Ïåðåâîä Í. Í. Êàçàíñêîãî. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1924. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
38. (1) Ãîä ïðîøåë, ïðåæäå ÷åì ëåãèîíû âîçâðàòèëèñü îò Âåëèòð. Ïîýòîìó íåðåøåííûé âîïðîñ î çàêîíàõ áûë îòëîæåí äî íîâûõ âîåííûõ òðèáóíîâ; à ïðîñòîé íàðîä èçáðàë âíîâü òåõ æå íàðîäíûõ òðèáóíîâ, ïî êðàéíåé ìåðå äâîèõ, ïðåäëîæèâøèõ çàêîíû. (2) Âîåííûìè òðèáóíàìè áûëè èçáðàíû Òèò Êâèíêöèé, Ñåðâèé Êîðíåëèé, Ñåðâèé Ñóëüïèöèé, Ñïóðèé Ñåðâèëèé, Ëóöèé Ïàïèðèé, Ëóöèé Âåòóðèé. (3) Òóò æå â ñàìîì íà÷àëå ãîäà [368 ã.] áîðüáà âîêðóã çàêîíîâ îáîñòðèëàñü äî êðàéíîñòè; è, êîãäà íàðîäíûå òðèáóíû ñîçâàëè òðèáû, à ñîòîâàðèùè âíåñøèõ çàêîíû íå ñìîãëè ïîìåøàòü èì çàïðåòîì, âñòðåâîæåííûå ïàòðèöèè ïðèáåãëè ê äâóì ïîñëåäíèì ñðåäñòâàì — ê âåëè÷àéøåé âëàñòè è âåëè÷àéøåìó ìóæó. ñ.317 (4) Ðåøèëè íàçíà÷èòü äèêòàòîðà è íàçíà÷èëè Ìàðêà Ôóðèÿ Êàìèëëà, à îí ïðèãëàñèë Ëóöèÿ Ýìèëèÿ íà÷àëüíèêîì êîííèöû. Ïåðåä ëèöîì ýòèõ ãðîçíûõ ïðèãîòîâëåíèé ñâîèõ ïðîòèâíèêîâ çàùèòíèêè äåëà ïëåáååâ è ñàìè âîîðóæàþòñÿ âåëèêèì ìóæåñòâîì è, íàçíà÷èâ íàðîäíîå ñîáðàíèå, çîâóò òðèáû ê ãîëîñîâàíèþ. (5) Êîãäà äèêòàòîð, îêðóæåííûé òîëïîé ïàòðèöèåâ, èñïîëíåííûé ãíåâà è óãðîç, âîññåë íà ôîðóìå, äåëî ïîøëî îáû÷íûì ïîðÿäêîì — íà÷àëàñü áîðüáà ñðåäè íàðîäíûõ òðèáóíîâ: ìåæäó òåìè, êòî ïðåäëàãàë çàêîíû, è òåìè, êòî íàëàãàë çàïðåùåíèå. Õîòÿ ïî çàêîíó ñèëüíåé áûë çàïðåò, íî åãî ïåðåêðûâàëî ñî÷óâñòâèå íàðîäà ê ñàìèì çàêîíàì è òåì, êòî èõ ïðåäëàãàë. È âîò, êîãäà ïåðâûå òðèáû ñêàçàëè «äà áóäåò òàê!», (6) Êàìèëë îáúÿâèë: «Ïîñêîëüêó, êâèðèòû, âàìè ïðàâèò óæå íå âëàñòü òðèáóíîâ, à èõ ïðîèçâîë è ïðàâî çàïðåùåíèÿ, äîáûòîå íåêîãäà óõîäîì ïðîñòîãî íàðîäà, âû óïðàçäíÿåòå, ïîëüçóÿñü òîé æå ñèëîé, êàêîþ ýòîãî ïðàâà äîáèëèñü, — ÿ, äèêòàòîð, ïîääåðæó ýòî çàïðåùåíèå: íå ñòîëüêî âñåãî ãîñóäàðñòâà ðàäè, ñêîëüêî ðàäè âàøåé æå ïîëüçû, ñâîåþ âëàñòüþ çàùèùó âàøå ïðàâî ïîìîùè, íûíå ïîâåðæåííîå. (7) Ïîýòîìó: åñëè Ãàé Ëèöèíèé è Ëóöèé Ñåêñòèé óñòóïÿò çàïðåùåíèþ òîâàðèùåé, ÿ, êàê ïàòðèöèé, íå âìåøàþñü â õîä ïëåáåéñêîãî ñîáðàíèÿ; íî, åñëè, âîïðåêè çàïðåùåíèþ, îíè, êàê çàâîåâàòåëè, áóäóò íàâÿçûâàòü ãðàæäàíàì ñâîè çàêîíû, ÿ íå ïîòåðïëþ, ÷òîáû òðèáóíñêàÿ âëàñòü ãóáèëà ñåáÿ ñàìîå». (8) Êîãäà íàðîäíûå òðèáóíû, ïðåíåáðåãøè ïðåäóïðåæäåíèåì, íè÷óòü íå óìåðèëè ñâîåãî ïûëà, òî Êàìèëë â ãíåâå ïîñëàë ëèêòîðîâ ðàçîãíàòü ïëåáååâ, ïðèãðîçèâ, ÷òî, åñëè òàê ïðîäîëæèòñÿ, îí ïðèâåäåò âñþ ìîëîäåæü ê âîåííîé ïðèñÿãå è íåìåäëÿ âûâåäåò âîéñêî èç ãîðîäà. (9) Íåìàëûé ñòðàõ îí âñåëèë â ïëåáååâ, íî äóõ èõ âîæäåé îí òîëüêî ðàñïàëèë, à íå óêðîòèë. Òîãäà, òàê êàê äåëî íå äâèãàëîñü, îí îòðåêñÿ îò äîëæíîñòè — òî ëè ïîòîìó, ÷òî áûë èçáðàí îãðåøíî, êàê ïèøóò íåêîòîðûå, òî ëè ïîòîìó, ÷òî ïî ïðåäëîæåíèþ íàðîäíûõ òðèáóíîâ ñîáðàíèå ïëåáååâ ïîñòàíîâèëî, ÷òî åñëè Ìàðê Ôóðèé ñäåëàåò ÷òî-íèáóäü äèêòàòîðñêîé âëàñòüþ, òî áûòü ñ íåãî ïåíå â ïÿòüñîò òûñÿ÷ àññîâ. (10) Äóìàþ, ÷òî íàïóãàëè åãî ñêîðåå äóðíûå çíàìåíèÿ ïðè âûáîðàõ, ÷åì íåáûâàëîå ïîñòàíîâëåíèå, — â ýòî çàñòàâëÿåò ìåíÿ ïîâåðèòü êàê õàðàêòåð ñàìîãî Êàìèëëà, òàê è òî, ÷òî òîò÷àñ âìåñòî íåãî íàçíà÷åí áûë äèêòàòîðîì Ïóáëèé Ìàíëèé (11) (à çà÷åì áûëî åãî íàçíà÷àòü äëÿ òàêîé áîðüáû, â êîòîðîé ñàì Ìàðê Ôóðèé áûë ïîáåæäåí?), è òî, ÷òî òîò æå ñàìûé Ìàðê Ôóðèé îïÿòü áûë äèêòàòîðîì â ñëåäóþùåì ãîäó (à îí áû íå ìîã áåç ñòûäà âíîâü ïðèíÿòü ýòó âëàñòü, áóäü îíà â ïðîøëîì ãîäó âûðâàíà ó íåãî èç ðóê). (12) Êðîìå òîãî, êîãäà ÿêîáû îáñóæäàëàñü ïåíÿ äëÿ Êàìèëëà, îí ìîã áû èëè çàïðåòèòü è ýòî ïðåäëîæåíèå, ïðèçûâàâøåå åãî ê ïîðÿäêó, èëè æå íå ìîã áû ïðåïÿòñòâîâàòü äàæå òåì ïðåäûäóùèì ïðåäëîæåíèÿì, èç-çà êîòîðûõ áóäòî áû ïðèíÿòî áûëî è ýòî. (13) È íàêîíåö: ïî÷òè ÷òî íà íàøåé ïàìÿòè ìåæäó òðèáóíàìè ñ.318 è êîíñóëàìè åùå äëèëàñü áîðüáà, íî äèêòàòóðà âñåãäà îñòàâàëàñü äëÿ íåå íåäîñÿãàåìà. |
38. prius circumactus est annus quam a Velitris reducerentur legiones; ita suspensa de legibus res ad novos tribunos militum dilata; nam plebis tribunos eosdem, duos utique qui legum latores erant, plebes reficiebat. [2] tribuni militum creati T. Quinctius Ser. Cornelius Ser. Sulpicius Sp. Servilius L. Papirius L. Veturius. [3] principio statim anni ad ultimam dimicationem de legibus ventum; et cum tribus vocarentur nec intercessio collegarum latoribus obstaret, trepidi patres ad duo ultima auxilia, summum imperium summumque ad civem decurrunt. [4] dictatorem dici placet; dicitur M. Furius Camillus, qui magistrum equitum L. Aemilium cooptat. legum quoque latores adversus tantum apparatum adversariorum et ipsi causam plebis ingentibus animis armant concilioque plebis indicto tribus ad suffragium vocant. [5] cum dictator, stipatus agmine patriciorum, plenus irae minarumque consedisset atque ageretur res solito primum certamine inter se tribunorum plebi ferentium legem intercedentiumque et, quanto iure potentior intercessio erat, tantum vinceretur favore legum ipsarum latorumque et «uti rogas» primae tribus dicerent, [6] tum Camillus «quando quidem» inquit, «Quirites, iam vos tribunicia libido, non potestas regit, et intercessionem secessione quondam plebis partam vobis eadem vi facitis inritam qua peperistis, non rei publicae magis universae quam vestra causa dictator intercessioni adero eversumque vestrum auxilium imperio tutabor. [7] itaque si C. Licinius et L. Sextius intercessioni collegarum cedunt, nihil patricium magistratum inseram concilio plebis; si adversus intercessionem tamquam captae civitati leges imponere tendent, vim tribuniciam a se ipsa dissolvi non patiar». [8] adversus ea cum contemptim tribuni plebis rem nihilo segnius peragerent, tum percitus ira Camillus lictores qui de medio plebem emoverent misit et addidit minas, si pergerent, sacramento omnes iuniores adacturum exercitumque extemplo ex urbe educturum. [9] terrorem ingentem incusserat plebi: ducibus plebis accendit magis certamine animos quam minuit. sed re neutro inclinata magistratu se abdicavit, seu quia vitio creatus erat, ut scripsere quidam, seu quia tribuni plebis tulerunt ad plebem idque plebs scivit, ut, si M. Furius pro dictatore quid egisset, quingentum milium ei multa esset; [10] sed auspiciis magis quam novi exempli rogatione deterritum ut potius credam, cum ipsius viri facit ingenium, tum quod ei suffectus est extemplo P. Manlius dictator — quem quid creari attinebat ad id certamen quo M. Furius victus esset? — [11] et quod eundem M. Furium dictatorem insequens annus habuit, haud sine pudore certe fractum priore anno in se imperium repetiturum; [12] simul quod eo tempore quo promulgatum de multa eius traditur aut et huic rogationi, qua se in ordinem cogi videbat, obsistere potuit, aut ne illas quidem propter quas et haec lata erat impedire; [13] et quod quicquid usque ad memoriam nostram tribuniciis consularibusque certatum viribus est, dictaturae semper altius fastigium fuit. |