Ïåðåâîä Ñ. À. Èâàíîâà. Êîììåíòàðèé Í. Å. Áîäàíñêîé.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1924. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
4. (1) «ß ïîçæå îáúÿñíþ, íàñêîëüêî ðåøåíèå ìîèõ ñîòîâàðèùåé, íå ïîæåëàâøèõ äî çàâåðøåíèÿ äåëà îòâîäèòü âîéñêî îò Âåé, áûëî íå òîëüêî ïîëåçíûì, íî è íåîáõîäèìûì, — òåïåðü æå ìíå õîòåëîñü áû ïîãîâîðèòü î ïîëîæåíèè ñàìèõ âîèíîâ. (2) Åñëè áû ýòà ðå÷ü áûëà ïðîèçíåñåíà íå òîëüêî ïåðåä âàìè, íî äàæå â âîåííîì ëàãåðå, òî ÿ äóìàþ, ÷òî è ñàìî âîéñêî ïîñëå îáñóæäåíèÿ ìîãëî áû åå îäîáðèòü. Åñëè áû â ýòîé ðå÷è ìíå ñàìîìó è íå ïðèøëî â ãîëîâó, ÷òî ñêàçàòü, ìíå âïîëíå õâàòèëî áû ðå÷åé ìîèõ ïðîòèâíèêîâ. (3) Íåäàâíî îíè óòâåðæäàëè, ÷òî âîèíàì íå ñëåäóåò ïëàòèòü äåíüãè íà òîì îñíîâàíèè, ÷òî èõ íèêîãäà ðàíüøå íå ïëàòèëè. Òàê íà êàêîì æå îñíîâàíèè îíè òåïåðü íåãîäóþò ïî ïîâîäó ñîîòâåòñòâåííîãî óâåëè÷åíèÿ íîâûõ òÿãîò äëÿ òåõ, êîìó ïðèáàâèëèñü è íîâûå áëàãà? (4) Íèãäå è íèêîãäà íå áûâàåò íè òðóäîâ áåç âûãîäû, íè âûãîäû áåç çàòðàòû òðóäà. Òðóä è óäîâîëüñòâèå, ïðè ïîëíîì íåñõîäñòâå ñâîåé ïðèðîäû, ñîåäèíåíû ìåæäó ñîáîé íåêîåé åñòåñòâåííîé ñâÿçüþ. (5) Ðàíüøå âîèíó áûëî îáðåìåíèòåëüíî ñëóæèòü ãîñóäàðñòâó íà ñîáñòâåííûé ñ÷åò, íî îäíîâðåìåííî îí ðàäîâàëñÿ âîçìîæíîñòè ÷àñòü ãîäà âîçäåëûâàòü ñ.233 ñâîå ïîëå è òåì ñîäåðæàòü ñåáÿ è ñâîèõ äîìàøíèõ êàê â ìèðíîå, òàê è â âîåííîå âðåìÿ. (6) Òåïåðü îí ðàäóåòñÿ òîìó, ÷òî ãîñóäàðñòâî ñòàëî äëÿ íåãî èñòî÷íèêîì äîõîäà, è ñ óäîâîëüñòâèåì ïîëó÷àåò æàëîâàíüå — òàê ïóñòü æå íå ðîïùåò íà ÷óòü áîëåå äëèòåëüíóþ îòëó÷êó èç äîìà, ðàç óìåíüøèëèñü ðàñõîäû â åãî õîçÿéñòâå. (7) Ðàçâå ãîñóäàðñòâî íå âïðàâå áûëî áû, ïðèçâàâ åãî ê ðàñ÷åòó, ñêàçàòü: “Òû ïîëó÷àåøü ïëàòó êðóãëûé ãîä — òàê è ñëóæè æå êðóãëûé ãîä! Èëè òû ñ÷èòàåøü, ÷òî ñïðàâåäëèâî ïîëó÷àòü çà øåñòèìåñÿ÷íóþ âîåííóþ ñëóæáó ãîäîâîå æàëîâàíüå?” (8) Ïðîòèâ âîëè, êâèðèòû, ñòîëüêî ãîâîðèë ÿ îá ýòîì — âåäü òàê äîëæíû ñ÷èòàòüñÿ ìåæ ñîáîé ëèøü òå, êòî ïðèáåãàåò ê óñëóãàì íàåìíîãî âîéñêà; ìû æå õîòèì îáðàùàòüñÿ ñ âàìè êàê ñ ãðàæäàíàìè è ñ÷èòàåì, ÷òî áûëî áû ñïðàâåäëèâî, åñëè áû ñ íàìè îáðàùàëèñü êàê ñ îòå÷åñòâîì». (9) «Ñëåäîâàëî èëè âîâñå íå íà÷èíàòü âîéíó, èëè âåñòè åå ñîîáðàçíî ñ äîñòîèíñòâîì ðèìñêîãî íàðîäà è çàêîí÷èòü êàê ìîæíî ñêîðåå. (10) À çàêîí÷èòñÿ îíà, åñëè ìû áóäåì òåñíèòü îñàæäåííûõ, åñëè óéäåì îò Âåé íå ðàíüøå, ÷åì îñóùåñòâèì ñâîè ÷àÿíèÿ è âîçüìåì ãîðîä. Ïðàâî æå, åñëè áû íå ñóùåñòâîâàëî äðóãèõ ïðè÷èí, îäèí òîëüêî ñòðàõ ïîçîðà òðåáîâàë áû óìíîæèòü óñèëèÿ. (11) Íåêîãäà âñÿ Ãðåöèÿ èç-çà îäíîé-åäèíñòâåííîé æåíùèíû â òå÷åíèå äåñÿòè ëåò îñàæäàëà ãîðîä, (12) íàõîäèâøèéñÿ çà òðèäåâÿòü çåìåëü îò ðîäèíû, çà äàëåêèìè ìîðÿìè10. À ìû òÿãîòèìñÿ äîâåñòè äî êîíöà äàæå ãîäîâóþ îñàäó â äâàäöàòè ìèëÿõ îòñþäà, âåäü ýòî ìåñòî ïî÷òè ÷òî âèäíî èç Ãîðîäà. Íó ÷òî æå, âåðíî, ïðè÷èíà âîéíû íåçíà÷èòåëüíà, íè â êîì íå âñêèïåëî ñïðàâåäëèâîãî íåãîäîâàíèÿ, íåêîìó ïîáóäèòü íàñ ê óïîðñòâó. (13) Ñåìü ðàç âåéÿíå âîçîáíîâëÿëè âîéíó, íèêîãäà íå ñîáëþäàëè ìèðíûõ äîãîâîðîâ, òûñÿ÷ó ðàç ðàçîðÿëè íàøè ïîëÿ, ïîáóäèëè ôèäåíöåâ îòëîæèòüñÿ îò íàñ, óáèëè òàì íàøèõ ïîñåëåíöåâ, (14) áûëè âèíîâíèêàìè ïðîòèâîïðàâíîãî è íå÷åñòèâîãî óáèéñòâà ðèìñêèõ ïîñëîâ, õîòåëè âîññòàíîâèòü ïðîòèâ íàñ âñþ Ýòðóðèþ è íå îòêàçàëèñü îò ýòîãî çàìûñëà äî ñèõ ïîð, ÷óòü íå ñîâåðøèëè íàñèëèÿ íàä íàøèìè ïîñëàìè, òðåáîâàâøèìè óäîâëåòâîðåíèÿ». |
4. «atqui ego, quam hoc consilium collegarum meorum, quo abducere infecta re a Veiis exercitum noluerunt, non utile solum sed etiam necessarium fuerit, postea disseram: nunc de ipsa condicione dicere militantium libet; [2] quam orationem non apud vos solum sed etiam in castris si habeatur, ipso exercitu disceptante aequam arbitror videri posse. in qua si mihi ipsi nihil quod dicerem in mentem venire posset, adversariorum certe orationibus contentus essem. [3] negabant nuper danda esse aera militibus, quia nunquam data essent. quonam modo igitur nunc indignari possunt, quibus aliquid novi adiectum commodi sit, eis laborem etiam novum pro portione iniungi? [4] nusquam nec opera sine emolumento nec emolumentum ferme sine impensa opera est. labor voluptasque, dissimillima natura, societate quadam inter se naturali sunt iuncta. [5] moleste antea ferebat miles se suo sumptu operam rei publicae praebere; gaudebat idem partem anni se agrum suum colere, quaerere unde domi militiaeque se ac suos tueri posset: [6] gaudet nunc fructui sibi rem publicam esse et laetus stipendium accipit; aequo igitur animo patiatur se ab domo ac re familiari, cui gravis impensa non est, paulo diutius abesse. [7] An si ad calculos eum res publica vocet, non merito dicat: “annua aera habes, annuam operam ede; an tu aequum censes militia semestri solidum te stipendium accipere?” [8] invitus in hac parte orationis, Quirites, moror; sic enim agere debent qui mercennario milite utuntur; nos tamquam cum civibus agere volumus agique tamquam cum patria nobiscum aequum censemus. [9] aut non suscipi bellum oportuit aut geri pro dignitate populi Romani et perfici quam primum oportet. [10] perficietur autem si urgemus obsessos, si non ante abscedimus quam spei nostrae finem captis Veiis imposuerimus. si hercules nulla alia causa, ipsa indignitas perseverantiam imponere debuit. [11] decem quondam annos urbs oppugnata est ob unam mulierem ab universa Graecia, quam procul ab domo? quot terras, quot maria distans? [12] nos intra vicesimum lapidem in conspectu prope urbis nostrae annuam oppugnationem perferre piget? scilicet quia levis causa belli est nec satis quicquam iusti doloris est quod nos ad perseverandum stimulet. [13] septiens rebellarunt; in pace nunquam fida fuerunt; agros nostros miliens depopulati sunt; Fidenates deficere a nobis coegerunt; colonos nostros ibi interfecerunt; [14] auctores fuere contra ius caedis impiae legatorum nostrorum; Etruriam omnem adversus nos concitare voluerunt hodieque id moliuntur; res repetentes legatos nostros haud procul afuit quin violarent. |