Ïåðåâîä Í. Í. Êàçàíñêîãî. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1924. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
25. (1) Êîãäà ïðè ïåðåïèñè ïëåííûõ îïîçíàëè íåñêîëüêèõ òóñêóëàíöåâ80, èõ îòäåëèëè îò ïðî÷èõ è ïðèâåëè ê òðèáóíàì, à íà äîïðîñå îíè ñîçíàëèñü, ÷òî ñðàæàëèñü ïî ðåøåíèþ îáùèíû. (2) Êàìèëë, îáåñïîêîåííûé îïàñíîñòüþ âîéíû ñî ñòîëü áëèçêèìè ñîñåäÿìè, ñêàçàë, ÷òî òîò÷àñ ïîâåäåò ïëåííûõ â Ðèì, ÷òîáû ñåíàòîðû íå îñòàëèñü â íåâåäåíèè îá îòïàäåíèè òóñêóëàíöåâ îò ñîþçà; à íàä ëàãåðåì è âîéñêîì ýòî âðåìÿ ïóñòü íà÷àëüñòâóåò òîâàðèù, åñëè îí ñîãëàñèòñÿ. (3) Îäèí äåíü ïîñëóæèë òîìó óðîêîì íå ïðåäïî÷èòàòü ñâîèõ ðåøåíèé ëó÷øèì; îäíàêî â âîéñêå íèêòî, è äàæå îí ñàì, íå äóìàë, ÷òî åãî âèíó, ââåðãíóâøóþ îáùåå äåëî â òàêóþ îïàñíîñòü, Êàìèëë ñíåñåò ñòîëü ñïîêîéíî. (4) È êàê â âîéñêå, òàê è â Ðèìå áûëî òâåðäûì îáùåå ìíåíèå, ÷òî âîéíà ïðîòèâ âîëüñêîâ âåëàñü ñ ïåðåìåííûì óñïåõîì, ÷òî âèíà íåñ÷àñòíîãî ñðàæåíèÿ è áåãñòâà — íà Ëóöèè Ôóðèè, à çàñëóãà ñ÷àñòëèâîãî ñðàæåíèÿ — öåëèêîì çà Ìàðêîì Ôóðèåì. (5) Ïîñëå òîãî êàê ïëåííûõ ââåëè â ñåíàò, à îòöû-ñåíàòîðû ïîñòàíîâèëè ïðåñëåäîâàòü òóñêóëàíöåâ âîéíîé è ïîðó÷èëè ýòó âîéíó Êàìèëëó, òîò ïîïðîñèë äëÿ ñåáÿ îäíîãî ïîìîùíèêà; êîãäà æå åìó ðàçðåøèëè âûáðàòü èç òîâàðèùåé, êîãî çàõî÷åò, îí, âîïðåêè âñåîáùèì îæèäàíèÿì, âûáðàë Ëóöèÿ Ôóðèÿ. (6) Òàêàÿ ñíèñõîäèòåëüíîñòü è ñ òîâàðèùà åãî ñíÿëà áåñ÷åñòèå, è åìó äîñòàâèëà îãðîìíóþ ñëàâó. Íî âîéíû ñ òóñêóëàíöàìè íå ïðîèçîøëî; ñ.306 óïîðíûì ìèðîëþáèåì îíè îòâðàòèëè ðèìñêóþ ñèëó, êîòîðóþ íå ìîãëè ñäåðæàòü îðóæèåì. (7) Êîãäà ðèìëÿíå âîøëè â èõ ïðåäåëû, òóñêóëàíöû íà ïóòè èõ íå ñíÿëèñü ñ ìåñò, íå çàáðîñèëè îáðàáîòêó ïîëåé; îòêðûâ ãîðîäñêèå âîðîòà, íàâñòðå÷ó ïîëêîâîäöàì âûøëè ìíîãî÷èñëåííûå ãðàæäàíå â òîãàõ81; ïðîäîâîëüñòâèå äëÿ âîéñêà ïðåäóïðåäèòåëüíî ïîäâîçèëîñü â ëàãåðü èç ãîðîäà è ñ ïîëåé. (8) Êàìèëë, ñòàâ ëàãåðåì ó âîðîò è æåëàÿ çíàòü, ãîñïîäñòâóåò ëè âíóòðè ñòåí òîò æå ìèðíûé ïîðÿäîê, êàêîé îí âèäåë íà ïîëÿõ, (9) âîøåë â ãîðîä è óâèäåë, ÷òî äâåðè îòêðûòû è â îòïåðòûõ ëàâêàõ âñå âûëîæåíî íà âèäó, à óñåðäíûå ðåìåñëåííèêè çàíÿòû êàæäûé ñâîèì äåëîì, è øêîëû îãëàøàþòñÿ ãîëîñàìè ó÷åíèêîâ, è óëî÷êè ïîëíû ëþäåé, è ñðåäè ïðî÷åé òîëïû äåòè è æåíùèíû ñïåøàò êòî òóäà, êòî ñþäà, êîìó êóäà íàäîáíî. (10) Íè÷òî è íèãäå íå ïîõîäèëî íå òîëüêî íà ñòðàõ, íî äàæå íà óäèâëåíèå. Îí îñìàòðèâàë âñå âîêðóã, èùà âçãëÿäîì, ãäå æå âîéíà. (11) Íî íèãäå íå çàìåòíî áûëî íèêàêîãî ñëåäà ïðèïðÿòàííîé âåùè èëè, íàîáîðîò, âûòàùåííîé ïî îáñòîÿòåëüñòâàì âðåìåíè; âñå íàõîäèëîñü â òàêîì íåðóøèìî ìèðíîì ñïîêîéñòâèè, ÷òî åäâà ëè, êàçàëîñü, ñþäà ìîã äîéòè äàæå ñëóõ î âîéíå. |
25. ubi in recensendis captivis cum Tusculani aliquot noscitarentur, secreti ab aliis ad tribunos adducuntur percontantibusque fassi publico consilio se militasse. [2] cuius tam vicini belli metu Camillus motus extemplo se Romam captivos ducturum ait, ne patres ignari sint Tusculanos ab societate descisse: castris exercituique interim, si videatur, praesit collega. [3] documento unus dies fuerat, ne sua consilia melioribus praeferret; nec tamen aut ipsi aut in exercitu cuiquam satis placato animo Camillus laturus culpam eius videbatur, qua data in tam praecipitem casum res publica esset; [4] et cum in exercitu tum Romae constans omnium fama erat, cum varia fortuna in Volscis gesta res esset, adversae pugnae fugaeque in L. Furio culpam, secundae decus omne penes M. Furium esse. [5] introductis in senatum captivis cum bello persequendos Tusculanos patres censuissent Camilloque id bellum mandassent, adiutorem sibi ad eam rem unum petit permissoque ut ex collegis optaret quem vellet, contra spem omnium L. Furium optavit; [6] qua moderatione animi cum collegae levavit infamiam, tum sibi gloriam ingentem peperit. nec fuit cum Tusculanis bellum: pace constanti vim Romanam arcuerunt quam armis non poterant. [7] intrantibus fines Romanis non demigratum ex propinquis itineri locis, non cultus agrorum intermissus, patentibus portis urbis togati obviam frequentes imperatoribus processere; commeatus exercitui comiter in castra ex urbe et ex agris devehitur. [8] Camillus castris ante portas positis, eademne forma pacis quae in agris ostentaretur etiam intra moenia esset scire cupiens, [9] ingressus urbem ubi patentes ianuas et tabernis apertis proposita omnia in medio vidit intentosque opifices suo quemque operi et ludos litterarum strepere discentium vocibus ac repletas semitas inter volgus aliud puerorum et mulierum huc atque illuc euntium, qua quemque suorum usuum causae ferrent, [10] nihil usquam non pavidis modo sed ne mirantibus quidem simile, circumspiciebat omnia, anquirens oculis ubinam bellum fuisset; [11] adeo nec amotae rei usquam nec oblatae ad tempus vestigium ullum erat, sed ita omnia constanti tranquilla pace ut eo vix fama belli perlata videri posset. |
ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß