Ïåðåâîä Í. Í. Êàçàíñêîãî. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1924. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
40. (1) Îòâåòîì íà ñòîëü æåñòêóþ ðå÷ü íàðîäíûõ òðèáóíîâ áûëî ìîë÷àíèå ñåíàòîðîâ, îöåïåíåâøèõ îò íåãîäîâàíèÿ, è òîãäà, (2) êàê ðàññêàçûâàþò, Àïïèé Êëàâäèé Êðàññ, âíóê äåöåìâèðà109, äâèæèìûé áîëüøå çëîáîé è íåíàâèñòüþ, ÷åì íàäåæäîé ïåðåóáåäèòü íàðîä, âûñòóïèë è ãîâîðèë ïðèìåðíî òàêèìè ñëîâàìè: (3) «Íå íîâî è íå íåîæèäàííî áûëî áû äëÿ ìåíÿ, êâèðèòû, åñëè è òåïåðü ÿ óñëûøó òî åäèíñòâåííîå, ÷åì ìÿòåæíûå òðèáóíû âñåãäà ïîïðåêàëè íàøó ñåìüþ: èçäàâíà ðîäó Êëàâäèåâ äîðîæå âñåãî â ãîñóäàðñòâå âåëè÷èå ñåíàòà; âå÷íî îíè ïðîòèâ áëàãà ïðîñòîãî íàðîäà. (4) Ïåðâîãî íå îòðèöàþ è íå îòïèðàþñü; ñ òåõ ïîð, êàê íàñ ïðèíÿëè ñðàçó è â ãðàæäàíå è â îòöû110, ìû ðåâíîñòíî òðóäèëèñü, ÷òîáû íåëîæíî î íàñ ìîãëè ñêàçàòü: íå óìàëèëè ìû, à ñêîðåé âîçâûñèëè âåëè÷èå òåõ ðîäîâ, ñðåäè êîòîðûõ âàì óãîäíî áûëî íàñ ÷èñëèòü. (5) Äà è íàñ÷åò âòîðîãî ÿ ðåøèëñÿ áû, êâèðèòû, ïîñòîÿòü çà ñåáÿ è ñâîèõ ïðåäêîâ: íè êàê ÷àñòíûå ëèöà, íè áóäó÷è â äîëæíîñòÿõ, ìû çàâåäîìî íå ñîâåðøèëè íè÷åãî õóäîãî äëÿ ïðîñòîãî íàðîäà — ðàçâå ÷òî êòî-íèáóäü ñî÷òåò, áóäòî ñòîÿòü çà âñå ãîñóäàðñòâî — çíà÷èò áûòü ïðîòèâ ïðîñòîãî íàðîäà (ñëîâíî ýòîò íàðîä æèâåò â äðóãîì ãîðîäå!); ìîæíî íåëîæíî ïîâòîðÿòü: íè äåëî íàøå, íè ñëîâî íå øëî âðàçðåç ñ âàøåé ïîëüçîþ, äàæå åñëè øëî âðàçðåç ñ âàøèì æåëàíèåì. (6) Íî, äàæå íå áóäü ÿ èç ñåìüè Êëàâäèåâ, íå ðîäèñü ñ ïàòðèöèàíñêîé êðîâüþ, à áóäü ÿ ïðîñòî îäíèì èç êâèðèòîâ, çíàé ÿ òîëüêî, ÷òî ðîæäåí îò äâóõ ñâîáîäíûõ ãðàæäàí è æèâó â ñâîáîäíîì ãîñóäàðñòâå, — ðàçâå ìîã áû ÿ ìîë÷àòü, (7) êîãäà Ëóöèé ýòîò Ñåêñòèé è Ãàé Ëèöèíèé, âå÷íûå, ìèëîñòüþ áîãîâ, òðèáóíû, çà äåâÿòü ëåò öàðåíèÿ çàáðàëè ñåáå òàêóþ âîëþ, ÷òî îòêàçûâàþò âàì â ñâîáîäíîì ãîëîñîâàíèè è íà âûáîðàõ, è â ïðèíÿòèè çàêîíîâ?! (8) “Âû âûáåðåòå íàñ â äåñÿòûé ðàç òðèáóíàìè, — ãîâîðèò ýòîò, — ïðè îäíîì óñëîâèè”. Ðàçâå ýòî íå çíà÷èò: “òî, ÷åãî äîáèâàþòñÿ äðóãèå, òàê íàì ïîñòûëî, ÷òî áåç áîëüøîé íàãðàäû ìû è áðàòü ýòîãî íå õîòèì”? (9) Íî ÷òî æå ýòî çà íàãðàäà òàêàÿ, çà êîòîðóþ ìû íàâåê îáðåòåì â âàñ íàðîäíûõ òðèáóíîâ? “×òîáû âû ïðèíÿëè öåëèêîì òðåáîâàíèÿ íàøè, — ãîâîðèò ýòîò, — íðàâÿòñÿ îíè âàì èëè íåò, ïîëåçíû îíè èëè áåñïîëåçíû”. (10) Çàêëèíàþ âàñ, òàðêâèíñòâóþùèå111 òðèáóíû, âîîáðàçèòå, ÷òî ÿ — ïðîñòîé ãðàæäàíèí è êðè÷ó âàì èç ñåðåäèíû ñîáðàíèÿ: “Ñ âàøåãî ìèëîñòèâîãî ðàçðåøåíèÿ, ìîæíî ëè èç ýòèõ âàøèõ òðåáîâàíèé âûáðàòü òå, êàêèå íàì êàæóòñÿ çäðàâûìè, è îñòàëüíûå îòáðîñèòü?” — “Íåò, — ãîâîðèò ýòîò, — íåëüçÿ. (11) Î ïðîöåíòàõ äà î çåìëÿõ çàêîí òû ïðèìåøü (ýòî âàñ òóò âñåõ êàñàåòñÿ), à íàñ÷åò ÷óäåñ â Ãîðîäå Ðèìñêîì, ÷òîáû Ëóöèé Ñåêñòèé è ýòîò Ãàé Ëèöèíèé ñòàëè êîíñóëàìè, ïîîñòåðåæåøüñÿ, ðàç ñ÷èòàë ýòî íåäîñòîéíûì, äà ãîâàðèâàë “óïàñèòå áîãè”. Íåò óæ, èëè ïðèíèìàé âñå, èëè íè÷åãî íå ïðåäëîæó”. (12) Êàê åñëè áû êòî ïîëîæèë ïåðåä çàìîðåííûì ãîëîäîì ÿä è ïèùó è ñ.320 ïðèêàçàë áû èëè âîçäåðæèâàòüñÿ îò æèçíåííî íóæíîãî, èëè ê æèçíåííî íóæíîìó ïîäìåøèâàòü ñìåðòîíîñíîå. Èòàê, áóäü ýòî ãîñóäàðñòâî ñâîáîäíûì, ñîáðàíèå áû òåáå çàêðè÷àëî: “Âîí îòñþäà ñî ñâîèìè òðèáóíàòàìè è ïðåäëîæåíèÿìè!” ×òî æå, åñëè òû íå ïðåäëîæèøü íàðîäó ÷òî-íèáóäü ïðèåìëåìîå, òàê íåêîìó óæå áóäåò è ïðåäëîæèòü? (13) Äà åñëè áû êàêîé ïàòðèöèé, äà åñëè áû êàêîé — óæ ÷åãî íåíàâèñòíåå — Êëàâäèé ñêàçàë: “Èëè ïðèìèòå âñå, èëè íè÷åãî íå ïðåäëîæó”, — êòî èç âàñ, êâèðèòû, ïîòåðïåë áû òàêîå? (14) Áóäåòå ëè âû êîãäà-íèáóäü ñìîòðåòü áîëüøå íà ñóòü äåëà, ÷åì íà ëèöà, èëè æå âñåãäà áóäåòå âíèìàòü âñåìó, ÷òî ñêàæåò ýòîò òðèáóí, ñ áëàãîñêëîííîñòüþ, à òîìó, ÷òî ñêàæåò ëþáîé èç íàñ, — ñ îòâðàùåíèåì? (15) “Ýòà ðå÷ü, åé-æå-åé, ñîâñåì íå ãðàæäàíñòâåííà”. Ïî÷åìó? À êàêîâî èõ òðåáîâàíèå, çà êîòîðîå îíè â òàêîé îáèäå? Òî÷ü-â-òî÷ü òàêîå æå! “Òðåáóþ, — ãîâîðèò ýòîò ÷åëîâåê, — ÷òîáû íåëüçÿ áûëî âàì âûáðàòü â êîíñóëû, êîãî õîòèòå”. (16) Ðàçâå íå ýòî çíà÷èò åãî ïðèêàç: îäíîìó èç êîíñóëîâ áûòü ïëåáååì, è íå ñìåòü èçáðàòü äâóõ ïàòðèöèåâ? (17) À åñëè áû ñåé÷àñ ðàçðàçèëàñü âîéíà, òàêàÿ, êàê ýòðóññêàÿ, êîãäà Ïîðñåííà ñòîÿë íà ßíèêóëå112, èëè õîòü êàê ãàëëüñêàÿ, êîãäà âñå, êðîìå Êðåïîñòè è Êàïèòîëèÿ, áûëî ïîä âðàãàìè113, è êîíñóëüñòâà çàõîòåëè áû Ìàðê Ôóðèé, êàêîé-íèáóäü äðóãîé ïàòðèöèé è âîò ýòîò Ëóöèé Ñåêñòèé, — âû ñòåðïåëè áû, ÷òîáû Ñåêñòèé ñòàë áåç ñïîðó êîíñóëîì, à Êàìèëëó ïðèøëîñü áû áîðîòüñÿ çà èçáðàíèå? (18) Ýòî ëè íàçûâàåòñÿ “ïî÷åñòè ñîîáùà”, êîãäà äâóì ïëåáåÿì ìîæíî ñòàòü êîíñóëàìè, à äâóì ïàòðèöèÿì íåëüçÿ? Îäíîãî íóæíî èçáðàòü èç ïëåáååâ, à äðóãîãî ìîæíî íå èç ïàòðèöèåâ? Âîò ýòî îáùíîñòü! Âîò ýòî òîâàðèùåñòâî! Ìàëî òåáå ïðîñòî ïîëó÷èòü äîëþ òàì, ãäå äîëè òâîåé è íå áûâàëî, — íåò, òåáå íóæíî ïîòðåáîâàòü äîëþ, à çàãðåñòè ñåáå âñå? (19) “Áîþñü, — ãîâîðèò ýòîò, — ÷òî åñëè ìîæíî èçáèðàòü äâóõ ïàòðèöèåâ, âû íå èçáåðåòå íè îäíîãî ïëåáåÿ”. ×òî æå, èíà÷å ãîâîðÿ: “Òàê êàê âû íå õîòèòå äîáðîâîëüíî èçáðàòü íåäîñòîéíûõ, ÿ òàêè âàñ çàñòàâëþ èçáðàòü òåõ, êîãî íå õîòèòå!” (20) Ðàçâå ýòî íå çíà÷èò, ÷òî ïëåáåé, áóäå îí îäèí, ñòàíåò äîìîãàòüñÿ êîíñóëüñòâà íàðÿäó ñ äâóìÿ ïàòðèöèÿìè, íå áóäåò äàæå îáÿçàí íàðîäó áëàãîäàðíîñòüþ è ñêàæåò, ÷òî ñäåëàë åãî êîíñóëîì çàêîí, à íå ãîëîñîâàíèå? |
40. adversus tam obstinatam orationem tribunorum cum prae indignitate rerum stupor silentiumque inde ceteros patrum defixisset, [2] Ap. Claudius Crassus, nepos decemviri, dicitur odio magis iraque quam spe ad dissuadendum processisse et locutus in hanc fere sententiam esse: [3] «Neque novum neque inopinatum mihi sit, Quirites, si, quod unum familiae nostrae semper obiectum est ab seditiosis tribunis, id nunc ego quoque audiam, Claudiae gentis iam inde ab initio nihil antiquius in re publica patrum maiestate fuisse, semper plebis commodis adversatos esse. [4] quorum alterum neque nego neque infitias eo, nos, ex quo adsciti sumus simul in civitatem et patres, enixe operam dedisse ut per nos aucta potius quam imminuta maiestas earum gentium inter quas nos esse voluistis dici vere posset: [5] illud alterum pro me maioribusque meis contendere ausim, Quirites, nisi quae pro universa re publica fiant ea plebi tamquam aliam incolenti urbem adversa quis putet, nihil nos neque privatos neque in magistratibus quod incommodum plebi esset scientes fecisse nec ullum factum dictumve nostrum contra utilitatem vestram, etsi quaedam contra voluntatem fuerint, vere referri posse. [6] An hoc, si Claudiae familiae non sim nec ex patricio sanguine ortus sed unus Quiritium quilibet, qui modo me duobus ingenuis ortum et vivere in libera civitate sciam, reticere possim, [7] L. illum Sextium et C. Licinium, perpetuos, si dis placet, tribunos, tantum licentiae novem annis quibus regnant sumpsisse ut vobis negent potestatem liberam suffragii non in comitiis, non in legibus iubendis, se permissuros esse? [8] “Sub condicione” inquit, “nos reficietis decimum tribunos”. quid est aliud dicere “quod petunt alii nos adeo fastidimus ut sine mercede magna non accipiamus”? [9] sed quae tandem ista merces est qua vos semper tribunos plebis habeamus? “Ut rogationes” inquit “nostras, seu placent seu displicent seu utiles seu inutiles sunt, omnes coniunctim accipiatis”. [10] obsecro vos, Tarquinii tribuni plebis, putate me ex media contione unum civem succlamare, “bona venia vestra liceat ex his rogationibus legere quas salubres nobis censemus esse, antiquare alias”. [11] “Non” inquit “licebit tu de fenore atque agris quod ad vos omnes pertinet iubeas, et hoc portenti non fiat in urbe Romana uti L. Sextium atque hunc C. Licinium consules, quod indignaris, quod abominaris, videas; aut omnia accipe, aut nihil fero”; [12] ut si quis ei quem urgeat fames venenum ponat cum cibo et aut abstinere eo quod vitale sit iubeat aut mortiferum vitali admisceat. ergo si esset libera haec civitas, non tibi frequentes succlamassent, “abi hinc cum tribunatibus ac rogationibus tuis!” quid? Si tu non tuleris quod commodum est populo accipere, nemo erit qui ferat? [13] illud si quis patricius, si quis — quod illi volunt invidiosius esse — Claudius diceret, “aut omnia accipite, aut nihil fero”, quis vestrum, Quirites, ferret? [14] numquamne vos res potius quam auctores spectabitis sed omnia semper quae magistratus ille dicet secundis auribus, quae ab nostrum quo dicentur adversis accipietis? [15] at hercule sermo est minime civilis. quid? Rogatio qualis est, quam a vobis antiquatam indignantur? sermoni, Quirites, simillima. “Consules” inquit, “rogo ne vobis quos velitis facere liceat”. [16] An aliter rogat qui utique alterum ex plebe fieri consulem iubet nec duos patricios creandi potestatem vobis permittit? [17] si hodie bella sint, quale Etruscum fuit cum Porsinna Ianiculum insedit, quale Gallicum modo, cum praeter Capitolium atque arcem omnia haec hostium erant, et consulatum cum hoc M. Furio et quolibet alio ex patribus L. ille Sextius peteret, possetisne ferre Sextium haud pro dubio consule esse, Camillum de repulsa dimicare? [18] hocine est in commune honores vocare, ut duos plebeios fieri consules liceat, duos patricios non liceat? et alterum ex plebe creari necesse sit, utrumque ex patribus praeterire liceat? quaenam ista societas, quaenam consortio est? parum est, si, cuius pars tua nulla adhuc fuit, in partem eius venis, nisi partem petendo totum traxeris? [19] “Timeo” inquit, “ne, si duos licebit creari patricios, neminem creetis plebeium”. quid est dicere aliud “quia indignos vestra voluntate creaturi non estis, necessitatem vobis creandi quos non voltis, imponam”? [20] quid sequitur, nisi ut ne beneficium quidem debeat populo, si cum duobus patriciis unus petierit plebeius et lege se, non suffragio, creatum dicat? |