Ïåðåâîä Í. Í. Êàçàíñêîãî. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1924. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
9. (1) Ìåæ òåì ìûñëü âîæäÿ óñòðåìëÿëàñü ê áîëüøåìó — ê Àíòèþ: ýòîò ãîðîä ó âîëüñêîâ ãëàâíûé, îí æå è çàòåÿë ïîñëåäíþþ âîéíó. (2) Íî òàêóþ êðåïêóþ ñòîëèöó íèêàê íåëüçÿ áûëî âçÿòü áåç áîëüøèõ ïðèãîòîâëåíèé, áåç ìåòàòåëüíûõ è èíûõ ìàøèí, — è âîò Êàìèëë, îñòàâèâ ïðè âîéñêå ñîòîâàðèùà ïî äîëæíîñòè, îòïðàâèëñÿ â Ðèì ïîáóäèòü ñåíàò ðàçðóøèòü Àíòèé. (3) Ïîñðåäè åãî ðå÷è (áîãàì, äóìàþ, áûëî óãîäíî ñîõðàíèòü äîëåå ãîñóäàðñòâî àíòèéöåâ) âäðóã âõîäÿò ïîñëû Íåïåòà è Ñóòðèÿ, ïðîñÿ ïîìîùè ïðîòèâ ýòðóñêîâ è óïîìÿíóâ, ÷òî íåäîëãî æäàòü ñëó÷àÿ îêàçàòü ýòó ïîìîùü. Âîò êóäà âìåñòî Àíòèÿ îáðàòèëà ñóäüáà óñèëèÿ Êàìèëëà. (4) Äåéñòâèòåëüíî, ðèìëÿíå âñåãäà çàáîòèëèñü îòñòîÿòü è ñîõðàíèòü ýòó îáëàñòü, à ýòðóñêè, ñòîèëî èì çàìûñëèòü ÷òî-íèáóäü íîâîå, ñòàðàëèñü çàíÿòü åå, èáî ýòè ìåñòà ðàñïîëîæåíû êàê ðàç ïðè âõîäå â Ýòðóðèþ, ñëîâíî åå âðàòà. (5) Ïîýòîìó ñåíàò ïîñòàíîâèë, ÷òîáû Êàìèëë, îñòàâèâ Àíòèé, âñòóïèë â âîéíó ñ ýòðóñêàìè è äàë åìó äëÿ òîãî ãîðîäñêèå ëåãèîíû31, âî ãëàâå êîòîðûõ áûë Êâèíêöèé. (6) Õîòÿ Êàìèëë ïðåäïî÷åë áû èñïûòàííîå è ïðèâûêøåå ê åãî âëàñòè âîéñêî, îí íèñêîëüêî íå âîçðàæàë, òîëüêî ïîïðîñèë â ñîòîâàðèùè Âàëåðèÿ.  îáëàñòü ýêâîâ íà ñìåíó Âàëåðèþ áûëè ïîñëàíû Êâèíêöèé è Ãîðàöèé. (7) Ôóðèé32 è Âàëåðèé, âûñòóïèâ èç Ðèìà â Ñóòðèé, íàøëè ÷àñòü ãîðîäà óæå âçÿòîé ýòðóñêàìè; à â äðóãîé ÷àñòè æèòåëè, ïåðåãîðîäèâ óëèöû, ñ òðóäîì ñäåðæèâàëè âðàæåñêèé íàòèñê. (8) Ïðèõîä ðèìñêîé ïîäìîãè è çíàìåíèòîå êàê ñðåäè ñîþçíèêîâ, òàê è ñðåäè âðàãîâ èìÿ Êàìèëëà ñ.291 ïîääåðæàëè êîëåáëþùèõñÿ çàùèòíèêîâ è äàëè âðåìÿ ââÿçàòüñÿ â áèòâó. (9) Èòàê, ðàçäåëèâ âîéñêî, Êàìèëë ïðèêàçûâàåò ñîòîâàðèùó ñ îòðÿäîì ïîäñòóïèòü ê êðåïîñòè ñî ñòîðîíû, çàíÿòîé âðàãîì, — íå ñòîëüêî â íàäåæäå âçÿòü ãîðîä ïðèñòóïîì, ñêîëüêî ðàäè òîãî, ÷òîáû îòâëå÷ü âðàãîâ è îáëåã÷èòü ðàòíûé òðóä óñòàëûì ãîðîæàíàì, à ñàìîìó óëó÷èòü âðåìÿ è âîéòè â ãîðîä áåç áîÿ. (10) Ëèøü òîëüêî âîéñêà, íàñåâøèå ñðàçó ñ äâóõ ñòîðîí, îñóùåñòâèëè ýòîò çàìûñåë, âíåçàïíûé ñòðàõ îáóÿë ýòðóñêîâ: îíè óâèäåëè, ÷òî è óêðåïëåíèÿ â îñàäå è âíóòðè ñòåí âðàãè; òóò îíè â ñòðàõå ãóðüáîþ áðîñèëèñü âîí ÷åðåç òå âîðîòà, êîòîðûå îäíè îêàçàëèñü íåîñàæäåííûìè. (11) Áåãóùèõ èçáèâàëè è â ãîðîäå, è ïî ïîëÿì. Áîëüøèíñòâî èõ ïåðåáèëè âíóòðè óêðåïëåíèé âîèíû Ôóðèÿ. Âîèíû Âàëåðèÿ, áîëåå ñêîðûå â ïðåñëåäîâàíèè, ëèøü ñ íàñòóïëåíèåì íî÷íîé òåìíîòû ïîëîæèëè êîíåö ðåçíå. (12) Îòáèâ Ñóòðèé è âîðîòèâ åãî ñîþçíèêàì, âîéñêî äâèíóëîñü ê Íåïåòó, êîòîðûé ýòðóñêè çàíÿëè ïî óñëîâèÿì ñäà÷è è óæå âïîëíå èì çàâëàäåëè. |
9. ceterum animus ducis rei maiori, Antio, imminebat: id caput Volscorum, eam fuisse originem proximi belli. [2] sed quia nisi magno apparatu, tormentis machinisque, tam valida urbs capi non poterat, relicto ad exercitum collega Romam est profectus, ut senatum ad excidendum Antium hortaretur. [3] inter sermonem eius — credo rem Antiatem diuturniorem manere dis cordi fuisse — legati ab Nepete ac Sutrio auxilium adversus Etruscos petentes veniunt, brevem occasionem esse ferendi auxilii memorantes. eo vim Camilli ab Antio fortuna avertit. [4] namque cum ea loca opposita Etruriae et velut claustra inde portaeque essent, et illis occupandi ea cum quid novi molirentur, et Romanis reciperandi tuendique cura erat. [5] igitur senatui cum Camillo agi placuit ut omisso Antio bellum Etruscum susciperet; legiones urbanae quibus Quinctius praefuerat ei decernuntur. [6] quamquam expertum exercitum adsuetumque imperio qui in Volscis erat mallet, nihil recusavit; Valerium tantummodo imperii socium depoposcit. Quinctius Horatiusque successores Valerio in Volscos missi. [7] profecti ab urbe Sutrium Furius et Valerius partem oppidi iam captam ab Etruscis invenere, ex parte altera intersaeptis itineribus aegre oppidanos vim hostium ab se arcentes. [8] cum Romani auxilii adventus tum Camilli nomen celeberrimum apud hostes sociosque et in praesentia rem inclinatam sustinuit et spatium ad opem ferendam dedit. [9] itaque diviso exercitu Camillus collegam in eam partem circumductis copiis quam hostes tenebant moenia adgredi iubet, non tam a spe scalis capi urbem posse quam ut aversis eo hostibus et oppidanis iam pugnando fessis laxaretur labor et ipse spatium intrandi sine certamine moenia haberet. [10] quod cum simul utrimque factum esset ancepsque terror Etruscos circumstaret, et moenia summa vi oppugnari et intra moenia esse hostem viderent, porta se quae una forte non obsidebatur trepidi uno agmine eiecere. [11] magna caedes fugientium et in urbe et per agros est facta. plures a Furianis intra moenia caesi; Valeriani expeditiores ad persequendum fuere, nec ante noctem, quae conspectum ademit, finem caedendi fecere. [12] Sutrio recepto restitutoque sociis Nepete exercitus ductus, quod per deditionem acceptum iam totum Etrusci habebant. |