, hos­ti­bus etiam vic­tis de­di­mus; [5] — al­te­ra ni­hil no­vi fe­ri­mus, sed id quod po­pu­li est re­pe­ti­mus at­que usur­pa­mus, ut qui­bus ve­lit po­pu­lus Ro­ma­nus ho­no­res man­det. [6] quid tan­dem est cur cae­lum ac ter­ras mis­ceant, cur in me im­pe­tus mo­do pae­ne in se­na­tu sit fac­tus, ne­gent se ma­ni­bus tem­pe­ra­tu­ros vio­la­tu­ros­que de­nun­tient sac­ro­sanctam po­tes­ta­tem? [7] si po­pu­lo Ro­ma­no li­be­rum suffra­gium da­tur, ut qui­bus ve­lit con­su­la­tum man­det, et non prae­ci­di­tur spes ple­beio quo­que, si dig­nus sum­mo ho­no­re erit, apis­cen­di sum­mi ho­no­ris, sta­re urbs haec non po­te­rit? de im­pe­rio ac­tum est? et pe­rin­de hoc va­let, ple­bei­us­ne con­sul fiat, tam­quam ser­vum aut li­ber­ti­num ali­quis con­su­lem fu­tu­rum di­cat? [8] ec­quid sen­ti­tis in quan­to con­temptu vi­va­tis? lu­cis vo­bis hui­us par­tem, si li­ceat, adi­mant; quod spi­ra­tis, quod vo­cem mit­ti­tis, quod for­mas ho­mi­num ha­be­tis, in­dig­nan­tur; [9] quin etiam, si dis pla­cet, ne­fas aiunt es­se con­su­lem ple­bei­um fie­ri. ob­sec­ro vos, si non ad fas­tos, non ad com­men­ta­rios pon­ti­fi­cum ad­mit­ti­mur, ne ea qui­dem sci­mus quae om­nes pe­reg­ri­ni etiam sciunt, con­su­les in lo­cum re­gum suc­ces­sis­se nec aut iuris aut maies­ta­tis quic­quam ha­be­re quod non in re­gi­bus an­te fue­rit? [10] en un­quam cre­di­tis fan­do audi­tum es­se Nu­mam Pom­pi­lium, non mo­do non pat­ri­cium sed ne ci­vem qui­dem Ro­ma­num, ex Sa­bi­no ag­ro ac­ci­tum, po­pu­li ius­su, pat­ri­bus auc­to­ri­bus Ro­mae reg­nas­se? [11] L. dein­de Tar­qui­nium, non Ro­ma­nae mo­do, sed ne Ita­li­cae qui­dem gen­tis, De­ma­ra­ti Co­rin­thii fi­lium, in­co­lam ab Tar­qui­niis, vi­vis li­be­ris An­ci, re­gem fac­tum? [12] Ser. Tul­lium post hunc, cap­ti­va Cor­ni­cu­la­na na­tum, pat­re nul­lo, mat­re ser­va, in­ge­nio vir­tu­te reg­num te­nuis­se? quid enim de T. Ta­tio Sa­bi­no di­cam, quem ip­se Ro­mu­lus, pa­rens ur­bis, in so­cie­ta­tem reg­ni ac­ce­pit? [13] er­go dum nul­lum fas­ti­di­tur ge­nus in quo eni­te­ret vir­tus, cre­vit im­pe­rium Ro­ma­num. pae­ni­teat nunc vos ple­beii con­su­lis, cum maio­res nostri ad­ve­nas re­ges non fas­ti­die­rint et ne re­gi­bus qui­dem exac­tis clau­sa urbs fue­rit pe­reg­ri­nae vir­tu­ti? [14] Clau­diam cer­te gen­tem post re­ges exac­tos ex Sa­bi­nis non in ci­vi­ta­tem mo­do ac­ce­pi­mus sed etiam in pat­ri­cio­rum nu­me­rum. [15] ex pe­reg­ri­no­ne pat­ri­cius, dein­de con­sul fiat, ci­vis Ro­ma­nus si sit ex ple­be, prae­ci­sa con­su­la­tus spes erit? [16] ut­rum tan­dem non cre­di­mus fie­ri pos­se ut vir for­tis ac stre­nuus, pa­ce bel­lo­que bo­nus, ex ple­be sit, Nu­mae, L. Tar­qui­nio, Ser. tul­lio si­mi­lis, [17] an, ne si sit qui­dem, ad gu­ber­na­cu­la rei pub­li­cae ac­ce­de­re eum pa­tie­mur, po­tius­que de­cem­vi­ris, tae­ter­ri­mis mor­ta­lium, qui ta­men om­nes ex pat­ri­bus erant, quam op­ti­mis re­gum, no­vis ho­mi­ni­bus, si­mi­les con­su­les su­mus ha­bi­tu­ri?

ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß


  • 6Ñì., íàïðè­ìåð: I, 49, 8, 9.
  • 7Ñì., íàïðè­ìåð: I, 30, 1; I, 33, 5.
  • 8Ðàá âîîá­ùå íå âõî­äèë â ãðàæ­äàí­ñêóþ îáùè­íó; îòïó­ùåí­íèê (íåñâî­áîä­íî­ðîæ­äåí­íûé) ïîëó­÷àë ãðàæ­äàí­ñòâî, íî óðå­çàí­íîå: îí íå ìîã íè ñëó­æèòü â àðìèè, íè çàíè­ìàòü âûáîð­íûõ äîëæ­íî­ñòåé.
  • 9Ðèì­ñêèå æðå­öû (ïîí­òè­ôè­êè) ñîñòàâ­ëÿ­ëè ðîñ­ïèñü äíÿì êàæ­äî­ãî ãîäà («ôàñòû») è äðó­ãèå çàïè­ñè, êóäà çàíî­ñè­ëèñü, â ÷àñò­íî­ñòè, èìå­íà äîëæ­íîñò­íûõ ëèö, òðè­óì­ôû è âàæ­íåé­øèå ñîáû­òèÿ êàæ­äî­ãî ãîäà. Çàïè­ñè ýòè íå áûëè äîñòóï­íû ïîñòî­ðîí­íèì — äàæå ðîñ­ïèñü ïðè­ñóò­ñò­âåí­íûì è íåïðè­ñóò­ñò­âåí­íûì (ñì.: ïðè­ìå÷. 70 ê êí. I) äíÿì ãîäà áûëà îáíà­ðî­äî­âà­íà ëèøü â 304 ã. äî í. ý. (ñì.: IX, 46, 5).
  • ÈÑÒÎÐÈß ÄÐÅÂÍÅÃÎ ÐÈÌÀ
    1327007031 1327008013 1327009001 1364000404 1364000405 1364000406