Ïåðåâîä Í. Í. Êàçàíñêîãî. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1924. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
ñ.293 12. (1) Äèêòàòîð âèäåë, ÷òî áîëåå óïîðíàÿ áîðüáà ïðåäñòîèò âíóòðè, à íå âíå ãîñóäàðñòâà; îäíàêî òî ëè èç-çà ñïåøêè ñ âîéíîé, òî ëè èç-çà íàäåæäû, ÷òî ïîáåäà è òðèóìô ïðèäàäóò ñèëû åãî äèêòàòóðå, íî òîëüêî îí íàáðàë âîéñêî è äâèíóëñÿ â Ïîìïòèíñêóþ îáëàñòü, êóäà, êàê îí ñëûøàë, âòîðãëîñü âîëüñêîå âîéñêî. (2) Íå ñîìíåâàþñü, ÷òî ÷èòàòåëÿì, óæå ïðåñûùåííûì ñòîëüêèìè êíèãàìè î íåïðåñòàííûõ âîéíàõ ñ âîëüñêàìè, óæå ïðèõîäèëî â ãîëîâó òî æå, ÷òî êàçàëîñü ÷óäîì è ìíå, ïåðåñêàçûâàþùåìó ïèñàòåëåé, áîëåå áëèçêèõ ê âðåìåíè ñîáûòèé: îòêóäà ïîñëå ñòîëüêèõ ïîðàæåíèé áðàëèñü âîèíû ó âîëüñêîâ è ýêâîâ? (3) Íî òàê êàê îá ýòîì äðåâíèå ìîë÷àò, ìîãó ëè ÿ ñàì âûñêàçàòü ÷òî-íèáóäü, êðîìå ñîáñòâåííîãî ìîåãî ìíåíèÿ, êîòîðîå ó êàæäîãî â åãî äîãàäêàõ ìîæåò áûòü îñîáûì? (4) Ïðàâäîïîäîáíûì êàæåòñÿ, ÷òî äëÿ âîçîáíîâëåíèÿ âîéíû èñïîëüçîâàëèñü âñå íîâûå è íîâûå ïîêîëåíèÿ ìîëîäåæè, ïîäðàñòàâøèå â ïðîìåæóòêàõ, êàê è íûíå, ïðè âîèíñêèõ íàáîðàõ ó ðèìëÿí; à ìîæåò áûòü, âîéñêî íå âñåãäà íàáèðàëîñü èç îäíèõ è òåõ æå ïëåìåí, õîòÿ âîéíó íà÷èíàëî âñåãäà òî æå ñàìîå ïëåìÿ; (5) à ìîæåò áûòü, íåèñ÷èñëèìîå ìíîæåñòâî ñâîáîäíûõ ëþäåé íàñåëÿëî òîãäà ýòè ìåñòà, ãäå ñåé÷àñ èñòî÷íèê ïîïîëíåíèÿ âîéñê íåâåëèê, à ðèìñêèå ðàáû — åäèíñòâåííîå ñïàñåíèå îò îáåçëþäåíèÿ. (6) Âî âñÿêîì ñëó÷àå, âñå ïèñàòåëè ñîãëàñíû â òîì, ÷òî, íåñìîòðÿ íà íåäàâíåå ïîðàæåíèå îò Êàìèëëîâà âîéñêà, âîèíñòâî ó âîëüñêîâ áûëî îãðîìíîå; à åùå ê íèì ïðèìêíóëè ëàòèíû, ãåðíèêè, êîå-êòî èç æèòåëåé Öèðöåè è äàæå ðèìñêèå ïåðåñåëåíöû èç Âåëèòð. (7)  òîò æå äåíü äèêòàòîð ïîñòðîèë ëàãåðü, à íàçàâòðà, ñîâåðøèâ ïòèöåãàäàíèå è çàêëàâ æåðòâó, èñïðîñèë áëàãîâîëåíèÿ áîãîâ è, ðàäîñòíûé, âûøåë ê âîèíàì, êîòîðûå ñ ïåðâûì ñâåòîì ñòàëè, ñîãëàñíî ïðèêàçó, âîîðóæàòüñÿ ïðè âèäå óæå âûñòàâëåííîãî çíàêà ê áèòâå36. (8) «Âîèíû! — ñêàçàë îí. — Ïîáåäà çà íàìè, åñëè áîãè è èõ ïðîðèöàòåëè ÷òî-íèáóäü âèäÿò â áóäóùåì37. Ñëîæèì êîïüÿ ó íîã è îáíàæèì ìå÷è, êàê ïîäîáàåò ìóæàì, òâåðäî óâåðåííûì â ïîáåäå è èäóùèì â ðóêîïàøíûé áîé ñ ïðîòèâíèêîì, èõ íåäîñòîéíûì. Èòàê, ÿ âåëþ: íåóêîñíèòåëüíî áëþñòè ñòðîé, íè íà øàã íå ñõîäèòü ñ ìåñòà è òâåðäî âñòðåòèòü íàòèñê âðàãà. (9) À êîãäà, òùåòíî ìåòíóâ äðîòèêè è êîïüÿ, îíè êèíóòñÿ íà âàñ, íåïîäâèæíî ñòîÿùèõ, òóò ïóñòèòå â äåëî ìå÷è; ïóñòü êàæäûé ïîìíèò, ÷òî áîãè ïîìîãàþò ðèìëÿíàì è ïîñûëàþò èõ â áîé ïðè ñ÷àñòëèâûõ ïðåäçíàìåíîâàíèÿõ. (10) Òû, Òèò Êâèíêöèé, âûæèäàé è ñäåðæèâàé êîííèöó äî íà÷àëà ñõâàòêè, à êàê óâèäèøü, ÷òî ðóêîïàøíàÿ çàäåðæàëà âðàãîâ è ñòðîé èõ äðîãíóë, òîãäà äîáàâëÿé ñòðàõó êîííèöåé è ñ íàëåòó ðàññåèâàé áîåâûå ïîðÿäêè ïðîòèâíèêà». (11) È âñàäíèêè è ïåõîòà ñðàæàëèñü, êàê âåëåíî: âîæäü íå îáìàíóë ëåãèîíû, à ñ÷àñòüå — âîæäÿ. |
12. dictator etsi maiorem dimicationem propositam domi quam foris cernebat, tamen, seu quia celeritate ad bellum opus erat, seu victoria triumphoque dictaturae ipsi vires se additurum ratus, dilectu habito in agrum Pomptinum, quo a Volscis exercitum inductum audierat, pergit. [2] non dubito, praeter satietatem tot iam libris adsidua bella cum Volscis gesta legentibus illud quoque succursurum, quod mihi percensenti propiores temporibus harum rerum auctores miraculo fuit, unde totiens victis Volscis et Aequis suffecerint milites. [3] quod cum ab antiquis tacitum praetermissum sit, cuius tandem ego rei praeter opinionem, quae sua cuique coniectanti esse potest, auctor sim? [4] simile veri est aut intervallis bellorum, sicut nunc in dilectibus fit Romanis, alia atque alia subole iuniorum ad bella instauranda totiens usos esse, aut non ex iisdem semper populis exercitus scriptos, quamquam eadem semper gens bellum intulerit, [5] aut innumerabilem multitudinem liberorum capitum in eis fuisse locis quae nunc vix seminario exiguo militum relicto servitia Romana ab solitudine vindicant. [6] ingens certe, quod inter omnes auctores conveniat, quamquam nuper Camilli ductu atque auspicio accisae res erant, Volscorum exercitus fuit; ad hoc Latini Hernicique accesserant et Circeiensium quidam et coloni etiam a Velitris Romani. [7] dictator castris eo die positis, postero cum auspicato prodisset hostiaque caesa pacem deum adorasset, laetus ad milites iam arma ad propositum pugnae signum, sicut edictum erat, luce prima capientes processit. [8] «nostra victoria est, milites», inquit, «si quid di vatesque eorum in futurum vident. itaque, ut decet certae spei plenos et cum imparibus manus conserturos, pilis ante pedes positis gladiis tantum dextras armemus. ne procurri quidem ab acie velim, sed obnixos vos stabili gradu impetum hostium excipere. [9] ubi illi vana iniecerint missilia et effusi stantibus vobis se intulerint, tum micent gladii et veniat in mentem unicuique deos esse qui Romanum adiuvent, deos qui secundis avibus in proelium miserint. [10] tu T. Quincti, equitem intentus ad primum initium moti certaminis teneas; ubi haerere iam aciem conlato pede videris, tum terrorem equestrem occupatis alio pavore infer invectusque ordines pugnantium dissipa». [11] sic eques, sic pedes, ut praeceperat, pugnant; nec dux legiones nec fortuna fefellit ducem. |
ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß