Ïåðåâîä Í. Í. Êàçàíñêîãî. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1924. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
32. (1) Äîëæíèêè ïîëó÷èëè êîðîòêóþ ïåðåäûøêó; íî, åäâà ãîñóäàðñòâî ïî÷óâñòâîâàëî ñåáÿ â áåçîïàñíîñòè îò âðàãîâ, âîçîáíîâèëèñü ìíîãî÷èñëåííûå ñóäåáíûå ðàçáèðàòåëüñòâà; íå òîëüêî íå ñòàëî íàäåæäû îáëåã÷èòü ñòàðóþ çàäîëæåííîñòü, íî óæå ïîÿâèëàñü è íîâàÿ èç-çà íàëîãà, ó÷ðåæäåííîãî ðàäè ñòðîèòåëüñòâà ñòåí èç òåñàíîãî êàìíÿ ïî öåíçîðñêîìó ïîäðÿäó90. (2) Ïðîñòîé íàðîä âûíóæäåí áûë ñêëîíèòüñÿ ïîä ýòî áðåìÿ, èáî íå áûëî íàáîðà, êîòîðîìó ìîãëè áû ïðåïÿòñòâîâàòü íàðîäíûå òðèáóíû. (3) Óñòóïàÿ âëèÿíèþ çíàòè, äàæå ïðèøëîñü èçáðàòü âîåííûìè òðèáóíàìè ñ êîíñóëüñêîé âëàñòüþ îäíèõ ïàòðèöèåâ: Ëóöèÿ Ýìèëèÿ, Ïóáëèÿ Âàëåðèÿ (â ÷åòâåðòûé ðàç), Ãàÿ Âåòóðèÿ, Ñåðâèÿ Ñóëüïèöèÿ, Ëóöèÿ è Ãàÿ Êâèíêöèåâ Öèíöèííàòîâ [377 ã.]. (4) Òî æå âëèÿíèå ïîçâîëèëî áåç ïîìåõè ïðèâåñòè ê ïðèñÿãå âñþ ìîëîäåæü, ÷òîáû ïðîòèâ ëàòèíîâ è âîëüñêîâ, êîòîðûå, ñîåäèíèâ ñâîè ñèëû, ñòîÿëè ëàãåðåì ïîäëå Ñàòðèêà, íàáðàòü òðè âîéñêà: (5) îäíî — äëÿ çàùèòû Ãîðîäà, äðóãîå — ÷òîáû åãî ìîæíî áûëî ïîñëàòü íà íåæäàííóþ âîéíó, åñëè ãäå-íèáóäü âîçíèêíåò âîëíåíèå, à òðåòüå, íàìíîãî áîëåå ñèëüíîå, Ïóáëèé Âàëåðèé è Ëóöèé Ýìèëèé ïîâåëè ê Ñàòðèêó. (6) Íàéäÿ òàì âîéñêî ïðîòèâíèêà âûñòðîèâøèìñÿ íà ïîäõîäÿùåé ìåñòíîñòè, îíè ñðàçó æå íà÷àëè ñðàæåíèå; íî õëûíóâøèé ëèâåíü è ñèëüíàÿ áóðÿ ïðåðâàëè áèòâó åñëè åùå íå âïîëíå âûèãðàííóþ, òî ïîçâîëÿâøóþ íàäåÿòüñÿ íà óñïåõ. Íà ñëåäóþùèé äåíü ñðàæåíèå âîçîáíîâèëîñü. (7) È äîâîëüíî äîëãî ñ ìóæåñòâîì, ðàâíûì ðèìñêîìó, è òàêèì æå ñ÷àñòüåì äåðæàëèñü ãëàâíûì îáðàçîì ëàòèíñêèå ëåãèîíû, ïðèîáùåííûå äîëãèì ñîþçíè÷åñòâîì ê ðèìñêîìó ñòðîþ. (8) Íî áðîøåííàÿ ïðîòèâ íèõ êîííèöà ðàññòðîèëà èõ ðÿäû, íà íàðóøåííûé ñòðîé íàïàëà ïåõîòà — òåïåðü ðèìëÿíå íàñòóïàëè, à âðàãè ñîîòâåòñòâåííî îòõîäèëè: åäèíîæäû ñêëîíèâ ñ÷àñòüå â ñâîþ ïîëüçó, ñèëà ðèìëÿí ñòàëà íåîáîðèìà. (9) Îáðàùåííûå â áåãñòâî, âðàãè óñòðåìèëèñü ê Ñàòðèêó, êîòîðûé áûë â äâóõ ìèëÿõ, à íå ê ëàãåðþ, íî áûëè ïî áîëüøåé ÷àñòè ïåðåáèòû êîííèöåé; ëàãåðü âçÿò è ðàçãðàáëåí. (10) Èç Ñàòðèêà áëèæàéøåé æå íî÷üþ ïîñëå ñðàæåíèÿ îíè óñòðåìèëèñü ê Àíòèþ ïîõîäîì, ïîäîáíûì áåãñòâó; è, õîòÿ ðèìñêîå âîéñêî øëî ïî÷òè ïî ïÿòàì, ñòðàõ îêàçàëñÿ ïðîâîðíåé, ÷åì ãíåâ, (11) è âðàãè ñîêðûëèñü çà ñòåíû ïðåæäå, ÷åì ðèìëÿíå ñóìåëè ïîòðåïàòü èëè çàäåðæàòü èõ çàìûêàþùèé îòðÿä. Çàòåì íåñêîëüêî äíåé ïðîøëè â îïóñòîøåíèè ñòðàíû: íè ó ðèìëÿí íå áûëî äîñòàòî÷íîãî ñíàðÿæåíèÿ äëÿ âçÿòèÿ ñòåí, íè ó âðàãîâ — ñèë âîçîáíîâèòü áèòâó. |
32. parvo intervallo ad respirandum debitoribus dato postquam quietae res ab hostibus erant, celebrari de integro iuris dictio, et tantum abesse spes veteris levandi fenoris, ut tributo novum fenus contraheretur in murum a censoribus locatum saxo quadrato faciundum. [2] cui succumbere oneri coacta plebes, quia quem dilectum impedirent non habebant tribuni plebis. [3] tribunos etiam militares patricios omnes coacta principum opibus fecit: L. Aemilium P. Valerium quartum C. Veturium Ser. Sulpicium L. et C. Quinctios Cincinnatos. [4] iisdem opibus obtinuere, ut adversus Latinos Volscosque, qui coniunctis legionibus ad Satricum castra habebant, nullo impediente omnibus iunioribus sacramento adactis tres exercitus scriberent: [5] unum ad praesidium urbis: alterum, qui, si qui alibi motus exstitisset, ad subita belli mitti posset: tertium longe validissimum P. Valerius et L. Aemilius ad Satricum duxere. [6] ubi cum aciem instructam hostium loco aequo invenissent, extemplo pugnatum; et ut nondum satis claram victoriam, sic prosperae spei pugnam imber ingentibus procellis fusus diremit. postero die iterata pugna; [7] et aliquamdiu aequa virtute fortunaque Latinae maxime legiones, longa societate militiam Romanam edoctae, restabant. [8] sed eques immissus ordines turbavit, turbatis signa peditum inlata, quantumque Romana se invexit acies, tantum hostes gradu demoti; et, ut semel inclinavit pugna, iam intolerabilis Romana vis erat. [9] fusi hostes cum Satricum, quod duo milia inde aberat, non castra peterent, ab equite maxime caesi; castra capta direptaque. [10] ab Satrico nocte quae proelio proxima fuit fugae simili agmine petunt Antium; et cum Romanus exercitus prope vestigiis sequeretur, plus tamen timor quam ira celeritatis habuit. [11] prius itaque moenia intravere hostes quam Romanus extrema agminis carpere aut morari posset. inde aliquot dies vastando agro absumpti nec Romanis satis instructis apparatu bellico ad moenia adgredienda nec illis ad subeundum pugnae casum. |