Ïåðåâîä Ã. ×. Ãóñåéíîâà. Êîììåíòàðèé Í. Å. Áîäàíñêîé.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1922. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
33. (1) Ïðè ïåðâîì æå ñòîëêíîâåíèè ðèìëÿíå ïîêîëåáàëè íåïðèÿòåëÿ, êàê âäðóã èç ðàñïàõíóâøèõñÿ âîðîò Ôèäåí âûðâàëîñü íîâîå âîèíñòâî, äîñåëå íåñëûõàííîå è íåâèäàííîå: (2) áîëüøàÿ òîëïà, âîîðóæåííàÿ îãíåì, âñÿ îçàðåííàÿ ïûëàþùèìè ôàêåëàìè, â êàêîì-òî èññòóïëåíèè õëûíóëà íà âðàãà è ñâîèì íåîáû÷íûì îðóæèåì ïîíà÷àëó ñìóòèëà ðèìëÿí. (3) Òîãäà äèêòàòîð, áðîñèâ â áîé êîííèöó ïîä ïðåäâîäèòåëüñòâîì Àâëà Êîðíåëèÿ è îòîçâàâ ñ ãîð îòðÿä Êâèíêöèÿ, ñàì ïîñïåøèë íà ëåâîå êðûëî, îòñòóïàâøåå â ñðàæåíèè, ïîõîæåì ñêîðåé íà ïîæàð, è ïðîêðè÷àë: (4) «Óæ íå äûì ëè îäîëåë âàñ, ÷òî âû, êàê ï÷åëèíûé ðîé, èçãíàííûé èç óëüÿ, óñòóïèòå áåçîðóæíîìó ïðîòèâíèêó? Èëè âàì íå ñáèòü ïëàìåíè ìå÷àìè? È ïî÷åìó, åñëè íàäî ñðàæàòüñÿ óæå íå ìå÷îì, à îãíåì, âû è ñàìè íå ïóñòèòå â õîä ôàêåëû, îòîáðàâøè èõ ó âðàãà? (5) Íó æå, âî èìÿ Ðèìà è â ïàìÿòü îá îò÷åé è ñîáñòâåííîé âàøåé äîáëåñòè, îáðàòèòå ýòî ïëàìÿ íà âðàæåñêèé ãîðîä, óíè÷òîæüòå Ôèäåíû èõ æå îãíåì, êîëè âû íå ñìîãëè çàìèðèòü èõ áëàãîäåÿíèÿìè. Ýòîãî òðåáóþò îò âàñ ðàçîðåííûå çåìëè, êðîâü âàøèõ ïîñëîâ è ïîñåëåíöåâ». (6) Ïðèêàç äèêòàòîðà âîîäóøåâèë âñå âîéñêî. Îäíè ïîäõâàòûâàëè áðîøåííûå ôàêåëû, äðóãèå ñ.206 âûõâàòûâàëè èõ èç âðàæåñêèõ ðóê ñèëîé, è îáà âîéñêà âîîðóæèëèñü îãíåì. (7) Íà÷àëüíèê êîííèöû òîæå ïðèäóìàë, êàê âñàäíèêàì ñðàæàòüñÿ ïî-íîâîìó: ïðèêàçàâ ðàçíóçäàòü êîíåé, îí ïåðâûì ïðèøïîðèë ñâîåãî è ðèíóëñÿ â ñàìóþ ãóùó îãíåé, è âñå îñòàëüíûå êîíè, ðàçãîðÿ÷åííûå, â ñâîáîäíîì áåãå ïîíåñëè âñàäíèêîâ íà âðàãà. (8) Êëóáû ïûëè ñìåøàëèñü ñ äûìîì è çàñëîíèëè ñâåò ëþäÿì è êîíÿì. Íî çðåëèùå, èñïóãàâøåå âîéñêî, íå âûçâàëî íèêàêîãî èñïóãà ó ëîøàäåé. È, ãäå áû íè ïðîì÷àëàñü êîííèöà, îíà, îáðóøèâàÿñü, ñîêðóøàëà âñå. (9) È òóò ñíîâà ðàçäàëñÿ ãîëîñ, çàñòàâèâøèé îáà âîéñêà â óäèâëåíèè îáåðíóòüñÿ: ýòî äèêòàòîð êðèêíóë, ÷òî ñ òûëà ïîøåë íà âðàãà îòðÿä ëåãàòà Êâèíêöèÿ; ïðîêðè÷àâ â äðóãîé ðàç, îí ñàì åùå ÿðîñòíåé ïîâåë âîèíîâ â íàïàäåíèå. (10) Êîãäà äâà âîéñêà, óäàðèâ â ëîá è ñ òûëà, çàæàëè ýòðóñêîâ â êîëüöî, íå ïóñêàÿ èõ íè íàçàä â ëàãåðü, íè â ãîðû, îòêóäà íåîæèäàííî äëÿ íèõ ïîÿâèëñÿ íåïðèÿòåëü, à îñâîáîæäåííûå îò óçäû êîíè ðèìëÿí íîñèëèñü ïîâñþäó ñî ñâîèìè âñàäíèêàìè, áîëüøèíñòâî âåéÿí â áåñïîðÿäêå êèíóëèñü ê Òèáðó, à óöåëåâøèå ôèäåíÿíå ðâàíóëèñü ê Ôèäåíàì. (11) Ñ ïåðåïóãó îíè ïîïàëè â ñàìîå ïåêëî è áûëè èçðóáëåíû íà áåðåãó, à òåõ, êîãî ñòîëêíóëè â âîäó, ïîãëîòèëà ïó÷èíà: äàæå îïûòíûå ïëîâöû øëè íà äíî îò èçíåìîæåíèÿ, ñòðàõà è ðàí — ëèøü íåìíîãèå ïåðåïëûëè ðåêó. Äðóãàÿ ÷àñòü íåïðèÿòåëüñêîãî âîéñêà êèíóëàñü ÷åðåç ëàãåðü â ãîðîä. (12) Òóäà æå óâëåêëà àòàêà ïðåñëåäóþùèõ èõ ðèìëÿí, îñîáåííî Êâèíêöèÿ è åãî ëþäåé, òîëüêî ÷òî ñïóñòèâøèõñÿ ñ ãîð è åùå ñâåæèõ äëÿ ðàòíîãî òðóäà — âåäü îíè ïîäîñïåëè ê êîíöó ñðàæåíèÿ. |
33. concusserat primo statim congressu hostem, cum repente patefactis Fidenarum portis nova erumpit acies inaudita ante id tempus invisitataque. [2] ignibus armata ingens multitudo facibusque ardentibus tota conlucens velut fanatico instincta furore cursu in hostem ruit, formaque insolitae pugnae Romanos parumper exterruit. [3] tum dictator magistro equitum equitibusque, tum ex montibus Quinctio accito proelium ciens ipse in sinistrum cornu, quod, incendio similius quam proelio, territum cesserat flammis, accurrit claraque voce [4] «Fumone victi» inquit, «velut examen apum loco vestro exacti inermi cedetis hosti? non ferro exstinguetis ignes? non faces has ipsas pro se quisque, si igni, non telis pugnandum est, ereptas ultro inferetis? [5] agite, nominis Romani ac virtutis patrum vestraeque memores vertite incendium hoc in hostium urbem et suis flammis delete Fidenas, quas vestris beneficiis placare non potuistis. legatorum hoc vos vestrorum colonorumque sanguis vastatique fines monent.» [6] ad imperium dictatoris mota cuncta acies. faces partim emissae excipiuntur, partim vi eripiuntur: utraque acies armatur igni. [7] magister equitum et ipse novat pugnam equestrem. frenos ut detrahant equis imperat et ipse princeps calcaribus subditis evectus effreno equo in medios ignes infertur, et alii concitati equi libero cursu ferunt equitem in hostem. [8] pulvis elatus mixtusque fumo lucem ex oculis virorum equorumque aufert. ea, quae militem terruerat species nihil terruit equos. ruinae igitur similem stragem eques quacumque pervaserat dedit. [9] clamor deinde accidit novus; qui cum utramque mirabundam in se aciem vertisset, dictator exclamat Quinctium legatum et suos ab tergo hostem adortos; ipse redintegrato clamore infert acrius signa. [10] cum duae acies, duo diversa proelia circumventos Etruscos et a fronte et ab tergo urgerent neque in castra retro neque in montes, unde se novus hostis obiecerat, iter fugae esset, et equitem passim liberis frenis distulissent equi, Veientium maxima pars Tiberim effusi petunt, Fidenatium qui supersunt ad urbem Fidenas tendunt. [11] infert pavidos fuga in mediam caedem; obtruncantur in ripis; alios in aquam compulsos gurgites ferunt; etiam peritos nandi lassitudo et volnera et pavor degravant; pauci ex multis tranant. alterum agmen fertur per castra in urbem. [12] eodem et Romanos sequentes impetus rapit, Quinctium maxime et cum eo degressos modo de montibus, recentissimum ad laborem militem, quia ultimo proelio advenerat. |