Ïåðåâîä Í. Í. Êàçàíñêîãî. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1924. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
3. (1) Âîò òàê îáñòîÿëè äåëà â òåõ êðàÿõ, ãäå îáðåòàëñÿ Êàìèëë, âîäèòåëü ðèìñêîãî íàðîäà; íî ñ äðóãîãî êðàÿ ïîäñòóïàëà ãðîçíàÿ íàïàñòü: (2) Ýòðóðèÿ, âîîðóæèâøèñü åäâà ëè íå âñÿ, îñàæäàëà Ñóòðèé, ãîðîä ñîþçíèêîâ ðèìñêîãî íàðîäà. Êîãäà èõ ïîñëû ÿâèëèñü â ñåíàò ñ ïðîñüáîþ ïîìî÷ü â áåäå, òî äîáèëèñü ñåíàòñêîãî íàêàçà äèêòàòîðó â ñêîðåéøåå âðåìÿ èäòè íà ïîìîùü ñóòðèéöàì. (3) Îäíàêî îòñðî÷êà óïîâàòåëüíîé ïîäìîãè îêàçàëàñü íåïîñèëüíà îñàæäåííûì â èõ çëîñ÷àñòèè, è âîò èç-çà ìàëî÷èñëåííîñòè ãðàæäàí, èçìîæäåííûõ òðóäîì, áäåíèåì, ðàíàìè, âíîâü è âíîâü ïîðàæàâøèìè îäíèõ è òåõ æå, îíè ñãîâîðèëèñü ñ âðàãîì î ñäà÷å è áåç îðóæèÿ, êòî â ÷åì áûë, ñêîðáíîþ ãóðüáîþ îñòàâëÿëè ñâîè ïåíàòû. Òóò-òî êàê ðàç ïîÿâèëñÿ Êàìèëë ñ ðèìñêèì âîéñêîì. (4) Êîãäà ïðè÷èòàþùàÿ òîëïà áðîñèëàñü ê åãî íîãàì è ðå÷è ñòàðåéøèí î ïîñòèãøåì ãîðîä ïîãèáåëüíîì áåäñòâèè ñòàëè çàãëóøàòüñÿ ïëà÷åì æåíùèí è äåòåé, êîòîðûå áðåëè âîñëåä èçãíàííèêàì, Êàìèëë ïðèêàçàë ñóòðèéöàì ïîáåðå÷ü ñëåçû; èáî ýòî ýòðóñêàì íåñåò îí ãîðå è ïëà÷. (5) Îñòàâèâ æèòåëåé Ñóòðèÿ ñ íåáîëüøîþ îõðàíîþ, ïðèêàçûâàåò îí âîèíàì îñòàâèòü òàì æå ïîêëàæó è èìåòü ïðè ñåáå òîëüêî îðóæèå. Èòàê, ñ âîéñêîì, ãîòîâûì ê áîþ, ïîäõîäèò îí ê Ñóòðèþ, êàê è äóìàë çàðàíåå, â ñàìóþ óäà÷íóþ ïîðó: âñå â áåñïîðÿäêå, ó ñòåí íèêàêîé ñòðàæè, âîðîòà íàñòåæü è ðàçáðåäøèåñÿ ïî ãîðîäó ïîáåäèòåëè òàùàò äîáû÷ó èç ÷óæèõ äîìîâ. (6) Òàê Ñóòðèé áûë âçÿò âòîðîé ðàç â òîò æå äåíü: ïîáåäèòåëè-ýòðóñêè ïîâñþäó ãèáëè îò íîâîãî âðàãà, íå èìåÿ âðåìåíè ñîáðàòüñÿ, ñîìêíóòü ðÿäû è âçÿòüñÿ çà îðóæèå. (7) Êîãäà îíè — êàæäûé ñàì ïî ñåáå — óñòðåìèëèñü ê âîðîòàì, ÷òîáû êàê-íèáóäü âûðâàòüñÿ â ïîëå, âîðîòà îêàçàëèñü çàêðûòûìè — îá ýòîì çàðàíåå ðàñïîðÿäèëñÿ äèêòàòîð. (8) Òóò èíûå õâàòèëèñü îðóæèÿ, èíûå, êîãî ïåðåïîëîõ çàñòàë âîîðóæåííûìè, ñòàëè ñîçûâàòü ñâîèõ, ÷òîáû âñòóïèòü â áîé, êîòîðûé è âïðÿìü ðàçãîðåëñÿ áû èç-çà îò÷àÿíèÿ âðàãîâ, åñëè áû ãëàøàòàè, ðàçîñëàííûå ïî ãîðîäó, íå âûêëèêíóëè ïðèêàç ñëîæèòü îðóæèå, ùàäèòü áåçîðóæíûõ è ïðèìåíÿòü ñèëó òîëüêî ê âîîðóæåííûì. (9) Òîãäà äàæå òå, êòî èçâåðèëñÿ â ïîñëåäíåé íàäåæäå è ãîòîâ áûë ê îò÷àÿííîìó ñîïðîòèâëåíèþ, îáðåëè íàäåæäó ñîõðàíèòü æèçíü, âñå ñïëîøü ñ.286 ïîáðîñàëè îðóæèå è, áåçîðóæíûå (÷òî áûëî áåçîïàñíåå), ñäàëèñü âðàãó. (10) Ñòîëü âåëèêîå ìíîæåñòâî ïëåííûõ ðàäè îõðàíû ïðèøëîñü ðàçäåëèòü, à ãîðîä åùå äî íî÷è áûë ïåðåäàí ñóòðèéñêèì æèòåëÿì öåëûì è íåâðåäèìûì, áåç ìàëåéøåãî âîåííîãî óùåðáà, òàê êàê åãî íå áðàëè ñèëîé, à ñäàâàëè ïî óãîâîðó. |
3. cum in ea parte in qua caput rei Romanae Camillus erat ea fortuna esset, aliam in partem terror ingens ingruerat. [2] Etruria prope omnis armata Sutrium, socios populi Romani, obsidebat; quorum legati opem rebus adfectis orantes cum senatum adissent, decretum tulere ut dictator primo quoque tempore auxilium Sutrinis ferret. [3] cuius spei moram cum pati fortuna obsessorum non potuisset confectaque paucitas oppidanorum opere, vigiliis, volneribus, quae semper eosdem urgebant, per pactionem urbe hostibus tradita inermis cum singulis emissa vestimentis miserabili agmine penates relinqueret, [4] eo forte tempore Camillus cum exercitu Romano intervenit. cui cum se maesta turba ad pedes provolvisset principumque orationem necessitate ultima expressam fletus mulierum ac puerorum, qui exsilii comites trahebantur, excepisset, parcere lamentis Sutrinos iussit: Etruscis se luctum lacrimasque ferre. [5] sarcinas inde deponi Sutrinosque ibi considere modico praesidio relicto, arma secum militem ferre iubet. ita expedito exercitu profectus ad Sutrium, id quod rebatur, soluta omnia rebus, ut fit, secundis invenit, nullam stationem ante moenia, patentes portas, victorem vagum praedam ex hostium tectis egerentem. [6] iterum igitur eodem die Sutrium capitur; victores Etrusci passim trucidantur ab novo hoste, nec se conglobandi coeundique in unum aut arma capiundi datur spatium. [7] cum pro se quisque tenderent ad portas, si qua forte se in agros eicere possent, clausas — id enim primum dictator imperaverat — portas inveniunt. [8] inde alii arma capere, alii, quos forte armatos tumultus occupaverat, convocare suos ut proelium inirent; quod accensum ab desperatione hostium fuisset, ni praecones per urbem dimissi poni arma et parci inermi iussissent nec praeter armatos quemquam violari. [9] tum etiam quibus animi in spe ultima obstinati ad decertandum fuerant, postquam data spes vitae est, iactare passim arma inermesque, quod tutius fortuna fecerat, se hosti offerre. [10] magna multitudo in custodias divisa; oppidum ante noctem redditum Sutrinis inviolatum integrumque ab omni clade belli, quia non vi captum sed traditum per condiciones fuerat. |