Ïåðåâîä Í. Í. Êàçàíñêîãî. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1924. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
24. (1)  ïåðâîé ñòû÷êå, ëèøü ðàçäàëñÿ çâîí îðóæèÿ, âðàã îòñòóïèë, çàìàíèâàÿ, íî íå óñòðàøàñü. (2)  òûëó âðàãà ìåæäó ñòðîåì è ëàãåðåì áûë ïîëîãèé ñêëîí, è, èìåÿ íàðîäó â äîñòàòêå, âðàã îñòàâèë â ëàãåðå íåñêîëüêî ìîùíûõ îòðÿäîâ, âûñòðîåííûõ â ïîëíîì âîîðóæåíèè, ÷òîáû îíè ðèíóëèñü â ãóùó óæå çàâÿçàâøåãîñÿ áîÿ, êîãäà ïðîòèâíèê ïîäîéäåò ê âàëó. (3) Ðèìëÿí, ñëèøêîì óâëåêøèõñÿ ïðåñëåäîâàíèåì îòñòóïàþùåãî âðàãà, çàìàíèëè íà îïàñíîå ìåñòî, î÷åíü óäîáíîå äëÿ çàäóìàííîãî íàïàäåíèÿ. È âîò óæå ñòðàõ îâëàäåë òîëüêî ÷òî ïîáåæäàâøèìè, è ïîä íàòèñêîì íîâîãî âðàãà íà ïîêàòîñòè ñêëîíà ðèìñêèé ñòðîé äðîãíóë. (4) Íàñåäàþò ñâåæèå ñèëû âîëüñêîâ, âûñûïàâøèå èç ëàãåðÿ; äðóãèå, ïðåêðàòèâ ìíèìîå áåãñòâî, òîæå âñòóïàþò â áîé. Ðèìñêèå âîèíû óæå íå îòñòóïàëè, à, ïîçàáûâ î íåäàâíåì ðâåíèè è äàâíåé ñëàâå, îáðàùàëè òûë è â áåñïîðÿäî÷íîì áåãñòâå óñòðåìëÿëèñü ê ëàãåðþ, (5) êàê âäðóã Êàìèëë, ïîäñàæåííûé îêðóæàþùèìè íà êîíÿ79, áûñòðî äâèíóë íàâñòðå÷ó èì ïîäêðåïëåíèÿ, çàêðè÷àâ: «Òàê âîò îíà, áèòâà, êîòîðóþ âû âûòðåáîâàëè! Êîãî — ÷åëîâåêà, áîæåñòâî — êîãî ìîæåòå âû âèíèòü? Ýòî òîëüêî âàøå áåçðàññóäñòâî è âàøà òðóñîñòü! (6) Âû øëè çà äðóãèì âîæäåì, ñòóïàéòå òåïåðü çà Êàìèëëîì è ïîáåäèòå, êàê ïðèâûêëè ïîä ìîèì âîäèòåëüñòâîì. ×òî óñòàâèëèñü íà âàë è ëàãåðü? Íè îäíîãî èç âàñ îíè íå ïðèìóò, êðîìå êàê ñ ïîáåäîé!» ñ.305 (7) Ñòûä ñíà÷àëà îñòàíîâèë áåãóùèõ; çàòåì êîãäà óâèäåëè, ÷òî çíàìåíîñöû èäóò íà âðàãà â áîåâîì ñòðîþ, à âîæäü, íå òîëüêî ñëàâíûé ñòîëüêèìè òðèóìôàìè, íî è ïî÷òåííûé ëåòàìè, ïîÿâëÿåòñÿ ñðåäè ïåðâûõ çíàìåí, ãäå íàèáîëüøèé òðóä è îïàñíîñòü, òî êàæäûé áðàíèò ñåáÿ è äðóãèõ è ïî ðÿäàì ïðîíîñèòñÿ â ãðîìêîì êðèêå âçàèìíîå îáîäðåíèå. (8) Äðóãîé òðèáóí òîæå íå ñòîÿë ñëîæà ðóêè; Êàìèëë, âîññòàíàâëèâàÿ ïåøèé ñòðîé, ïîñëàë òîâàðèùà ê âñàäíèêàì, è îí, íå áðàíÿñü (íå åìó áûëî ýòî äåëàòü, âåäü ñàì îí áûë âèíîâàò), íî ïåðåéäÿ îò ïðèêàçà ê ïðîñüáàì, ìîëèë âñåõ è êàæäîãî, ÷òîáû îòïóñòèëè âèíó åìó, âèíîâíîìó â íåóäà÷å ýòîãî äíÿ: (9) «Õîòÿ òîâàðèù ìîé íå ñîãëàøàëñÿ è ïðîòèâèëñÿ, ÿ ââåðèëñÿ îáùåìó áåçðàññóäñòâó, à íå åãî áëàãîðàçóìèþ. Ïðè ëþáîì ïîâîðîòå âàøåãî ñ÷àñòüÿ óâèäèò Êàìèëë ñâîþ ñëàâó, íî åñëè áèòâà íå âîññòàíîâèòñÿ, — òî ÿ, â äîâåðøåíèå áåäû, ñóäüáó ðàçäåëþ ñî âñåìè, à ïîçîð áóäåò íà ìíå îäíîì». (10) Ïðè íåòâåðäîé ëèíèè âîéñê ïðèçíàíî áûëî çà ëó÷øåå îñòàâèòü êîíåé è â ïåøåì ñòðîþ óäàðèòü íà âðàãà. È îíè èäóò, ñâåðêàÿ îðóæèåì, èñïîëíåíû ìóæåñòâîì, òóäà, ãäå, êàê áûëî âèäíî, ïåøèì âîéñêàì ïðèõîäèëîñü îñîáåííî õóäî. Íè âîæäè, íè âîèíû íå äàþò ñåáå íèêàêîé ïåðåäûøêè â ñðàæåíèè. (11) Èñõîä áûë ïðåäîïðåäåëåí ñèëîé äîáëåñòè; è âîëüñêè, òîëüêî ÷òî îòñòóïàâøèå â ïðèòâîðíîì ñòðàõå, òåïåðü îáðàùàþòñÿ â íàñòîÿùåå áåãñòâî. Íåìàëàÿ ÷àñòü èõ áûëà ïåðåáèòà â ñàìîé áèòâå è ïîñëå — ïðè áåãñòâå, à ïðî÷èå — â ëàãåðå, êîòîðûé áûë âçÿò îäíèì íàòèñêîì; íî ïëåííûõ âñå-òàêè áûëî áîëüøå, ÷åì óáèòûõ. |
24. simul primo concursu concrepuere arma, hostis dolo non metu pedem rettulit. [2] lenis ab tergo clivus erat inter aciem et castra; et, quod multitudo suppeditabat, aliquot validas cohortes in castris armatas instructasque reliquerant, quae inter commissum iam certamen, ubi vallo appropinquasset hostis, erumperent. [3] Romanus cedentem hostem effuse sequendo in locum iniquum pertractus opportunus huic eruptioni fuit; versus itaque in victorem terror et novo hoste et supina valle Romanam inclinavit aciem. [4] instant Volsci recentes qui e castris impetum fecerant; integrant et illi pugnam qui simulata cesserant fuga. iam non recipiebat se Romanus miles sed immemor recentis ferociae veterisque decoris terga passim dabat atque effuso cursu castra repetebat, [5] cum Camillus subiectus ab circumstantibus in equum et raptim subsidiis oppositis «haec est» inquit, «milites, pugna, quam poposcistis? quis homo, quis deus est quem accusare possitis? [6] vestra illa temeritas, vestra ignavia haec est. secuti alium ducem sequimini nunc Camillum et quod ductu meo soletis vincite. quid vallum et castra spectatis? neminem vestrum illa nisi victorem receptura sunt». [7] pudor primo tenuit effusos; inde, ut circumagi signa obvertique aciem viderunt in hostem, et dux, praeterquam quod tot insignis triumphis, etiam aetate venerabilis inter prima signa ubi plurimus labor periculumque erat se offerebat, increpare singuli se quisque et alios, et adhortatio in vicem totam alacri clamore pervasit aciem. [8] neque alter tribunus rei defuit sed missus a collega restituente peditum aciem ad equites, non castigando — ad quam rem leviorem auctorem eum culpae societas fecerat — sed ab imperio totus ad preces versus orare singulos universosque ut se reum fortunae eius diei crimine eximerent: [9] «abnuente ac prohibente collega temeritati me omnium potius socium quam unius prudentiae dedi. Camillus in utraque vestra fortuna suam gloriam videt; ego, ni restituitur pugna, quod miserrimum est, fortunam cum omnibus infamiam solus sentiam». [10] optimum visum est in fluctuante acie tradi equos et pedestri pugna invadere hostem. eunt insignes armis animisque qua premi parte maxime peditum copias vident. nihil neque apud duces neque apud milites remittitur a summo certamine animi. [11] sensit ergo eventus virtutis enixae opem, et Volsci, qua modo simulato metu cesserant, ea in veram fugam effusi, magna pars et in ipso certamine et post in fuga caesi, ceteri in castris, quae capta eodem impetu sunt; plures tamen capti quam occisi. |
ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß