Ïåðåâîä Ñ. À. Èâàíîâà. Êîììåíòàðèé Í. Å. Áîäàíñêîé.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1924. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
51. (1) «Íàñòîëüêî ìíå, î êâèðèòû, îïîñòûëåëè ïðåðåêàíèÿ ñ íàðîäíûìè òðèáóíàìè, ÷òî ãëàâíûì óòåøåíèåì â ãîðüêîì èçãíàíèè ñëóæèëà ìíå òàêàÿ ìûñëü: ïîêà ÿ æèâó â Àðäåå, âñå ýòè ðàñïðè îò ìåíÿ äàëåêî. È ïîòîìó ÿ áû íèêîãäà íå âåðíóëñÿ, õîòÿ áû âû òûñÿ÷ó ðàç çâàëè ìåíÿ íàçàä â ñåíàòñêèõ ïîñòàíîâëåíèÿõ è íàðîäíûõ íàêàçàõ. (2) Äà è òåïåðü ìåíÿ ïîáóäèëà âåðíóòüñÿ îòíþäü íå ïåðåìåíà â íàñòðîåíèÿõ, íî âàøå ñ.278 çëîñ÷àñòüå: âåäü ðå÷ü óæå øëà íå î òîì, îñòàâàòüñÿ ëè â îòå÷åñòâå ëè÷íî ìíå, à î òîì, îñòàíåòñÿ ëè îíî ñàìî òåì, ÷åì áûëî. Ñåãîäíÿ ÿ ñ óäîâîëüñòâèåì ïðîìîë÷àë áû, íå ïðèâëåêàÿ ê ñåáå âíèìàíèÿ, åñëè áû è òî, ÷òî ïðîèñõîäèò òåïåðü, íå áûëî áèòâîé çà îòå÷åñòâî, à íå ïðèéòè åìó íà ïîìîùü, ïîêà åñòü ñèëû, è äëÿ äðóãèõ-òî ïîñòûäíî, à äëÿ Êàìèëëà è âîâñå íå÷åñòèâî. (3) Çà÷åì æå ìû çà íåãî âîåâàëè, çà÷åì âûçâîëèëè îòå÷åñòâî èç îñàäû, âûðâàëè èç ðóê âðàãà, åñëè òåïåðü ñàìè áðîñèì òî, ÷òî îñâîáîäèëè? Êîãäà ïîáåäèòåëÿìè áûëè ãàëëû, êîãäà âåñü ãîðîä ïðèíàäëåæàë èì, Êàïèòîëèé ñ Êðåïîñòüþ âñå-òàêè îñòàâàëèñü ó ðèìñêèõ áîãîâ è ãðàæäàí, îíè ïðîäîëæàëè òàì æèòü. Òàê ÷òî æå, òåïåðü, êîãäà ïîáåäèëè ðèìëÿíå, êîãäà Ãîðîä îòâîåâàí, ïîêèíóòü óæå è Êðåïîñòü ñ Êàïèòîëèåì? Íåóæòî óäà÷à íàøà ïðèíåñåò Ãîðîäó áîëüøåå çàïóñòåíèå, ÷åì íàøà íåóäà÷à? (4) Åñëè áû äàæå íå áûëî ó íàñ ñâÿòûíü, ÷òî ïîÿâèëèñü îäíîâðåìåííî ñ Ãîðîäîì è ïåðåäàþòñÿ èç ïîêîëåíèÿ â ïîêîëåíèå, âñå ðàâíî ÿ ñ÷èòàë áû ïðîèñøåäøåå íûíå ñ ðèìñêèì ãîñóäàðñòâîì äîñòàòî÷íî çíàìåíàòåëüíûì, ÷òîáû îòó÷èòü ëþäåé îò ïðåíåáðåæåíèÿ ê ïî÷èòàíèþ áîãîâ. (5) È â ñàìîì äåëå, âçãëÿíèòå íà òå óäà÷è è íåóäà÷è, ÷òî ïðèêëþ÷èëèñü çà ìíîãèå ãîäû: âû îáíàðóæèòå, ÷òî âñå õîðîøåå ïðîèñòåêàëî îò ñìèðåíèÿ ïåðåä áîãàìè, âñå ïëîõîå — îò íåóâàæåíèÿ ê íèì. (6) Âîçüìåì ïðåæäå âñåãî âåéñêóþ âîéíó: ñ êàêèìè ìó÷åíèÿìè ìû åå âåëè, ñêîëüêî ëåò — à çàêîí÷èëàñü îíà íå ïðåæäå, ÷åì ïî íàóùåíèþ áîãîâ áûëà ñïóùåíà âîäà èç Àëüáàíñêîãî îçåðà. (7) Íó à ýòî íåñëûõàííîå íåñ÷àñòüå íàøåãî ãîðîäà? Ðàçâå îíî ðàçðàçèëîñü ðàíüøå, ÷åì áûë îñòàâëåí â íåáðåæåíèè íåáåñíûé ãëàñ, âîçâåùàâøèé, ÷òî ãðÿäóò ãàëëû? Ðàçâå íå îñêâåðíèëè íàøè ïîñëû ïðàâî íàðîäîâ? Ðàçâå íå îñòàâèëè ìû ýòîãî áåç âíèìàíèÿ, òîãäà êàê äîëæíû áûëè èõ âûäàòü? È âñå èç-çà áåçðàçëè÷èÿ ê áîãàì. (8) Ìû çàïëàòèëè ñòîëü óæàñíóþ öåíó áîãàì è ëþäÿì, äàáû â ñâîåì ïîðàáîùåíèè, ïîðàæåíèè è âûêóïå ÿâèòü íàçèäàíèå âñåìó ìèðó. (9) Íàêîíåö, è ñàìîå íåñ÷àñòüå íàñòàâëÿëî íàñ â áëàãî÷åñòèè: ìû áåæàëè íà Êàïèòîëèé, ê áîãàì, ê ïðåñòîëó Þïèòåðà Âñåáëàãîãî Âåëè÷àéøåãî; ìû ÷àñòè÷íî óêðûëè â çåìëå, à ÷àñòè÷íî óâåçëè îò âðàæüèõ ãëàç â ñîñåäíèå ãîðîäà íàøè ñâÿòûíè, è ýòî â òî âðåìÿ, êàê ãèáëî íàøå ñîáñòâåííîå èìóùåñòâî; îñòàâëåííûå áîãàìè è ëþäüìè, ìû âñå æå íå äîïóñòèëè ïðåðâàòüñÿ íàøåìó ñâÿùåííîìó êóëüòó. (10) È ïîòîìó áîãè âåðíóëè íàì îòå÷åñòâî, ïîáåäó, âîåííóþ ñëàâó ïðåäêîâ, óæå áûëî ïîòåðÿííóþ. È ïî èõ æå âîëå íàñòàë äëÿ âðàãîâ ÷àñ óæàñà, áåãñòâà è ïîðàæåíèÿ, ïîñêîëüêó òå îñëåïëè îò àë÷íîñòè è ïðè âçâåøèâàíèè çîëîòà áåñ÷åñòíî íàðóøèëè äîãîâîð». |
51. «adeo mihi acerbae sunt, Quirites, contentiones cum tribunis plebis, ut nec tristissimi exsilii solacium aliud habuerim, quoad Ardeae vixi, quam quod procul ab his certaminibus eram, et ob eadem haec non si miliens senatus consulto populique iussu revocaretis, rediturus unquam fuerim. [2] nec nunc me ut redirem mea voluntas mutata sed vestra fortuna perpulit; quippe ut in sua sede maneret patria, id agebatur, non ut ego utique in patria essem. et nunc quiescerem ac tacerem libenter, nisi haec quoque pro patria dimicatio esset; cui deesse, quoad vita suppetat, aliis turpe, Camillo etiam nefas est. [3] quid enim repetiimus, quid obsessam ex hostium manibus eripuimus, si reciperatam ipsi deserimus? et cum victoribus Gallis capta tota urbe Capitolium tamen atque arcem dique et homines Romani tenuerint, victoribus Romanis reciperata urbe arx quoque et Capitolium deseretur, et plus vastitatis huic urbi secunda nostra fortuna faciet quam adversa fecit? [4] equidem si nobis cum urbe simul positae traditaeque per manus religiones nullae essent, tamen tam evidens numen hac tempestate rebus adfuit Romanis ut omnem neglegentiam divini cultus exemptam hominibus putem. [5] intuemini enim horum deinceps annorum vel secundas res vel adversas; invenietis omnia prospera evenisse sequentibus deos, adversa spernentibus. [6] iam omnium primum Veiens bellum — per quot annos quanto labore gestum! — non ante cepit finem quam monitu deorum aqua ex lacu Albano emissa est. [7] quid haec tandem urbis nostrae clades nova? num ante exorta est quam spreta vox caelo emissa de adventu Gallorum, quam gentium ius ab legatis nostris violatum, quam a nobis, cum vindicari deberet, eadem neglegentia deorum praetermissum? [8] igitur victi captique ac redempti tantum poenarum dis hominibusque dedimus ut terrarum orbi documento essemus. [9] adversae deinde res admonuerunt religionum. confugimus in Capitolium ad deos, ad sedem Iovis optimi maximi; sacra in ruina rerum nostrarum alia terra celavimus, alia avecta in finitimas urbes amovimus ab hostium oculis; deorum cultum deserti ab dis hominibusque tamen non intermisimus. [10] reddidere igitur patriam et victoriam et antiquum belli decus amissum; et in hostes qui caeci avaritia in pondere auri foedus ac fidem fefellerunt verterunt terrorem fugamque et caedem. |