Ïåðåâîä Í. Í. Êàçàíñêîãî. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1924. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
23. (1) Ñòîëü æå âîîäóøåâëåíû áûëè è ðèìñêîå âîéñêî, è âòîðîé âîæäü: ãîòîâíîñòü âñòóïèòü íàóäà÷ó â ñðàæåíèå ñäåðæèâàëè òîëüêî ðàçóì è âëàñòü îäíîãî ìóæà, êîòîðûé, çàòÿãèâàÿ âîéíó, èñêàë ñëó÷àÿ ðàçóìîì ïîìî÷ü íåäîñòàòêó ñèë. (2) Òåì óñåðäíåå íàñòóïàëè âðàãè è óæå íå òîëüêî ðàçâåðíóëè ñòðîé ïåðåä ñâîèì ëàãåðåì, íî âûøëè íà ñåðåäèíó ïîëÿ è, ïîäíîñÿ ñâîè çíàìåíà ïî÷òè ê ñàìîìó âðàæåñêîìó âàëó, âûñòàâëÿëè íàïîêàç íàäìåííóþ ñàìîóâåðåííîñòü ñèëû. (3) Ðèìñêèå âîèíû ñ òðóäîì ïåðåíîñèëè ýòî, à îñîáåííî âòîðîé âîåííûé òðèáóí Ëóöèé Ôóðèé, íåñäåðæàííûé ïî ìîëîäîñòè è íðàâó, à âäîáàâîê åùå çàðàçèâøèéñÿ íåîñíîâàòåëüíîé ñàìîíàäåÿííîñòüþ òîëïû. (4) Îí äàæå ïîäñòðåêàë áåç òîãî âîçáóæäåííûõ âîèíîâ è ïûòàëñÿ óìåíüøèòü ñèëó âëèÿíèÿ ñâîåãî ñîòîâàðèùà, ïîïðåêàÿ åãî ÷åì åäèíñòâåííî ìîã — ñòàðîñòüþ, òâåðäÿ, ÷òî âîéíû ñóùåñòâóþò äëÿ ìîëîäûõ77, ÷òî âìåñòå ñ òåëîì êðåïíåò èëè óâÿäàåò äóõ, ÷òî äàæå òîò, êòî ïðèâûê ñ õîäó, ïåðâûì íàòèñêîì áðàòü ãîðîäà è óêðåïëåíèÿ, (5) èç ðåòèâîãî áîéöà ñòàë ñèäíåì è âîò ñèäèò çà âàëîì, òåðÿÿ âðåìÿ. Íàäååòñÿ ëè îí íà ïîäõîä ñâîèõ èëè íà îòõîä âðàæåñêèõ ñèë? (6) ×òî ýòî çà ñëó÷àé, ÷òî çà âðåìÿ, ÷òî çà ìåñòî, íà êîòîðûå îí ðàññ÷èòûâàåò, ÷òîáû èçîáðåòàòü ëîâóøêè? Çàìûñëû ñòàðèêà ÿâíî ñ.304 îñòûëè è îöåïåíåëè! (7) Äîâîëüíî îí ïîæèë, äîâîëüíî åìó è ñëàâû; íî êàê òåðïåòü, ÷òî ñ îäíèì ñìåðòíûì òåëîì äðÿõëåþò ñèëû ãîñóäàðñòâà, êîòîðîìó ïîäîáàåò áåññìåðòèå? (8) Òàêèìè ðå÷àìè ïðèâëåê îí ê ñåáå âåñü ëàãåðü, à êîãäà ïîâñåìåñòíî ïîòðåáîâàëè áèòâó, ñêàçàë: «Ìàðê Ôóðèé, ìû íå ìîæåì ñäåðæàòü ïîðûâ âîèíîâ, à âðàã, îáîäðÿåìûé íàøèì ïðîìåäëåíèåì, íàëåòàåò ñ íåñíîñíîé óæå íàäìåííîñòüþ. Óñòóïè îäèí âñåì è ðàçðåøè óáåäèòü òåáÿ ñîâåòîì, ÷òîáû òû ñêîðåå ïîáåäèë â âîéíå». (9) Íà ýòî Êàìèëë îòâåòèë: âñå âîéíû äî ñåãî äíÿ âåëèñü ïî åãî åäèíîëè÷íîìó çàìûñëó, è íè ñàì îí, íè ðèìñêèé íàðîä íå ðàñêàèâàëñÿ íè â ïðèêàçàõ åãî, íè â óäà÷å. Òåïåðü îí çíàåò, ÷òî èìååò òîâàðèùà, ðàâíîãî åìó ïî âëàñòè è ïðàâàì è ïðåâîñõîäÿùåãî åãî öâåòîì ëåò. (10) Èòàê, õîòÿ âî âñåì, ÷òî îòíîñèòñÿ ê âîéñêó, îí ïðèâûê íå ïîä÷èíÿòüñÿ, à ïîâåëåâàòü, íî îãðàíè÷èâàòü âëàñòü òîâàðèùà îí íå ìîæåò; ïóñòü òîò ñ ïîìîùüþ áîãîâ äåëàåò òî, ÷òî ñ÷èòàåò áëàãîì äëÿ ãîñóäàðñòâà! (11) À äëÿ ñâîåãî âîçðàñòà îí ïðîñèò ñíèñõîæäåíèÿ — íå áûòü â ïåðâûõ ðÿäàõ; íî îò îáÿçàííîñòåé, êàêèå íà âîéíå íàéäóòñÿ äëÿ ñòàðèêà, îí íå óêëîíèòñÿ è òîëüêî ìîëèò ó áåññìåðòíûõ áîãîâ, ÷òîáû ñëó÷àé íå äàë ïîâîä õâàëèòü åãî áëàãîðàçóìèå. (12) Íî íå âíÿëè íè ëþäè — ñïàñèòåëüíîìó ñîâåòó, íè áîãè — áëàãî÷åñòèâûì ìîëüáàì. Ðàñïîðÿäèòåëü áèòâû âûñòðîèë ïåðåäîâîé ñòðîé, Êàìèëë ðàçìåñòèë ïîäêðåïëåíèÿ è ïîñòàâèë ìîùíûé çàñëîí ïåðåä ëàãåðåì, à ñàì ðàñïîëîæèëñÿ íà âîçâûøåííîñòè, êàê çðèòåëü, ïîãëîùåííûé èñõîäîì ÷óæîãî çàìûñëà78. |
23. idem ardor et in Romano exercitu erat et in altero duce, nec praesentis dimicationis fortunam ulla res praeterquam unius viri consilium atque imperium morabatur, qui occasionem iuvandarum ratione virium trahendo bello quaerebat. [2] eo magis hostis instare nec iam pro castris tantum suis explicare aciem sed procedere in medium campi et vallo prope hostium signa inferendo superbam fiduciam virium ostentare. [3] id aegre patiebatur Romanus miles, multo aegrius alter ex tribunis militum, L. Furius, ferox cum aetate et ingenio tum multitudinis ex incertissimo sumentis animos spe inflatus. [4] hic per se iam milites incitatos insuper instigabat elevando, qua una poterat, aetate auctoritatem collegae, iuvenibus bella data dictitans et cum corporibus vigere et deflorescere animos; [5] cunctatorem ex acerrimo bellatore factum et, qui adveniens castra urbesque primo impetu rapere sit solitus, eum residem intra vallum tempus terere, quid accessurum suis decessurumve hostium viribus sperantem? [6] quam occasionem, quod tempus, quem insidiis instruentem locum? frigere ac torpere senis consilia. [7] sed Camillo cum vitae satis tum gloriae esse; quid attinere cum mortali corpore uno civitatis, quam immortalem esse deceat, pati consenescere vires? [8] his sermonibus tota in se averterat castra, et cum omnibus locis posceretur pugna, «sustinere» inquit, «M. Furi, non possumus impetum militum, et hostis, cuius animos cunctando auximus, iam minime toleranda superbia insultat; cede unus omnibus et patere te vinci consilio ut maturius bello vincas». [9] ad ea Camillus, quae bella suo unius auspicio gesta ad eam diem essent, negare in eis neque se neque populum Romanum aut consilii sui aut fortunae paenituisse; nunc scire se collegam habere iure imperioque parem, vigore aetatis praestantem; [10] itaque se quod ad exercitum attineat, regere consuesse, non regi: collegae imperium se non posse impedire. dis bene iuvantibus ageret quod e re publica duceret: [11] aetati suae se veniam eam petere, ne in prima acie esset; quae senis munia in bello sint, iis se non defuturum. id a dis immortalibus precari ne qui casus suum consilium laudabile efficiat. [12] nec ab hominibus salutaris sententia nec a dis tam piae preces auditae sunt. primam aciem auctor pugnae instruit, subsidia Camillus firmat validamque stationem pro castris opponit; ipse edito loco spectator intentus in eventum alieni consilii constitit. |
ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß