Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà

Êíèãà VI, ãë. 23

Òèò Ëèâèé. Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà. Òîì I. Èçä-âî «Íàóêà» Ì., 1989.
Ïåðåâîä Í. Í. Êàçàíñêîãî. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1924.
ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

23. (1) Ñòîëü æå âîîäó­øåâ­ëå­íû áûëè è ðèì­ñêîå âîé­ñêî, è âòî­ðîé âîæäü: ãîòîâ­íîñòü âñòó­ïèòü íàóäà­÷ó â ñðà­æå­íèå ñäåð­æè­âà­ëè òîëü­êî ðàçóì è âëàñòü îäíî­ãî ìóæà, êîòî­ðûé, çàòÿ­ãè­âàÿ âîé­íó, èñêàë ñëó­÷àÿ ðàçó­ìîì ïîìî÷ü íåäî­ñòàò­êó ñèë. (2) Òåì óñåðä­íåå íàñòó­ïà­ëè âðà­ãè è óæå íå òîëü­êî ðàç­âåð­íó­ëè ñòðîé ïåðåä ñâî­èì ëàãå­ðåì, íî âûøëè íà ñåðåäè­íó ïîëÿ è, ïîä­íî­ñÿ ñâîè çíà­ìå­íà ïî÷òè ê ñàìî­ìó âðà­æå­ñêî­ìó âàëó, âûñòàâ­ëÿ­ëè íàïî­êàç íàä­ìåí­íóþ ñàìî­óâå­ðåí­íîñòü ñèëû. (3) Ðèì­ñêèå âîè­íû ñ òðóäîì ïåðå­íî­ñè­ëè ýòî, à îñî­áåí­íî âòî­ðîé âîåí­íûé òðè­áóí Ëóöèé Ôóðèé, íåñäåð­æàí­íûé ïî ìîëî­äî­ñòè è íðà­âó, à âäî­áà­âîê åùå çàðà­çèâ­øèé­ñÿ íåîñíî­âà­òåëü­íîé ñàìî­íà­äå­ÿí­íî­ñòüþ òîë­ïû. (4) Îí äàæå ïîä­ñòðå­êàë áåç òîãî âîç­áóæ­äåí­íûõ âîè­íîâ è ïûòàë­ñÿ óìåíü­øèòü ñèëó âëè­ÿ­íèÿ ñâî­åãî ñîòî­âà­ðè­ùà, ïîïðå­êàÿ åãî ÷åì åäèí­ñò­âåí­íî ìîã — ñòà­ðî­ñòüþ, òâåð­äÿ, ÷òî âîé­íû ñóùå­ñò­âó­þò äëÿ ìîëî­äûõ77, ÷òî âìå­ñòå ñ òåëîì êðåïíåò èëè óâÿäà­åò äóõ, ÷òî äàæå òîò, êòî ïðè­âûê ñ õîäó, ïåð­âûì íàòèñ­êîì áðàòü ãîðî­äà è óêðåï­ëå­íèÿ, (5) èç ðåòè­âî­ãî áîé­öà ñòàë ñèä­íåì è âîò ñèäèò çà âàëîì, òåðÿÿ âðå­ìÿ. Íàäå­åò­ñÿ ëè îí íà ïîä­õîä ñâî­èõ èëè íà îòõîä âðà­æå­ñêèõ ñèë? (6) ×òî ýòî çà ñëó­÷àé, ÷òî çà âðå­ìÿ, ÷òî çà ìåñòî, íà êîòî­ðûå îí ðàñ­ñ÷è­òû­âà­åò, ÷òîáû èçî­áðå­òàòü ëîâóø­êè? Çàìûñ­ëû ñòà­ðè­êà ÿâíî ñ.304 îñòû­ëè è îöå­ïå­íå­ëè! (7) Äîâîëü­íî îí ïîæèë, äîâîëü­íî åìó è ñëà­âû; íî êàê òåð­ïåòü, ÷òî ñ îäíèì ñìåðò­íûì òåëîì äðÿõ­ëå­þò ñèëû ãîñóäàð­ñòâà, êîòî­ðî­ìó ïîäî­áà­åò áåñ­ñìåð­òèå?

(8) Òàêè­ìè ðå÷à­ìè ïðè­âëåê îí ê ñåáå âåñü ëàãåðü, à êîãäà ïîâñå­ìåñò­íî ïîòðå­áî­âà­ëè áèò­âó, ñêà­çàë: «Ìàðê Ôóðèé, ìû íå ìîæåì ñäåð­æàòü ïîðûâ âîè­íîâ, à âðàã, îáî­ä­ðÿ­å­ìûé íàøèì ïðî­ìåä­ëå­íè­åì, íàëå­òà­åò ñ íåñíîñ­íîé óæå íàä­ìåí­íî­ñòüþ. Óñòó­ïè îäèí âñåì è ðàç­ðå­øè óáåäèòü òåáÿ ñîâå­òîì, ÷òîáû òû ñêî­ðåå ïîáåäèë â âîéíå». (9) Íà ýòî Êàìèëë îòâå­òèë: âñå âîé­íû äî ñåãî äíÿ âåëèñü ïî åãî åäè­íî­ëè÷­íî­ìó çàìûñ­ëó, è íè ñàì îí, íè ðèì­ñêèé íàðîä íå ðàñ­êà­è­âàë­ñÿ íè â ïðè­êà­çàõ åãî, íè â óäà­÷å. Òåïåðü îí çíà­åò, ÷òî èìå­åò òîâà­ðè­ùà, ðàâ­íî­ãî åìó ïî âëà­ñòè è ïðà­âàì è ïðå­âîñ­õî­äÿ­ùå­ãî åãî öâå­òîì ëåò. (10) Èòàê, õîòÿ âî âñåì, ÷òî îòíî­ñèò­ñÿ ê âîé­ñêó, îí ïðè­âûê íå ïîä­÷è­íÿòü­ñÿ, à ïîâåëå­âàòü, íî îãðà­íè­÷è­âàòü âëàñòü òîâà­ðè­ùà îí íå ìîæåò; ïóñòü òîò ñ ïîìî­ùüþ áîãîâ äåëà­åò òî, ÷òî ñ÷è­òà­åò áëà­ãîì äëÿ ãîñóäàð­ñòâà! (11) À äëÿ ñâî­åãî âîç­ðàñ­òà îí ïðî­ñèò ñíèñ­õîæ­äå­íèÿ — íå áûòü â ïåð­âûõ ðÿäàõ; íî îò îáÿ­çàí­íî­ñòåé, êàêèå íà âîéíå íàé­äóò­ñÿ äëÿ ñòà­ðè­êà, îí íå óêëî­íèò­ñÿ è òîëü­êî ìîëèò ó áåñ­ñìåðò­íûõ áîãîâ, ÷òîáû ñëó­÷àé íå äàë ïîâîä õâà­ëèòü åãî áëà­ãî­ðà­çó­ìèå.

(12) Íî íå âíÿ­ëè íè ëþäè — ñïà­ñè­òåëü­íî­ìó ñîâå­òó, íè áîãè — áëà­ãî­÷å­ñòè­âûì ìîëü­áàì. Ðàñ­ïî­ðÿäè­òåëü áèò­âû âûñòðî­èë ïåðå­äî­âîé ñòðîé, Êàìèëë ðàç­ìå­ñòèë ïîä­êðåï­ëå­íèÿ è ïîñòà­âèë ìîù­íûé çàñëîí ïåðåä ëàãå­ðåì, à ñàì ðàñ­ïî­ëî­æèë­ñÿ íà âîç­âû­øåí­íî­ñòè, êàê çðè­òåëü, ïîãëî­ùåí­íûé èñõî­äîì ÷óæî­ãî çàìûñ­ëà78.

23. idem ar­dor et in Ro­ma­no exer­ci­tu erat et in al­te­ro du­ce, nec prae­sen­tis di­mi­ca­tio­nis for­tu­nam ul­la res prae­ter­quam uni­us vi­ri con­si­lium at­que im­pe­rium mo­ra­ba­tur, qui oc­ca­sio­nem iuvan­da­rum ra­tio­ne vi­rium tra­hen­do bel­lo quae­re­bat. [2] eo ma­gis hos­tis insta­re nec iam pro castris tan­tum suis expli­ca­re aciem sed pro­ce­de­re in me­dium cam­pi et val­lo pro­pe hos­tium sig­na in­fe­ren­do su­per­bam fi­du­ciam vi­rium os­ten­ta­re. [3] id aeg­re pa­tie­ba­tur Ro­ma­nus mi­les, mul­to aeg­rius al­ter ex tri­bu­nis mi­li­tum, L. Fu­rius, fe­rox cum aeta­te et in­ge­nio tum mul­ti­tu­di­nis ex in­cer­tis­si­mo su­men­tis ani­mos spe infla­tus. [4] hic per se iam mi­li­tes in­ci­ta­tos in­su­per insti­ga­bat ele­van­do, qua una po­te­rat, aeta­te auc­to­ri­ta­tem col­le­gae, iuve­ni­bus bel­la da­ta dic­ti­tans et cum cor­po­ri­bus vi­ge­re et def­lo­res­ce­re ani­mos; [5] cuncta­to­rem ex acer­ri­mo bel­la­to­re fac­tum et, qui ad­ve­niens castra ur­bes­que pri­mo im­pe­tu ra­pe­re sit so­li­tus, eum re­si­dem intra val­lum tem­pus te­re­re, quid ac­ces­su­rum suis de­ces­su­rum­ve hos­tium vi­ri­bus spe­ran­tem? [6] quam oc­ca­sio­nem, quod tem­pus, quem in­si­diis instruen­tem lo­cum? fri­ge­re ac tor­pe­re se­nis con­si­lia. [7] sed Ca­mil­lo cum vi­tae sa­tis tum glo­riae es­se; quid at­ti­ne­re cum mor­ta­li cor­po­re uno ci­vi­ta­tis, quam im­mor­ta­lem es­se de­ceat, pa­ti con­se­nes­ce­re vi­res?

[8] his ser­mo­ni­bus to­ta in se aver­te­rat castra, et cum om­ni­bus lo­cis pos­ce­re­tur pug­na, «sus­ti­ne­re» in­quit, «M. Fu­ri, non pos­su­mus im­pe­tum mi­li­tum, et hos­tis, cui­us ani­mos cunctan­do auxi­mus, iam mi­ni­me to­le­ran­da su­per­bia in­sul­tat; ce­de unus om­ni­bus et pa­te­re te vin­ci con­si­lio ut ma­tu­rius bel­lo vin­cas». [9] ad ea Ca­mil­lus, quae bel­la suo uni­us aus­pi­cio ges­ta ad eam diem es­sent, ne­ga­re in eis ne­que se ne­que po­pu­lum Ro­ma­num aut con­si­lii sui aut for­tu­nae pae­ni­tuis­se; nunc sci­re se col­le­gam ha­be­re iure im­pe­rio­que pa­rem, vi­go­re aeta­tis praes­tan­tem; [10] ita­que se quod ad exer­ci­tum at­ti­neat, re­ge­re con­sues­se, non re­gi: col­le­gae im­pe­rium se non pos­se im­pe­di­re. dis be­ne iuvan­ti­bus age­ret quod e re pub­li­ca du­ce­ret: [11] aeta­ti suae se ve­niam eam pe­te­re, ne in pri­ma acie es­set; quae se­nis mu­nia in bel­lo sint, iis se non de­fu­tu­rum. id a dis im­mor­ta­li­bus pre­ca­ri ne qui ca­sus suum con­si­lium lau­da­bi­le ef­fi­ciat.

[12] nec ab ho­mi­ni­bus sa­lu­ta­ris sen­ten­tia nec a dis tam piae pre­ces audi­tae sunt. pri­mam aciem auc­tor pug­nae instruit, sub­si­dia Ca­mil­lus fir­mat va­li­dam­que sta­tio­nem pro castris op­po­nit; ip­se edi­to lo­co spec­ta­tor in­ten­tus in even­tum alie­ni con­si­lii consti­tit.

ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß


  • 77«Âîé­íû ñóùå­ñò­âó­þò äëÿ ìîëî­äûõ» (iuve­ni­bus bel­la da­ta) è ò. ä. Ðå÷ü Ëóöèÿ Ôóðèÿ êàê ïî òåìà­òè­êå, òàê è ïî èñïîëü­çî­âàí­íîé çäåñü ëåê­ñè­êå íàïî­ìè­íà­åò îäíó èç Îâèäè­å­âûõ «Ëþáîâ­íûõ ýëå­ãèé» (I, 9). Ñàìà ìûñëü, ñêî­ðåå âñå­ãî, îáùåå ìåñòî ðèòî­ðè­êè.
  • 78Ïëó­òàðõ (Êàìèëë, 37) óòâåð­æäà­åò, ÷òî â ýòîò äåíü Êàìèëë áûë áîëåí, íå âûõî­äèë èç ëàãå­ðÿ è äàæå íàõî­äèë­ñÿ â ïîñòå­ëè.
  • ÈÑÒÎÐÈß ÄÐÅÂÍÅÃÎ ÐÈÌÀ
    1327007031 1327007042 1327008013 1364000624 1364000625 1364000626