Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà

Êíèãà VI, ãë. 24

Òèò Ëèâèé. Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà. Òîì I. Èçä-âî «Íàóêà» Ì., 1989.
Ïåðåâîä Í. Í. Êàçàíñêîãî. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1924.
ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

24. (1)  ïåð­âîé ñòû÷­êå, ëèøü ðàçäàë­ñÿ çâîí îðó­æèÿ, âðàã îòñòó­ïèë, çàìà­íè­âàÿ, íî íå óñòðà­øàñü. (2)  òûëó âðà­ãà ìåæ­äó ñòðî­åì è ëàãå­ðåì áûë ïîëî­ãèé ñêëîí, è, èìåÿ íàðî­äó â äîñòàò­êå, âðàã îñòà­âèë â ëàãå­ðå íåñêîëü­êî ìîù­íûõ îòðÿäîâ, âûñòðî­åí­íûõ â ïîë­íîì âîîðó­æå­íèè, ÷òîáû îíè ðèíó­ëèñü â ãóùó óæå çàâÿ­çàâ­øå­ãî­ñÿ áîÿ, êîãäà ïðî­òèâ­íèê ïîäîé­äåò ê âàëó. (3) Ðèì­ëÿí, ñëèø­êîì óâëåê­øèõ­ñÿ ïðå­ñëå­äî­âà­íè­åì îòñòó­ïàþ­ùå­ãî âðà­ãà, çàìà­íè­ëè íà îïàñ­íîå ìåñòî, î÷åíü óäîá­íîå äëÿ çàäó­ìàí­íî­ãî íàïà­äå­íèÿ. È âîò óæå ñòðàõ îâëà­äåë òîëü­êî ÷òî ïîáåæ­äàâ­øè­ìè, è ïîä íàòèñ­êîì íîâî­ãî âðà­ãà íà ïîêà­òî­ñòè ñêëî­íà ðèì­ñêèé ñòðîé äðîã­íóë. (4) Íàñåäà­þò ñâå­æèå ñèëû âîëü­ñêîâ, âûñû­ïàâ­øèå èç ëàãå­ðÿ; äðó­ãèå, ïðå­êðà­òèâ ìíè­ìîå áåã­ñòâî, òîæå âñòó­ïà­þò â áîé. Ðèì­ñêèå âîè­íû óæå íå îòñòó­ïà­ëè, à, ïîçà­áûâ î íåäàâ­íåì ðâå­íèè è äàâ­íåé ñëà­âå, îáðà­ùà­ëè òûë è â áåñ­ïî­ðÿäî÷­íîì áåã­ñòâå óñòðåì­ëÿ­ëèñü ê ëàãå­ðþ, (5) êàê âäðóã Êàìèëë, ïîä­ñà­æåí­íûé îêðó­æàþ­ùè­ìè íà êîíÿ79, áûñò­ðî äâè­íóë íàâñòðå­÷ó èì ïîä­êðåï­ëå­íèÿ, çàêðè­÷àâ: «Òàê âîò îíà, áèò­âà, êîòî­ðóþ âû âûòðå­áî­âà­ëè! Êîãî — ÷åëî­âå­êà, áîæå­ñòâî — êîãî ìîæå­òå âû âèíèòü? Ýòî òîëü­êî âàøå áåç­ðàñ­ñóä­ñòâî è âàøà òðó­ñîñòü! (6) Âû øëè çà äðó­ãèì âîæäåì, ñòó­ïàé­òå òåïåðü çà Êàìèë­ëîì è ïîáåäè­òå, êàê ïðè­âûê­ëè ïîä ìîèì âîäè­òåëü­ñò­âîì. ×òî óñòà­âè­ëèñü íà âàë è ëàãåðü? Íè îäíî­ãî èç âàñ îíè íå ïðè­ìóò, êðî­ìå êàê ñ ïîáåäîé!»

ñ.305 (7) Ñòûä ñíà­÷à­ëà îñòà­íî­âèë áåãó­ùèõ; çàòåì êîãäà óâèäå­ëè, ÷òî çíà­ìå­íîñ­öû èäóò íà âðà­ãà â áîå­âîì ñòðîþ, à âîæäü, íå òîëü­êî ñëàâ­íûé ñòîëü­êè­ìè òðè­óì­ôà­ìè, íî è ïî÷òåí­íûé ëåòà­ìè, ïîÿâ­ëÿ­åò­ñÿ ñðå­äè ïåð­âûõ çíà­ìåí, ãäå íàè­áîëü­øèé òðóä è îïàñ­íîñòü, òî êàæ­äûé áðà­íèò ñåáÿ è äðó­ãèõ è ïî ðÿäàì ïðî­íî­ñèò­ñÿ â ãðîì­êîì êðè­êå âçà­èì­íîå îáîä­ðå­íèå. (8) Äðó­ãîé òðè­áóí òîæå íå ñòî­ÿë ñëî­æà ðóêè; Êàìèëë, âîñ­ñòà­íàâ­ëè­âàÿ ïåøèé ñòðîé, ïîñëàë òîâà­ðè­ùà ê âñàä­íè­êàì, è îí, íå áðà­íÿñü (íå åìó áûëî ýòî äåëàòü, âåäü ñàì îí áûë âèíî­âàò), íî ïåðåé­äÿ îò ïðè­êà­çà ê ïðîñü­áàì, ìîëèë âñåõ è êàæ­äî­ãî, ÷òîáû îòïó­ñòè­ëè âèíó åìó, âèíîâ­íî­ìó â íåóäà­÷å ýòî­ãî äíÿ: (9) «Õîòÿ òîâà­ðèù ìîé íå ñîãëà­øàë­ñÿ è ïðî­òè­âèë­ñÿ, ÿ ââå­ðèë­ñÿ îáùå­ìó áåç­ðàñ­ñóä­ñòâó, à íå åãî áëà­ãî­ðà­çó­ìèþ. Ïðè ëþáîì ïîâî­ðî­òå âàøå­ãî ñ÷à­ñòüÿ óâèäèò Êàìèëë ñâîþ ñëà­âó, íî åñëè áèò­âà íå âîñ­ñòà­íî­âèò­ñÿ, — òî ÿ, â äîâåð­øå­íèå áåäû, ñóäü­áó ðàçäå­ëþ ñî âñå­ìè, à ïîçîð áóäåò íà ìíå îäíîì». (10) Ïðè íåòâåð­äîé ëèíèè âîéñê ïðè­çíà­íî áûëî çà ëó÷­øåå îñòà­âèòü êîíåé è â ïåøåì ñòðîþ óäà­ðèòü íà âðà­ãà. È îíè èäóò, ñâåð­êàÿ îðó­æè­åì, èñïîë­íå­íû ìóæå­ñò­âîì, òóäà, ãäå, êàê áûëî âèä­íî, ïåøèì âîé­ñêàì ïðè­õî­äè­ëîñü îñî­áåí­íî õóäî. Íè âîæäè, íè âîè­íû íå äàþò ñåáå íèêà­êîé ïåðå­äûø­êè â ñðà­æå­íèè. (11) Èñõîä áûë ïðåä­îïðå­äå­ëåí ñèëîé äîá­ëå­ñòè; è âîëü­ñêè, òîëü­êî ÷òî îòñòó­ïàâ­øèå â ïðè­òâîð­íîì ñòðà­õå, òåïåðü îáðà­ùà­þò­ñÿ â íàñòî­ÿ­ùåå áåã­ñòâî. Íåìà­ëàÿ ÷àñòü èõ áûëà ïåðå­áè­òà â ñàìîé áèò­âå è ïîñëå — ïðè áåã­ñòâå, à ïðî­÷èå — â ëàãå­ðå, êîòî­ðûé áûë âçÿò îäíèì íàòèñ­êîì; íî ïëåí­íûõ âñå-òàêè áûëî áîëü­øå, ÷åì óáè­òûõ.

24. si­mul pri­mo con­cur­su concre­pue­re ar­ma, hos­tis do­lo non me­tu pe­dem ret­tu­lit. [2] le­nis ab ter­go cli­vus erat in­ter aciem et castra; et, quod mul­ti­tu­do sup­pe­di­ta­bat, ali­quot va­li­das co­hor­tes in castris ar­ma­tas instruc­tas­que re­li­que­rant, quae in­ter com­mis­sum iam cer­ta­men, ubi val­lo appro­pin­quas­set hos­tis, erum­pe­rent. [3] Ro­ma­nus ce­den­tem hos­tem ef­fu­se se­quen­do in lo­cum ini­quum pertrac­tus op­por­tu­nus huic erup­tio­ni fuit; ver­sus ita­que in vic­to­rem ter­ror et no­vo hos­te et su­pi­na val­le Ro­ma­nam incli­na­vit aciem. [4] instant Volsci re­cen­tes qui e castris im­pe­tum fe­ce­rant; in­teg­rant et il­li pug­nam qui si­mu­la­ta ces­se­rant fu­ga. iam non re­ci­pie­bat se Ro­ma­nus mi­les sed im­me­mor re­cen­tis fe­ro­ciae ve­te­ris­que de­co­ris ter­ga pas­sim da­bat at­que ef­fu­so cur­su castra re­pe­te­bat, [5] cum Ca­mil­lus su­biec­tus ab cir­cumstan­ti­bus in equ­um et rap­tim sub­si­diis op­po­si­tis «haec est» in­quit, «mi­li­tes, pug­na, quam po­pos­cis­tis? quis ho­mo, quis deus est quem ac­cu­sa­re pos­si­tis? [6] vestra il­la te­me­ri­tas, vestra ig­na­via haec est. se­cu­ti ali­um du­cem se­qui­mi­ni nunc Ca­mil­lum et quod duc­tu meo so­le­tis vin­ci­te. quid val­lum et castra spec­ta­tis? ne­mi­nem vestrum il­la ni­si vic­to­rem re­cep­tu­ra sunt».

[7] pu­dor pri­mo te­nuit ef­fu­sos; in­de, ut cir­cu­ma­gi sig­na ob­ver­ti­que aciem vi­de­runt in hos­tem, et dux, prae­ter­quam quod tot in­sig­nis tri­um­phis, etiam aeta­te ve­ne­ra­bi­lis in­ter pri­ma sig­na ubi plu­ri­mus la­bor pe­ri­cu­lum­que erat se of­fe­re­bat, incre­pa­re sin­gu­li se quis­que et alios, et ad­hor­ta­tio in vi­cem to­tam alac­ri cla­mo­re per­va­sit aciem. [8] ne­que al­ter tri­bu­nus rei de­fuit sed mis­sus a col­le­ga res­ti­tuen­te pe­di­tum aciem ad equi­tes, non cas­ti­gan­do — ad quam rem le­vio­rem auc­to­rem eum cul­pae so­cie­tas fe­ce­rat — sed ab im­pe­rio to­tus ad pre­ces ver­sus ora­re sin­gu­los uni­ver­sos­que ut se reum for­tu­nae eius diei cri­mi­ne exi­me­rent: [9] «ab­nuen­te ac pro­hi­ben­te col­le­ga te­me­ri­ta­ti me om­nium po­tius so­cium quam uni­us pru­den­tiae de­di. Ca­mil­lus in ut­ra­que vestra for­tu­na suam glo­riam vi­det; ego, ni res­ti­tui­tur pug­na, quod mi­ser­ri­mum est, for­tu­nam cum om­ni­bus in­fa­miam so­lus sen­tiam». [10] op­ti­mum vi­sum est in fluc­tuan­te acie tra­di equos et pe­destri pug­na in­va­de­re hos­tem. eunt in­sig­nes ar­mis ani­mis­que qua pre­mi par­te ma­xi­me pe­di­tum co­pias vi­dent. ni­hil ne­que apud du­ces ne­que apud mi­li­tes re­mit­ti­tur a sum­mo cer­ta­mi­ne ani­mi. [11] sen­sit er­go even­tus vir­tu­tis eni­xae opem, et Volsci, qua mo­do si­mu­la­to me­tu ces­se­rant, ea in ve­ram fu­gam ef­fu­si, mag­na pars et in ip­so cer­ta­mi­ne et post in fu­ga cae­si, ce­te­ri in castris, quae cap­ta eodem im­pe­tu sunt; plu­res ta­men cap­ti quam oc­ci­si.

ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß


  • 79Ïîñêîëü­êó Êàìèëë íå ìîã ñàì ñåñòü íà êîíÿ è åãî ïîä­ñà­äè­ëè êàê áîëü­íî­ãî (ñð.: XXXI, 37, 10), ìîæ­íî áûëî áû ïðè­íÿòü âåð­ñèþ Ïëó­òàð­õà (ñì. ïðè­ìå÷. 78), ðå÷è æå Ôóðèÿ î òîì, ÷òî Êàìèëë ñëèø­êîì ñòàð, à âîé­íà — äåëî ìîëî­äûõ è ò. ï., ñ÷åñòü ðèòî­ðè­êî-ëèòå­ðà­òóð­íûì îáùèì ìåñòîì.
  • ÈÑÒÎÐÈß ÄÐÅÂÍÅÃÎ ÐÈÌÀ
    1327007031 1327008013 1327009001 1364000625 1364000626 1364000627