Ïåðåâîä Í. Í. Êàçàíñêîãî. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1924. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
33. (1) Òóò âîçíèê ðàçäîð ìåæäó àíòèéöàìè è ëàòèíàìè, èáî àíòèéöû, ñëîìëåííûå áåäàìè è óêðîùåííûå âîéíîþ, âî âðåìÿ ñ.312 êîòîðîé îíè è ðîäèëèñü, è ñîñòàðèëèñü91, õîòåëè ñäàòüñÿ, (2) à ëàòèíû, ëèøü íåäàâíî îòëîæèâøèåñÿ îò Ðèìà ïîñëå äîëãîãî ìèðà è îòòîãî áîëåå ðüÿíûå, ñ íåðàñòðà÷åííûì ïûëîì íàñòàèâàëè íà ïðîäîëæåíèè âîéíû. Ðàçäîð êîí÷èëñÿ, êàê òîëüêî òåì è äðóãèì ñòàëî ÿñíî, ÷òî íè÷òî íå ìåøàåò êàæäîìó èç íèõ èñïîëíèòü çàäóìàííîå. (3) Ëàòèíû, óéäÿ, èçáàâèëèñü îò ñîó÷àñòèÿ â íåäîñòîéíîì, êàê îíè ïîëàãàëè, ìèðå; àíòèéöû æå ñäàëè ãîðîä è âñþ îêðóãó ðèìëÿíàì, ëèøü òîëüêî óäàëèëèñü ýòè íåóäîáíûå ñâèäåòåëè èõ ñïàñèòåëüíîãî ðåøåíèÿ. (4) Ãíåâ è ÿðîñòü ëàòèíîâ, êîòîðûå íå ìîãëè íè äîíÿòü ðèìëÿí âîéíîé, íè óäåðæàòü âîëüñêîâ ïîä îðóæèåì, íàøëè âûõîä â òîì, ÷òî îíè âûæãëè îãíåì ãîðîä Ñàòðèê, ñâîå ïåðâîå ïðèáåæèùå ïîñëå íåñ÷àñòíîé äëÿ íèõ áèòâû; îíè áðîñàëè ôàêåëû è â æèëûå, è â ñâÿùåííûå ñòðîåíèÿ, ïîêà íè îäíîãî çäàíèÿ íå îñòàëîñü â ãîðîäå, êðîìå õðàìà Ìàòåðè Ìàòóòû92. (5) È äàæå çäåñü, ãîâîðÿò, óäåðæàëî èõ íå ñîáñòâåííîå áëàãî÷åñòèå, íå áîãîáîÿçíåííîñòü, íî ðàçäàâøèéñÿ èç õðàìà óñòðàøàþùèé ãîëîñ, ãðîçèâøèé óæàñíûìè áåäàìè, êîëü ïðèáëèçÿò áîãîïðîòèâíûé îãîíü ê ñâÿòèëèùó. (6)  ïîðûâå ÿðîñòè îíè ïîíåñëèñü ê Òóñêóëó, æèòåëè êîòîðîãî íå òîëüêî îòëîæèëèñü îò îáùåãî ñîâåòà ëàòèíîâ, íî äàæå âîøëè ñ ðèìëÿíàìè â ñîþç è, áîëåå òîãî, ïðèíÿëè èõ ãðàæäàíñòâî. (7) Íàïàäåíèå áûëî íåîæèäàííûì — ïðè íåçàïåðòûõ âîðîòàõ, — è ñ ïåðâûì êëè÷åì âçÿò áûë âåñü ãîðîä, êðîìå êðåïîñòè. Ãîðîæàíå ñ æåíàìè è äåòüìè óêðûëèñü â êðåïîñòè è îòïðàâèëè â Ðèì âåñòíèêîâ — óâåäîìèòü ñåíàò î ñâîåì ïîëîæåíèè. (8) Áåç ïðîìåäëåíèÿ, êàê è ïîäîáàëî ðèìñêîé âåðíîñòè, ê Òóñêóëó áûëî ïîñëàíî âîéñêî; âåëè åãî âîåííûå òðèáóíû Ëóöèé Êâèíêöèé è Ñåðâèé Ñóëüïèöèé. (9) Îíè óâèäåëè, ÷òî âîðîòà Òóñêóëà çàïåðòû, à ëàòèíû, ÷óâñòâóÿ ñåáÿ ñðàçó è îñàæäàþùèìè è îñàæäåííûìè, òàì — îáîðîíÿþò ñòåíû, òóò — îñàæäàþò êðåïîñòü, óãðîæàþò è âìåñòå ñòðàøàòñÿ. (10) Ïðèõîä ðèìëÿí ïåðåìåíèë íàñòðîåíèÿ òåõ è äðóãèõ: òóñêóëàíöåâ îáðàòèë îò âåëèêîãî ñòðàõà ê áåçìåðíîìó âîîäóøåâëåíèþ, ëàòèíîâ — îò ïî÷òè òâåðäîé óâåðåííîñòè, ÷òî êðåïîñòü îíè âîò-âîò âîçüìóò, êîëü ñêîðî îâëàäåëè óæå ãîðîäîì, ê ñëàáîé íàäåæäå êàê-íèáóäü ñïàñòèñü ñàìèì. (11) Èç êðåïîñòè âîçâûøàþò êðèê òóñêóëàíöû; åùå ãðîì÷å ïîäõâàòûâàåò åãî ðèìñêîå âîéñêî. Ëàòèíîâ òåñíÿò ñ äâóõ ñòîðîí, è îíè íå ìîãóò íè ñäåðæàòü íàòèñê òóñêóëàíöåâ, îáðóøèâàþùèõñÿ íà íèõ ñ âûñîòû êðåïîñòè, íè îñòàíîâèòü ðèìëÿí, ïîäñòóïàþùèõ ê ñòåíàì è ëîìàþùèõ çàïîðû âîðîò. (12) Ñïåðâà ñ ëåñòíèöàìè âçÿëè ñòåíû, çàòåì ñáèëè çàñîâû íà âîðîòàõ; è òîãäà ëàòèíû, òåñíèìûå äâóìÿ ïðîòèâíèêàìè ñ äâóõ ñòîðîí, íå èìåÿ óæå íè ñèë äëÿ áîÿ, íè ìåñòà äëÿ áåãñòâà, âñå äî åäèíîãî áûëè ïåðåáèòû. Îòîáðàâ ó âðàãîâ Òóñêóë, âîéñêî âåðíóëîñü â Ðèì. |
33. seditio tum inter Antiates Latinosque coorta, cum Antiates victi malis subactique bello in quo et nati erant et consenuerant deditionem spectarent, [2] Latinos ex diutina pace nova defectio recentibus adhuc animis ferociores ad perseverandum in bello faceret. finis certaminis fuit postquam utrisque apparuit nihil per alteros stare quo minus incepta persequerentur. [3] Latini profecti ab societate pacis, ut rebantur, inhonestae sese vindicaverunt, Antiates incommodis arbitris salutarium consiliorum remotis urbem agrosque Romanis dedunt. [4] ira et rabies Latinorum, quia nec Romanos bello laedere nec Volscos in armis retinere potuerant, eo erupit ut Satricum urbem, quae receptaculum primum eis adversae pugnae fuerat, igni concremarent; nec aliud tectum eius superfuit urbis, cum faces pariter sacris profanisque inicerent, quam matris Matutae templum; [5] inde eos nec sua religio nec verecundia deum arcuisse dicitur sed vox horrenda edita templo cum tristibus minis, ni nefandos ignes procul delubris amovissent. [6] incensos ea rabie impetus Tusculum tulit ob iram, quod deserto communi concilio Latinorum non in societatem modo Romanam sed etiam in civitatem se dedissent. [7] patentibus portis cum improviso incidissent, primo clamore oppidum praeter arcem captum est. in arcem oppidani refugere cum coniugibus ac liberis nuntiosque Romam, qui certiorem de suo casu senatum facerent, misere. [8] haud segnius quam fide populi Romani dignum fuit exercitus Tusculum ductus; L. Quinctius et Ser. Sulpicius tribuni militum duxere. [9] clausas portas Tusculi Latinosque simul obsidentium atque obsessorum animo hinc moenia tueri vident, illinc arcem oppugnare, terrere una ac pavere. [10] adventus Romanorum mutaverat utriusque partis animos: Tusculanos ex ingenti metu in summam alacritatem, Latinos ex prope certa fiducia mox capiendae arcis, quoniam oppido potirentur, in exiguam de se ipsis spem verterat. [11] tollitur ex arce clamor ab Tusculanis; excipit aliquanto maior ab exercitu Romano. utrimque urgentur Latini; nec impetus Tusculanorum decurrentium ex superiore loco sustinent nec Romanos subeuntes moenia molientesque obices portarum arcere possunt. [12] scalis prius moenia capta; inde effracta claustra portarum; et cum anceps hostis et a fronte et a tergo urgeret nec ad pugnam ulla vis nec ad fugam loci quicquam superesset, in medio caesi ad unum omnes. reciperato ab hostibus Tusculo exercitus Romam est reductus. |
ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß