Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà

Êíèãà VI, ãë. 12

Òèò Ëèâèé. Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà. Òîì I. Èçä-âî «Íàóêà» Ì., 1989.
Ïåðåâîä Í. Í. Êàçàíñêîãî. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1924.
ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

ñ.293 12. (1) Äèê­òà­òîð âèäåë, ÷òî áîëåå óïîð­íàÿ áîðü­áà ïðåä­ñòî­èò âíóò­ðè, à íå âíå ãîñóäàð­ñòâà; îäíà­êî òî ëè èç-çà ñïåø­êè ñ âîé­íîé, òî ëè èç-çà íàäåæ­äû, ÷òî ïîáåäà è òðè­óìô ïðè­äà­äóò ñèëû åãî äèê­òà­òó­ðå, íî òîëü­êî îí íàáðàë âîé­ñêî è äâè­íóë­ñÿ â Ïîìï­òèí­ñêóþ îáëàñòü, êóäà, êàê îí ñëû­øàë, âòîðã­ëîñü âîëü­ñêîå âîé­ñêî. (2) Íå ñîìíå­âà­þñü, ÷òî ÷èòà­òå­ëÿì, óæå ïðå­ñû­ùåí­íûì ñòîëü­êè­ìè êíè­ãà­ìè î íåïðå­ñòàí­íûõ âîé­íàõ ñ âîëüñêà­ìè, óæå ïðè­õî­äè­ëî â ãîëî­âó òî æå, ÷òî êàçà­ëîñü ÷óäîì è ìíå, ïåðå­ñêà­çû­âàþ­ùå­ìó ïèñà­òå­ëåé, áîëåå áëèç­êèõ ê âðå­ìå­íè ñîáû­òèé: îòêóäà ïîñëå ñòîëü­êèõ ïîðà­æå­íèé áðà­ëèñü âîè­íû ó âîëü­ñêîâ è ýêâîâ? (3) Íî òàê êàê îá ýòîì äðåâ­íèå ìîë­÷àò, ìîãó ëè ÿ ñàì âûñêà­çàòü ÷òî-íèáóäü, êðî­ìå ñîá­ñò­âåí­íî­ãî ìîå­ãî ìíå­íèÿ, êîòî­ðîå ó êàæ­äî­ãî â åãî äîãàä­êàõ ìîæåò áûòü îñî­áûì? (4) Ïðàâ­äî­ïî­äîá­íûì êàæåò­ñÿ, ÷òî äëÿ âîç­îá­íîâ­ëå­íèÿ âîé­íû èñïîëü­çî­âà­ëèñü âñå íîâûå è íîâûå ïîêî­ëå­íèÿ ìîëî­äå­æè, ïîä­ðàñ­òàâ­øèå â ïðî­ìå­æóò­êàõ, êàê è íûíå, ïðè âîèí­ñêèõ íàáî­ðàõ ó ðèì­ëÿí; à ìîæåò áûòü, âîé­ñêî íå âñå­ãäà íàáè­ðà­ëîñü èç îäíèõ è òåõ æå ïëå­ìåí, õîòÿ âîé­íó íà÷è­íà­ëî âñå­ãäà òî æå ñàìîå ïëå­ìÿ; (5) à ìîæåò áûòü, íåèñ­÷èñ­ëè­ìîå ìíî­æå­ñòâî ñâî­áîä­íûõ ëþäåé íàñå­ëÿ­ëî òîãäà ýòè ìåñòà, ãäå ñåé­÷àñ èñòî÷­íèê ïîïîë­íå­íèÿ âîéñê íåâå­ëèê, à ðèì­ñêèå ðàáû — åäèí­ñò­âåí­íîå ñïà­ñå­íèå îò îáåç­ëþäå­íèÿ. (6) Âî âñÿ­êîì ñëó­÷àå, âñå ïèñà­òå­ëè ñîãëàñ­íû â òîì, ÷òî, íåñìîò­ðÿ íà íåäàâ­íåå ïîðà­æå­íèå îò Êàìèë­ëî­âà âîé­ñêà, âîèí­ñòâî ó âîëü­ñêîâ áûëî îãðîì­íîå; à åùå ê íèì ïðè­ìêíó­ëè ëàòè­íû, ãåð­íè­êè, êîå-êòî èç æèòå­ëåé Öèð­öåè è äàæå ðèì­ñêèå ïåðå­ñå­ëåí­öû èç Âåëèòð.

(7)  òîò æå äåíü äèê­òà­òîð ïîñòðî­èë ëàãåðü, à íàçàâ­òðà, ñîâåð­øèâ ïòè­öå­ãà­äà­íèå è çàêëàâ æåðò­âó, èñïðî­ñèë áëà­ãî­âî­ëå­íèÿ áîãîâ è, ðàäîñò­íûé, âûøåë ê âîè­íàì, êîòî­ðûå ñ ïåð­âûì ñâå­òîì ñòà­ëè, ñîãëàñ­íî ïðè­êà­çó, âîîðó­æàòü­ñÿ ïðè âèäå óæå âûñòàâ­ëåí­íî­ãî çíà­êà ê áèò­âå36. (8) «Âîè­íû! — ñêà­çàë îí. — Ïîáåäà çà íàìè, åñëè áîãè è èõ ïðî­ðè­öà­òå­ëè ÷òî-íèáóäü âèäÿò â áóäó­ùåì37. Ñëî­æèì êîïüÿ ó íîã è îáíà­æèì ìå÷è, êàê ïîäî­áà­åò ìóæàì, òâåð­äî óâå­ðåí­íûì â ïîáåäå è èäó­ùèì â ðóêî­ïàø­íûé áîé ñ ïðî­òèâ­íè­êîì, èõ íåäî­ñòîé­íûì. Èòàê, ÿ âåëþ: íåóêîñ­íè­òåëü­íî áëþ­ñòè ñòðîé, íè íà øàã íå ñõî­äèòü ñ ìåñòà è òâåð­äî âñòðå­òèòü íàòèñê âðà­ãà. (9) À êîãäà, òùåò­íî ìåò­íóâ äðî­òè­êè è êîïüÿ, îíè êèíóò­ñÿ íà âàñ, íåïî­äâèæ­íî ñòî­ÿ­ùèõ, òóò ïóñòè­òå â äåëî ìå÷è; ïóñòü êàæ­äûé ïîì­íèò, ÷òî áîãè ïîìî­ãà­þò ðèì­ëÿ­íàì è ïîñû­ëà­þò èõ â áîé ïðè ñ÷àñò­ëè­âûõ ïðåä­çíà­ìå­íî­âà­íè­ÿõ. (10) Òû, Òèò Êâèíê­öèé, âûæèäàé è ñäåð­æè­âàé êîí­íè­öó äî íà÷à­ëà ñõâàò­êè, à êàê óâèäèøü, ÷òî ðóêî­ïàø­íàÿ çàäåð­æà­ëà âðà­ãîâ è ñòðîé èõ äðîã­íóë, òîãäà äîáàâ­ëÿé ñòðà­õó êîí­íè­öåé è ñ íàëå­òó ðàñ­ñå­è­âàé áîå­âûå ïîðÿä­êè ïðî­òèâ­íè­êà». (11) È âñàä­íè­êè è ïåõîòà ñðà­æà­ëèñü, êàê âåëå­íî: âîæäü íå îáìà­íóë ëåãè­î­íû, à ñ÷à­ñòüå — âîæäÿ.

12. dic­ta­tor et­si maio­rem di­mi­ca­tio­nem pro­po­si­tam do­mi quam fo­ris cer­ne­bat, ta­men, seu quia ce­le­ri­ta­te ad bel­lum opus erat, seu vic­to­ria tri­um­pho­que dic­ta­tu­rae ip­si vi­res se ad­di­tu­rum ra­tus, di­lec­tu ha­bi­to in ag­rum Pompti­num, quo a Volscis exer­ci­tum in­duc­tum audie­rat, per­git.

[2] non du­bi­to, prae­ter sa­tie­ta­tem tot iam lib­ris ad­si­dua bel­la cum Volscis ges­ta le­gen­ti­bus il­lud quo­que suc­cur­su­rum, quod mi­hi per­cen­sen­ti pro­pio­res tem­po­ri­bus ha­rum re­rum auc­to­res mi­ra­cu­lo fuit, un­de to­tiens vic­tis Volscis et Aequis suf­fe­ce­rint mi­li­tes. [3] quod cum ab an­ti­quis ta­ci­tum prae­ter­mis­sum sit, cui­us tan­dem ego rei prae­ter opi­nio­nem, quae sua cui­que co­niec­tan­ti es­se po­test, auc­tor sim? [4] si­mi­le ve­ri est aut in­ter­val­lis bel­lo­rum, si­cut nunc in di­lec­ti­bus fit Ro­ma­nis, alia at­que alia su­bo­le iunio­rum ad bel­la instau­ran­da to­tiens usos es­se, aut non ex iis­dem sem­per po­pu­lis exer­ci­tus scrip­tos, quam­quam eadem sem­per gens bel­lum in­tu­le­rit, [5] aut in­nu­me­ra­bi­lem mul­ti­tu­di­nem li­be­ro­rum ca­pi­tum in eis fuis­se lo­cis quae nunc vix se­mi­na­rio exi­guo mi­li­tum re­lic­to ser­vi­tia Ro­ma­na ab so­li­tu­di­ne vin­di­cant. [6] in­gens cer­te, quod in­ter om­nes auc­to­res con­ve­niat, quam­quam nu­per Ca­mil­li duc­tu at­que aus­pi­cio ac­ci­sae res erant, Volsco­rum exer­ci­tus fuit; ad hoc La­ti­ni Her­ni­ci­que ac­ces­se­rant et Cir­ceien­sium qui­dam et co­lo­ni etiam a Ve­lit­ris Ro­ma­ni.

[7] dic­ta­tor castris eo die po­si­tis, pos­te­ro cum aus­pi­ca­to pro­dis­set hos­tia­que cae­sa pa­cem deum ado­ras­set, lae­tus ad mi­li­tes iam ar­ma ad pro­po­si­tum pug­nae sig­num, si­cut edic­tum erat, lu­ce pri­ma ca­pien­tes pro­ces­sit. [8] «nostra vic­to­ria est, mi­li­tes», in­quit, «si quid di va­tes­que eorum in fu­tu­rum vi­dent. ita­que, ut de­cet cer­tae spei ple­nos et cum im­pa­ri­bus ma­nus con­ser­tu­ros, pi­lis an­te pe­des po­si­tis gla­diis tan­tum dextras ar­me­mus. ne pro­cur­ri qui­dem ab acie ve­lim, sed ob­ni­xos vos sta­bi­li gra­du im­pe­tum hos­tium ex­ci­pe­re. [9] ubi il­li va­na inie­ce­rint mis­si­lia et ef­fu­si stan­ti­bus vo­bis se in­tu­le­rint, tum mi­cent gla­dii et ve­niat in men­tem uni­cui­que deos es­se qui Ro­ma­num adiu­vent, deos qui se­cun­dis avi­bus in proe­lium mi­se­rint. [10] tu T. Quincti, equi­tem in­ten­tus ad pri­mum ini­tium mo­ti cer­ta­mi­nis te­neas; ubi hae­re­re iam aciem con­la­to pe­de vi­de­ris, tum ter­ro­rem equestrem oc­cu­pa­tis alio pa­vo­re in­fer in­vec­tus­que or­di­nes pug­nan­tium dis­si­pa». [11] sic eques, sic pe­des, ut prae­ce­pe­rat, pug­nant; nec dux le­gio­nes nec for­tu­na fe­fel­lit du­cem.

ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß


  • 36Ôëà­ãîì, ïîä­íÿ­òûì íàä êîí­ñóëü­ñêîé ïàëàò­êîé.
  • 37«…Åñëè áîãè è èõ ïðî­ðè­öà­òå­ëè ÷òî-íèáóäü âèäÿò â áóäó­ùåì» — ýòà ôðà­çà ëàêî­íè÷­íà è êðà­ñè­âà, íî âðÿä ëè óìåñò­íà â óñòàõ Êàìèë­ëà. Ðàç­ìûø­ëå­íèÿ î òîì, âåäî­ìî ëè áóäó­ùåå áîãàì è åñòü ëè ïîëü­çà îò ïðî­ðè­öà­íèé, òèïè÷­íà äëÿ ýïî­õè ñàìî­ãî Ëèâèÿ, êàê ýòî ïîêà­çû­âà­åò ïîý­çèÿ Ãîðà­öèÿ è Ïðî­ïåð­öèÿ.
  • ÈÑÒÎÐÈß ÄÐÅÂÍÅÃÎ ÐÈÌÀ
    1327007031 1327008013 1327009001 1364000613 1364000614 1364000615