Ïåðåâîä Í. Í. Êàçàíñêîãî. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1924. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
8. (1) Òóò áûë ïîäàí çíàê ê áîþ, Êàìèëë ñïåøèëñÿ è, ñõâàòèâ çà ðóêó áëèæàéøåãî çíàìåíîñöà, ïîòàùèë åãî ñ ñîáîé íà âðàãà, ïðèêðèêèâàÿ: «Âïåðåä âîèí! Âïåðåä ñî çíàìåíåì!». (2) Ïðè âèäå ñàìîãî Êàìèëëà, óæå ñëàáîãî ïî ñòàðîñòè ëåò äëÿ òåëåñíûõ òðóäîâ è âñå æå èäóùåãî íàâñòðå÷ó âðàãó, âñå ðàçîì ñ áîåâûì êëè÷åì ðèíóëèñü âïåðåä, âîçãëàøàÿ «Çà ïîëêîâîäöåì!». (3) Ïåðåäàþò äàæå, ÷òî ïî ïðèêàçó Êàìèëëà çíàìÿ áûëî áðîøåíî â ãóùó âðàæåñêîé ðàòè, ÷òîáû çíàìåííûé ðÿä ïîñïåøèë åãî îòáèòü. (4) Òóò-òî àíòèéöû äðîãíóëè è íå òîëüêî ãîëîâà èõ ñòðîÿ, íî äàæå îáîçíèêè îêàçàëèñü îõâà÷åíû óæàñîì. (5) Íå ñòîëü ñìóùàëà âîëüñêîâ ñèëà íåïðèÿòåëÿ, ñêîëüêî óñòðàøàë èõ âèä ñàìîãî Êàìèëëà, åäâà ÿâëÿëñÿ îí ïåðåä íèìè: (6) âåäü, êóäà áû îí íè äâèíóëñÿ, íåñ îí ñ ñîáîþ âåðíóþ ïîáåäó. Ýòî ñòàëî ñ.290 îñîáåííî î÷åâèäíî, êîãäà, ïîñïåøíî âñêî÷èâ íà êîíÿ è ñõâàòèâøè ùèò ïåõîòèíöà, îí óñòðåìèëñÿ ê ëåâîìó êðûëó, óæå ïî÷òè ðàçáèòîìó, è îäíèì ñâîèì ïðèñóòñòâèåì èñïðàâèë õîä ñðàæåíèÿ, óêàçàâ áîéöàì íà ïîáåäó äðóãèõ ÷àñòåé. (7) Êîíåö äåëà áûë óæå ïðåäðåøåí, íî âðàãîâ áûëà òàêàÿ òîëïà, ÷òî è ñàìè îíè íå ìîãëè ïóñòèòüñÿ â áåãñòâî, è óáèâàòü èõ îñòàâàëîñü âîèíàì, óæå áåç òîãî óòîìëåííûì äîëãîþ ñå÷åé; îäíàêî òóò íåæäàííî õëûíóë ëèâåíü è ïðåêðàòèë íå ñòîëüêî ñðàæåíèå, ñêîëüêî âåðíîå îáðåòåíèå ïîáåäû. (8) Òóò áûë äàí îòáîé, è íàñòóïèâøàÿ áåñòðåâîæíàÿ íî÷ü çàâåðøèëà äëÿ ðèìëÿí âîéíó, èáî ëàòèíû è ãåðíèêè, áðîñèâ âîëüñêîâ, ðàçáåæàëèñü ïî äîìàì, ñòÿæàâ îò äóðíûõ ñâîèõ íàìåðåíèé ñòîëü æå äóðíóþ ó÷àñòü. (9) Âîëüñêè æå, óâèäàâ, ÷òî áðîøåíû îíè òåìè, êòî óãîâîðèë èõ âîçîáíîâèòü âîéíó, îñòàâèâ ëàãåðü, çàêðûëèñü â ñòåíàõ Ñàòðèêà. Êàìèëë ñïåðâà íà÷àë îêðóæàòü ãîðîä âàëîì è îñàæäàòü ïî âñåì ïðàâèëàì âîåííîãî èñêóññòâà, (10) íî, âèäÿ, ÷òî òå íå ïûòàþòñÿ âûëàçêàìè ïðåïÿòñòâîâàòü ðàáîòàì, ïîíÿë, ÷òî áîåâîãî äóõà ó ïðîòèâíèêà ìåíüøå, ÷åì äóìàë îí, îæèäàÿ íåñêîðîé ïîáåäû, è ïîñîâåòîâàë âîèíàì íå èçíóðÿòüñÿ äîëãèìè òðóäàìè, êàê ïðè îñàäå Âåé: ïîáåäà óæå â ðóêàõ. Îõâà÷åííûå ðàäîñòíûì çàäîðîì, âîèíû ñî âñåõ ñòîðîí ñ ëåñòíèöàìè êèíóëèñü íà ïðèñòóï, è ãîðîä áûë âçÿò. Âîëüñêè, áðîñèâ îðóæèå, ñäàëèñü. |
8. dato deinde signo ex equo desilit et proximum signiferum manu arreptum secum in hostem rapit «infer, miles», clamitans «signum». [2] quod ubi videre, ipsum Camillum, iam ad munera corporis senecta invalidum, vadentem in hostes, procurrunt pariter omnes clamore sublato «sequere imperatorem» pro se quisque clamantes. [3] emissum etiam signum Camilli iussu in hostium aciem ferunt, idque ut repeteretur concitatos antesignanos; [4] ibi primum pulsum Antiatem, terroremque non in primam tantum aciem sed etiam ad subsidiarios perlatum. [5] nec vis tantum militum movebat excitata praesentia ducis, sed quod Volscorum animis nihil terribilius erat quam ipsius Camilli forte oblata species; [6] ita quocumque se intulisset victoriam secum haud dubiam trahebat. maxime id evidens fuit, cum in laevum cornu prope iam pulsum arrepto repente equo cum scuto pedestri advectus conspectu suo proelium restituit ostentans vincentem ceteram aciem. [7] iam inclinata res erat, sed turba hostium et fuga impediebatur et longa caede conficienda multitudo tanta fesso militi erat, cum repente ingentibus procellis fusus imber certam magis victoriam quam proelium diremit. [8] signo deinde receptui dato nox insecuta quietis Romanis perfecit bellum. Latini namque et Hernici relictis Volscis domos profecti sunt, malis consiliis pares adepti eventus; [9] Volsci, ubi se desertos ab eis videre, quorum fiducia rebellaverant, relictis castris moenibus Satrici se includunt. quos primo Camillus vallo circumdare et aggere atque operibus oppugnare est adortus. [10] quae postquam nulla eruptione impediri videt, minus esse animi ratus in hoste quam ut in eo tam lentae spei victoriam exspectaret, cohortatus milites, ne tamquam Veios oppugnantes in opere longinquo sese tererent, victoriam in manibus esse, ingenti militum alacritate moenia undique adgressus scalis oppidum cepit. Volsci abiectis armis sese dediderunt. |