Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà

Êíèãà IV, ãë. 32

Òèò Ëèâèé. Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà. Òîì I. Èçä-âî «Íàóêà» Ì., 1989.
Ïåðåâîä Ã. ×. Ãóñåéíîâà. Êîììåíòàðèé Í. Å. Áîäàíñêîé.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1922.
ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

32. (1) Ðàçî­ñëàâ ãëà­øà­òà­åâ ïî âñå­ìó ãîðî­äó, äèê­òà­òîð ñîçâàë âñòðå­âî­æåí­íûõ ãðàæ­äàí íà ñîáðà­íèå è ðàç­áðà­íèë èõ çà òî, (2) ÷òî ìàëåé­øàÿ íåóäà­÷à äåëà­åò èõ ìàëî­äóø­íû­ìè, è çà òî, ÷òî îíè, õîòÿ ïîíå­ñåí­íîå èìè ìåë­êîå ïîðà­æå­íèå áûëî ñëåä­ñò­âè­åì íå õðàá­ðî­ñòè âåé­ÿí èëè òðó­ñî­ñòè ðèì­ëÿí, íî ëèøü ðàçäî­ðîâ ìåæ­äó òðå­ìÿ ïîë­êî­âî­ä­öà­ìè, èñïó­ãà­ëèñü âåé­ÿí, ïðî­òèâ­íè­êà, óæå øåñòü ðàç ïîáåæ­äåí­íî­ãî, è Ôèäåí — ãîðî­äà, êîòî­ðûé ñäà­âà­ëè åäâà ëè íå ÷àùå, ÷åì îñà­æäà­ëè. (3) È ðèì­ëÿíå, è íåïðè­ÿ­òå­ëè, ãîâî­ðèò îí, îñòà­ëèñü òåìè æå, ÷òî áûëè âñå­ãäà: ñòîëü­êî æå ó íèõ ìóæå­ñòâà, ñòîëü­êî æå ñèë è îðó­æèå òî æå, ÷òî ïðåæ­äå; è ñàì îí — òîò æå äèê­òà­òîð Ìàìåðê Ýìè­ëèé, ÷òî ó Íîìåí­òà ðàñ­ñå­ÿë âåé­ÿí è ôèäå­íÿí âêó­ïå ñ ôàëèñ­êà­ìè81; (4) è íà÷àëü­íè­êîì êîí­íè­öû â áîé èäåò òîò æå Àâë Êîð­íå­ëèé, ÷òî â ìèíóâ­øóþ âîé­íó, áóäó÷è âîåí­íûì òðè­áó­íîì, íà âèäó ó îáî­èõ âîèíñòâ óáèë öàðÿ âåé­ÿí Ëàð­òà Òîëóì­íèÿ è ïðè­íåñ òó÷­íûå äîñïå­õè82 â äàð õðà­ìó Þïè­òå­ðà Ôåðå­òðèÿ. (5) Ïóñòü æå ðèì­ëÿíå áåðóò­ñÿ çà îðó­æèå, ïàìÿ­òóÿ î òîì, ÷òî ýòî ó íèõ òðè­óì­ôû, ó íèõ ñíÿ­òûå ñ âðà­ãà äîñïå­õè, ó íèõ ïîáåäà, à èõ âðàã óáèé­ñò­âîì ïîñëîâ ïîïðàë óñòà­íîâ­ëå­íèÿ ñ.205 íàðî­äîâ, â ìèð­íîå âðå­ìÿ ïåðå­áèë ïîñå­ëåí­öåâ â Ôèäå­íàõ, íàðó­øèë ïåðå­ìè­ðèå è â ñåäü­ìîé ðàç íà ñâîå íåñ÷à­ñòüå ðàçî­ðâàë ñ Ðèìîì. (6) Îí, äèê­òà­òîð, âïîëíå óâå­ðåí, ÷òî ñòî­èò òîëü­êî äâóì ëàãå­ðÿì ñòàòü äðóã ïðî­òèâ äðó­ãà, è îñêâåð­íåí­íî­ìó çëî­äåé­ñòâà­ìè íåïðè­ÿ­òå­ëþ óæå íå ïðè­äåò­ñÿ ðàäî­âàòü­ñÿ ïîçî­ðó ðèì­ñêî­ãî âîé­ñêà, à íàðîä ðèì­ñêèé óðà­çó­ìå­åò, (7) ÷òî ãîñóäàð­ñòâî êóäà áîëü­øèì îáÿ­çà­íî òåì, êòî â òðå­òèé ðàç îáú­ÿâèë åãî äèê­òà­òî­ðîì, íåæå­ëè òåì, êòî çà îòî­áðàí­íóþ èì ó öåí­çî­ðîâ öàð­ñêóþ âëàñòü íàëî­æèë êëåé­ìî íà âòî­ðóþ åãî ïðî­øëî­ãîä­íþþ äèê­òà­òó­ðó. (8) Ïðî­èç­íå­ñÿ âñëåä çà òåì îáå­òû, äèê­òà­òîð âûñòó­ïèë è, ïðè­êðû­òûé ñïðà­âà ãîðà­ìè, à ñëå­âà Òèá­ðîì, ïîñòà­âèë ëàãåðü, íå äîõî­äÿ ïîëó­òî­ðà ìèëü äî Ôèäå­íà. (9) Ëåãà­òó Òèòó Êâèíê­öèþ Ïóíèé­öó îí ïðè­êà­çàë çàíÿòü â ãîðàõ è òîò ñêðû­òûé èç âèäó ïåðå­âàë, ÷òî â òûëó ó âðà­ãà.

(10) Íà ñëå­äóþ­ùèé äåíü, êîãäà ýòðóñ­êè, âäîõ­íîâ­ëåí­íûå ñêî­ðåå óäà÷­íûì, ÷åì âûèã­ðàí­íûì íàêà­íóíå, ñðà­æå­íè­åì, âñòó­ïè­ëè â áîé, äèê­òà­òîð ÷óòü-÷óòü ïîìåä­ëèë, ïîêà ðàç­âåä­÷è­êè íå äîíåñ­ëè åìó î òîì, ÷òî Êâèíê­öèé âûøåë ê ïåðå­âà­ëó íåäà­ëå­êî îò ôèäåí­ñêîé êðå­ïî­ñòè83, è òîãäà, ïîä­íÿâ çíà­ìå­íà, äâè­íóë íà âðà­ãà ñòðå­ìè­òåëü­íóþ ïåõîòó, (11) à íà÷àëü­íè­êó êîí­íè­öû íå âåëåë âñòó­ïàòü â áîé áåç ïðè­êà­çà: åñëè ïîíà­äî­áèò­ñÿ ïîìîùü êîí­íè­öû, îí, ìîë, ñàì ïîäàñò çíàê. Âîò òîãäà, â äåëå, ïóñòü íå çàáû­âà­åò ïðî ïîåäè­íîê ñ öàðåì, ïðî òó÷­íûé ñâîé äàð Ðîìó­ëó è Þïè­òå­ðó Ôåðå­òðèþ. (12) Ïîëîí ÿðî­ñòè íàïîð ëåãè­î­íîâ. Ïûëà­åò íåíà­âè­ñòüþ ðèì­ëÿ­íèí, îáçû­âà­åò íå÷å­ñòèâ­öåì ôèäå­íÿ­íè­íà, ïðå­äà­òå­ëåì âåé­ÿ­íè­íà, à èõ îáî­èõ íàðó­øè­òå­ëÿ­ìè ïåðå­ìè­ðèÿ, çëî­äåé­ñêè ïðî­ëèâ­øè­ìè êðîâü ïîñëîâ è çàïÿò­íàâ­øè­ìè ñåáÿ êðî­âüþ ïîñå­ëåí­öåâ â ñâî­åì ãîðî­äå, íåâåð­íû­ìè ñîþç­íè­êà­ìè è òðó­ñà­ìè: è äåëîì è ñëî­âîì óòî­ëÿ­åò îí ñâîþ íåíà­âèñòü.

32. cum tre­pi­dam ci­vi­ta­tem prae­co­ni­bus per vi­cos di­mis­sis dic­ta­tor ad con­tio­nem ad­vo­ca­tam incre­puit [2] quod ani­mos ex tam le­vi­bus mo­men­tis for­tu­nae sus­pen­sos ge­re­rent ut par­va iac­tu­ra ac­cep­ta, quae ip­sa non vir­tu­te hos­tium nec ig­na­via Ro­ma­ni exer­ci­tus sed dis­cor­dia im­pe­ra­to­rum ac­cep­ta sit, Veien­tem hos­tem se­xiens vic­tum per­ti­mes­cant Fi­de­nas­que pro­pe sae­pius cap­tas quam op­pug­na­tas. [3] eos­dem et Ro­ma­nos et hos­tes es­se qui per tot sae­cu­la fue­rint; eos­dem ani­mos, eas­dem cor­po­ris vi­res, eadem ar­ma ge­re­re; se quo­que eun­dem dic­ta­to­rem Mam. Aemi­lium es­se qui an­tea Veien­tium Fi­de­na­tium­que adiunctis Fa­lis­cis ad No­men­tum exer­ci­tus fu­de­rit, [4] et ma­gistrum equi­tum A. Cor­ne­lium eun­dem in acie fo­re qui prio­re bel­lo tri­bu­nus mi­li­tum, Lar­te To­lum­nio re­ge Veien­tium in conspec­tu duo­rum exer­ci­tuum oc­ci­so, spo­lia opi­ma Iovis Fe­ret­ri templo in­tu­le­rit. [5] proin­de me­mo­res se­cum tri­um­phos, se­cum spo­lia, se­cum vic­to­riam es­se, cum hos­ti­bus sce­lus le­ga­to­rum contra ius gen­tium in­ter­fec­to­rum, cae­dem in pa­ce Fi­de­na­tium co­lo­no­rum, in­du­tias rup­tas, sep­ti­mam in­fe­li­cem de­fec­tio­nem, ar­ma ca­pe­rent. [6] si­mul castra castris co­niun­xis­sent, sa­tis con­fi­de­re nec sce­le­ra­tis­si­mis hos­ti­bus diu­tur­num ex ig­no­mi­nia exer­ci­tus Ro­ma­ni gau­dium fo­re, [7] et po­pu­lum Ro­ma­num in­tel­lec­tu­rum quan­to me­lius de re pub­li­ca me­ri­ti sint qui se dic­ta­to­rem ter­tium di­xe­rint quam qui ob erep­tum cen­su­rae reg­num la­bem se­cun­dae dic­ta­tu­rae suae im­po­sue­rint. [8] vo­tis dein­de nun­cu­pa­tis pro­fec­tus mil­le et quin­gen­tos pas­sus cit­ra Fi­de­nas castra lo­cat, dextra mon­ti­bus, lae­va Ti­be­ri am­ne saep­tus. [9] T. Quincti­um Poe­num le­ga­tum oc­cu­pa­re mon­tes iubet oc­cul­tum­que id iugum ca­pe­re quod ab ter­go hos­ti­bus fo­ret.

[10] ip­se pos­te­ro die cum Et­rus­ci ple­ni ani­mo­rum ab pris­ti­ni diei me­lio­re oc­ca­sio­ne quam pug­na in aciem pro­ces­sis­sent, cuncta­tus pa­rum­per, dum spe­cu­la­to­res re­fer­rent Quincti­um eva­sis­se in iugum pro­pin­quum ar­ci Fi­de­na­rum, sig­na pro­fert pe­di­tum­que aciem instruc­tam ple­no gra­du in hos­tem in­du­cit; [11] ma­gistro equi­tum prae­ci­pit ne ini­us­su pug­nam in­ci­piat: se cum opus sit equestri auxi­lio sig­num da­tu­rum; tum ut me­mor re­giae pug­nae, me­mor opi­mi do­ni Ro­mu­li­que ac Iovis Fe­ret­ri rem ge­re­ret. [12] le­gio­nes im­pe­tu in­gen­ti confli­gunt. Ro­ma­nus odio ac­cen­sus im­pium Fi­de­na­tem, prae­do­nem Veien­tem, rup­to­res in­du­tia­rum, cruen­tos le­ga­to­rum in­fan­da cae­de, res­per­sos san­gui­ne co­lo­no­rum suo­rum, per­fi­dos so­cios, im­bel­les hos­tes com­pel­lans, fac­tis si­mul dic­tis­que odi­um explet.

ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß


  • 81Ïîáåäà ó Íîìåí­òà áûëà îäåð­æà­íà äèê­òà­òî­ðîì Ñåð­âè­ëè­åì (ñì.: IV, 22, 2)
  • 82Ñì. âûøå: IV, 19, 1—5; 10, 20; ñì. òàê­æå: ïðè­ìå÷. 59—61.
  • 83Ò. å. îò ôèäåí­ñêî­ãî àêðî­ïî­ëÿ.
  • ÈÑÒÎÐÈß ÄÐÅÂÍÅÃÎ ÐÈÌÀ
    1327007031 1327007042 1327008013 1364000433 1364000434 1364000435