Ïåðåâîä Ñ. À. Èâàíîâà. Êîììåíòàðèé Í. Å. Áîäàíñêîé.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1924. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
30. (1) Íî Êàìèëë íåïðåñòàííî âîçìóùàë ñåíàòîðîâ ïðîòèâ ïðåäëîæåííîãî çàêîíà: ïóñòü îíè ïîìíÿò, çà ÷òî èì ïðåäñòîèò áîðîòüñÿ íà ôîðóìå â äåíü ãîëîñîâàíèÿ — çà æåðòâåííèêè è î÷àãè, çà õðàìû áîãîâ è çåìëþ, íà êîòîðîé ðîäèëèñü! (2) ×òî äî íåãî ñàìîãî (åñëè òîëüêî ïîçâîëèòåëüíî âñïîìèíàòü î ñâîåé ñëàâå, êîãäà îòå÷åñòâî â îïàñíîñòè), òî åìó ëèøü ê ÷åñòè ïîñëóæèëî áû, åñëè áû çàâîåâàííûé èì ãîðîä áûë ïîëîí ëþäüìè, åñëè áû ñàì îí êàæäûé äåíü âêóøàë õâàëó â ãîðîäå, âîïëîùàþùåì åãî ñëàâó, åñëè áû ïîñòîÿííî ó íåãî ïåðåä ãëàçàìè áûë ãîðîä, èçîáðàæåíèå êîòîðîãî íåñëè âî âðåìÿ åãî òðèóìôà66, åñëè áû âñå ñòóïàëè ïî êàìíÿì, õðàíÿùèì ïàìÿòü î åãî ïîäâèãàõ. (3) Íî íå÷åñòèâî ïåðåñåëÿòüñÿ â çàáðîøåííûé, ïîêèíóòûé áåññìåðòíûìè áîãàìè ãîðîä! Íåëüçÿ, ÷òîáû ðèìñêèé íàðîä æèë íà ïîëîíåííîé çåìëå, ñìåíèâ ïîáåäèâøóþ ðîäèíó íà ïîáåæäåííóþ. (4) Âîîäóøåâëåííûå ïðèçûâàìè ñâîåãî âîæäÿ, ñåíàòîðû — è ñòàðûå, è ìîëîäûå — â äåíü ãîëîñîâàíèÿ âñå ïëå÷îì ê ïëå÷ó ÿâèëèñü íà ôîðóì. Ðàçîéäÿñü ïî ñâîèì òðèáàì, îíè ñî ñëåçàìè íà ãëàçàõ óìîëÿëè ñîãðàæäàí, áðàëè èõ çà ðóêè, (5) çàêëèíàëè íå ïîêèäàòü îòå÷åñòâà, çà êîòîðîå õðàáðî è ïîáåäîíîñíî ðàòîáîðñòâîâàëè è îíè ñàìè, è èõ ïðàùóðû. Îíè óêàçûâàëè íà Êàïèòîëèé, íà õðàì Âåñòû, íà ïðî÷èå îêðåñòíûå ñâÿòûíè: (6) äà íå ñòàíåò íàðîä ðèìñêèé èçãíàííèêîì, äà íå óéäåò ñ ðîäíîé çåìëè, îò ñâîèõ áîãîâ-ïåíàòîâ âî âðàæèé ãîðîä, äà íå ïåðåâåäåò òóäà ãîñóäàðñòâî, äàáû íå ïðèøëîñü ïîæàëåòü î âçÿòèè Âåé îïóñòåâøåìó Ðèìó! (7) Ïîñêîëüêó ïàòðèöèè äîáèâàëèñü ñâîåãî íå ñèëîé, íî ìîëüáàìè, ïåðåìåæàÿ èõ ÷àñòûìè óïîìèíàíèÿìè áîãîâ, áîëüøàÿ ÷àñòü íàðîäà ïðîíèêëàñü ðåëèãèîçíûì ÷óâñòâîì. Çàêîí áûë îòêëîíåí áîëüøèíñòâîì â îäíó òðèáó. (8) Ýòà ïîáåäà âñåëèëà â ñåíàòîðîâ òàêóþ ðàäîñòü, ÷òî íà ñëåäóþùèé äåíü ñåíàò ïî äîêëàäó êîíñóëîâ ïðèíÿë ðåøåíèå î ðàçäåëå âåéñêîé çåìëè ìåæäó ïëåáåÿìè67. Äàâàëè ïî ñåìü þãåðîâ, íî â ðàñ÷åò ïðèíèìàëèñü íå òîëüêî îòöû ñåìåéñòâ, à è âñå ñâîáîäíûå äîìî÷àäöû, äàáû, îäóøåâëåííûå ýòîé íàäåæäîé, ïëåáåè ïëîäèëèñü è ìíîæèëèñü. |
30. senatum vero incitare adversus legem haud desistebat: ne aliter descenderent in forum, cum dies ferendae legis venisset, quam ut qui meminissent sibi pro aris focisque et deum templis ac solo in quo nati essent dimicandum fore. [2] nam quod ad se privatim attineat, si suae gloriae sibi inter dimicationem patriae meminisse sit fas, sibi amplum quoque esse urbem ab se captam frequentari, cottidie se frui monumento gloriae suae et ante oculos habere urbem latam in triumpho suo, insistere omnes vestigiis laudum suarum; [3] sed nefas ducere desertam ac relictam ab dis immortalibus incoli urbem, et in captivo solo habitare populum Romanum et victrice patria victam mutari. [4] his adhortationibus principis concitati patres, senes iuvenesque, cum ferretur lex agmine facto in forum venerunt, dissipatique per tribus suos quisque tribules prensantes orare cum lacrimis [5] coepere ne eam patriam pro qua fortissime felicissimeque ipsi ac patres eorum dimicassent desererent, Capitolium, aedem Vestae, cetera circa templa deorum ostentantes; [6] ne exsulem, extorrem populum Romanum ab solo patrio ac dis penatibus in hostium urbem agerent, eoque rem adducerent ut melius fuerit non capi Veios, ne Roma desereretur. [7] quia non vi agebant sed precibus et inter preces multa deorum mentio erat, religiosum parti maximae fuit, et legem una plures tribus antiquarunt quam iusserunt. [8] adeoque ea victoria laeta patribus fuit ut postero die referentibus consulibus senatus consultum fieret ut agri Veientani septena iugera plebi dividerentur, nec patribus familiae tantum, sed ut omnium in domo liberorum capitum ratio haberetur, vellentque in eam spem liberos tollere. |