Ïåðåâîä Ã. ×. Ãóñåéíîâà. Êîììåíòàðèé Í. Å. Áîäàíñêîé.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1922. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
3. (1) Ïîêà â ñåíàòå êèïåëè òàêèå ñòðàñòè, Ãàé Êàíóëåé âûñòóïèë â çàùèòó ñâîèõ çàêîíîâ è ïðîòèâ êîíñóëîâ ñ òàêîþ ïðîñòðàííîþ ðå÷üþ: (2) «ß è ïðåæäå, êâèðèòû, íå ðàç çàìå÷àë, ñ.180 êàê ãíóøàþòñÿ âàìè ïàòðèöèè, ñ÷èòàÿ âàñ íåäîñòîéíûìè æèòü ñ íèìè â òåõ æå ñàìûõ ñòåíàõ åäèíîãî Ãîðîäà; òåïåðü ýòî ìíå ñîâåðøåííî ÿñíî — ñ òàêîé ÿðîñòüþ îïîë÷èëèñü îíè íà íàøè ïðåäëîæåíèÿ, (3) â êîòîðûõ íåò íè÷åãî èíîãî, êðîìå íàïîìèíàíèÿ î òîì, ÷òî ìû — èõ ñîãðàæäàíå è õîòü ðàçíûé ó íàñ äîñòàòîê, íî îòå÷åñòâî — òî æå ñàìîå. Ïðåäëàãàåì æå ìû âñåãî äâå âåùè. (4) Ïåðâîå: ìû òðåáóåì ïðàâî íà çàêîííûé áðàê, êîòîðîå îáû÷íî ïðåäîñòàâëÿåòñÿ è ñîñåäÿì, è ÷óæåçåìöàì6: âåäü äàæå ïîáåæäåííûì âðàãàì ìû äàðóåì ïðàâî ãðàæäàíñòâà7, êîòîðîå êóäà êàê âàæíåé. (5) Âòîðîå: ìû íå òðåáóåì íè÷åãî íîâîãî, à ëèøü äîìîãàåìñÿ òîãî, ÷òî è òàê óæå ïðèíàäëåæèò íàðîäó ðèìñêîìó, — ïðàâà ââåðÿòü âëàñòü òîìó, êîìó îí ñàì ïîæåëàåò. (6) Ïî÷åìó æå â îòâåò îíè ïîäíÿëè òàêóþ áóðþ, ïî÷åìó ÷óòü ëè íå íàïàäàþò íà ìåíÿ â ñåíàòå, ïî÷åìó ãîòîâû äàòü âîëþ ðóêàì è îñêâåðíèòü íàñèëèåì îñâÿùåííûé íåïðèêîñíîâåííîñòüþ ñàí òðèáóíà? (7) Åñëè ðèìñêîìó íàðîäó áóäåò äàíî ïðàâî ñâîáîäíî âûáèðàòü òåõ, êîìó õî÷åò îí ââåðèòü êîíñóëüñêèå ïîëíîìî÷èÿ, è ïëåáåé, äîñòîéíûé âûñøåé, ñàìîé âûñîêîé äîëæíîñòè, íå áóäåò ëèøåí íàäåæäû åå ïîëó÷èòü, òî íåóæåëè íå óñòîèò Ãîðîä? Äà ðàçâå âîïðîñ, “íå áûòü ëè ïëåáåþ êîíñóëîì”, ðàâíîçíà÷åí òîìó, êàê åñëè áû â êîíñóëû ïðåäëàãàëñÿ ðàá èëè îòïóùåííèê?8 (8) ×óâñòâóåòå ëè âû òåïåðü, êàêîâî èõ ê âàì ïðåçðåíèå? Áóäü ýòî âîçìîæíî, îíè îòíÿëè áû ó âàñ è âàøó äîëþ äíåâíîãî ñâåòà; èõ áåñèò óæå òî, ÷òî âû äûøèòå, ÷òî ïîäàåòå ãîëîñ, ÷òî èìååòå ÷åëîâå÷åñêèé îáëèê, (9) è âîò — áîãè ìèëîñòèâûå — îíè îáúÿâëÿþò, ÷òî íå÷åñòèâî äåëàòü ïëåáåÿ êîíñóëîì. Òàê âû äóìàåòå, ìû, íå èìåÿ äîñòóïà íè ê ôàñòàì, íè ê çàïèñÿì ïîíòèôèêîâ9, íå âåäàåì è òîãî, ÷òî çíàåò ëþáîé ÷óæåçåìåö? ×òî êîãäà-òî êîíñóëû ñìåíèëè ó âëàñòè öàðåé, ÷òî ïðàâà èõ è âëàñòü íå áîëüøå, ÷åì íåêîãäà öàðñêèå? (10) Èëè âû ñîìíåâàåòåñü â òîì, ÷òî êîãäà-òî ïî âîëå íàðîäà è óòâåðæäåíèþ ñåíàòà öàðñòâîâàë â Ðèìå Íóìà Ïîìïèëèé, íå òîëüêî íå ïàòðèöèé, íî äàæå è íå ðèìëÿíèí, à ïðèøåëåö èç ñàáèíñêîé çåìëè? (11) Íó à Ëóöèé Òàðêâèíèé, îáúÿâëåííûé öàðåì ïðè æèâûõ íàñëåäíèêàõ Àíêà, — îí âåäü íå òîëüêî íå ðèìëÿíèí, è äàæå íå èòàëèåö, à ïîñåëèâøèéñÿ â Òàðêâèíèÿõ ñûí êîðèíôÿíèíà Äåìàðàòà. (12) È ðàçâå Ñåðâèé Òóëëèé, ñûí ïëåííîé êîðíèêóëàíêè, íå ïðèðîäíîé äîáëåñòüþ îäåðæàë öàðñêóþ âëàñòü: åãî ìàòåðüþ âåäü áûëà ðàáûíÿ, à îòöîì, ñòàëî áûòü, íèêòî. À ÷òî ãîâîðèòü î Òèòå Òàöèè Ñàáèíå, ñ êîòîðûì ñàì Ðîìóë, îòåö íàøåãî Ãîðîäà, ðàçäåëèë öàðñêóþ âëàñòü? (13) Òîëüêî òàê, íå îòòàëêèâàÿ ñïåñèâî íèêîãî, â êîì áëåñíóëà äîáëåñòü, è ñìîã ïîäíÿòüñÿ â ñâîåì âåëè÷èè Ðèì. Âàì òåïåðü ñòûäíî èìåòü â êîíñóëàõ ïëåáåÿ, à âîò ïðåäêè íàøè íå ãíóøàëèñü è ïðèãëàøåííûìè öàðÿìè, èçãíàíèå êîòîðûõ îòíþäü íå çàêðûëî ãîðîä äëÿ äîñòîéíîãî ÷óæåçåìöà. (14) Ñàáèíñêèé ðîä Êëàâäèåâ óæå ïîñëå èçãíàíèÿ öàðåé áûë óäîñòîåí íå òîëüêî ãðàæäàíñòâà, íî ïðèíÿò äàæå â ÷èñëî ïàòðèöèàíñêèõ. (15) ñ.181 Çíà÷èò, ÷óæåçåìåö ìîã ñòàòü ïàòðèöèåì, ìîã ñòàòü ïîòîì êîíñóëîì, à ðèìñêîìó ãðàæäàíèíó, åñëè îí ïëåáåé, íå áóäåò íàäåæäû íà êîíñóëüñòâî? (16) ×òî æ, íàì îñòàåòñÿ òîëüêî íå âåðèòü, áóäòî è ñðåäè ïëåáååâ îòûùåòñÿ ìóæ îòâàæíûé è ÷åñòîëþáèâûé, ÷òî è íà âîéíå õîðîø è â ìèðíîé æèçíè, — ñëîâîì, ïîõîæèé íà Íóìó, Òàðêâèíèÿ, Ñåðâèÿ Òóëëèÿ. (17) Íî, è îáúÿâèñü òàêîé, ê êîðìèëó ãîñóäàðñòâà ìû åãî íå ïîäïóñòèì — ïðåäïî÷òåì èìåòü êîíñóëîâ, ïîäîáíûõ äåöåìâèðàì, õóäøèì èç ñìåðòíûõ (õîòü âñå îíè áûëè ïàòðèöèè), à íå ëó÷øèì èç öàðåé, õîòü è íîâûì ëþäÿì. |
3. cum maxime haec in senatu agerentur, Canuleius pro legibus suis et adversus consules ita disseruit: [2] «Quanto opere vos, Quirites, contemnerent patres, quam indignos ducerent qui una secum urbe intra eadem moenia viveretis, saepe equidem et ante videor animadvertisse, nunc tamen maxime quod adeo atroces in has rogationes nostras coorti sunt, [3] quibus quid aliud quam admonemus cives nos eorum esse, et si non easdem opes habere, eandem tamen patriam incolere? [4] altera conubium petimus, quod finitimis externisque dari solet — nos quidem civitatem, quae plus quam conubium est, hostibus etiam victis dedimus; [5] — altera nihil novi ferimus, sed id quod populi est repetimus atque usurpamus, ut quibus velit populus Romanus honores mandet. [6] quid tandem est cur caelum ac terras misceant, cur in me impetus modo paene in senatu sit factus, negent se manibus temperaturos violaturosque denuntient sacrosanctam potestatem? [7] si populo Romano liberum suffragium datur, ut quibus velit consulatum mandet, et non praeciditur spes plebeio quoque, si dignus summo honore erit, apiscendi summi honoris, stare urbs haec non poterit? de imperio actum est? et perinde hoc valet, plebeiusne consul fiat, tamquam servum aut libertinum aliquis consulem futurum dicat? [8] ecquid sentitis in quanto contemptu vivatis? lucis vobis huius partem, si liceat, adimant; quod spiratis, quod vocem mittitis, quod formas hominum habetis, indignantur; [9] quin etiam, si dis placet, nefas aiunt esse consulem plebeium fieri. obsecro vos, si non ad fastos, non ad commentarios pontificum admittimur, ne ea quidem scimus quae omnes peregrini etiam sciunt, consules in locum regum successisse nec aut iuris aut maiestatis quicquam habere quod non in regibus ante fuerit? [10] en unquam creditis fando auditum esse Numam Pompilium, non modo non patricium sed ne civem quidem Romanum, ex Sabino agro accitum, populi iussu, patribus auctoribus Romae regnasse? [11] L. deinde Tarquinium, non Romanae modo, sed ne Italicae quidem gentis, Demarati Corinthii filium, incolam ab Tarquiniis, vivis liberis Anci, regem factum? [12] Ser. Tullium post hunc, captiva Corniculana natum, patre nullo, matre serva, ingenio virtute regnum tenuisse? quid enim de T. Tatio Sabino dicam, quem ipse Romulus, parens urbis, in societatem regni accepit? [13] ergo dum nullum fastiditur genus in quo eniteret virtus, crevit imperium Romanum. paeniteat nunc vos plebeii consulis, cum maiores nostri advenas reges non fastidierint et ne regibus quidem exactis clausa urbs fuerit peregrinae virtuti? [14] Claudiam certe gentem post reges exactos ex Sabinis non in civitatem modo accepimus sed etiam in patriciorum numerum. [15] ex peregrinone patricius, deinde consul fiat, civis Romanus si sit ex plebe, praecisa consulatus spes erit? [16] utrum tandem non credimus fieri posse ut vir fortis ac strenuus, pace belloque bonus, ex plebe sit, Numae, L. Tarquinio, Ser. tullio similis, [17] an, ne si sit quidem, ad gubernacula rei publicae accedere eum patiemur, potiusque decemviris, taeterrimis mortalium, qui tamen omnes ex patribus erant, quam optimis regum, novis hominibus, similes consules sumus habituri? |
ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß