Ïåðåâîä Í. Â. Áðàãèíñêîé. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1924. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
12. (1) È âîò íà ñëåäóþùèé ãîä [359 ã.] ïðè êîíñóëàõ Ìàðêå Ïîïèëèè Ëåíàòå è Ãíåå Ìàíëèè âðàæåñêèé îòðÿä èç Òèáóðà ãëóáîêîé íî÷üþ ïîäîøåë ê ãîðîäó Ðèìó. (2) Íåîæèäàííîñòü è íî÷íîé ïåðåïîëîõ ïîñåëÿëè óæàñ â ëþäÿõ, âíåçàïíî ïîäíÿòûõ îòî ñíà; ê òîìó æå ìíîãèå íå ìîãëè âçÿòü â òîëê, êàêîé âðàã íàïàë è îòêóäà. (3) Ñêîðî, îäíàêî, ðàçäàëñÿ ïðèçûâ: «Ê îðóæèþ!», ê âîðîòàì âûñëàíà ñòðàæà, íà ñòåíû — îõðàíà; è, êàê òîëüêî ñ ðàññâåòîì ñòàëî âèäíî, ÷òî íàðîäó ïîä ñòåíàìè íåìíîãî è ÷òî íåïðèÿòåëü íå êòî èíîé, êàê òèáóðòèíöû, (4) êîíñóëû, âûéäÿ èç äâóõ âîðîò, ñ îáåèõ ñòîðîí óäàðèëè íà ñòðîé âðàãîâ, óæå ïðèñòóïàâøèõ ê ñòåíàì. Òóò ñòàëî ÿñíî, ÷òî òèáóðòèíöû øëè, ïîëàãàÿñü íà ñëó÷àé áîëüøå, ÷åì íà ìóæåñòâî: îíè åäâà ñìîãëè âûäåðæàòü ïåðâûé íàòèñê ðèìëÿí. Ïî îáùåìó ïðèçíàíèþ, ýòî íàïàäåíèå ïîøëî ñêîðåå íà ïîëüçó ðèìëÿíàì, ïîòîìó ÷òî íàâèñøàÿ óãðîçà âîéíû ïîãàñèëà ðàñïðþ, íà÷àâøóþñÿ áûëî ìåæäó îòöàìè è ïðîñòûì íàðîäîì35. (5) Åùå îäíî âðàæåñêîå íàïàäåíèå, ãðîçèâøåå áîëüøå îêðóãå, ÷åì ñàìîìó Ãîðîäó, èìåëî ìåñòî íà ñëåäóþùèé ãîä [358 ã.]: (6) â ðèìñêèå ïðåäåëû, ãëàâíûì îáðàçîì ñî ñòîðîíû Ýòðóðèè, âòîðãëèñü, èùà äîáû÷è, òàðêâèíèéöû. Ïîñëå òùåòíûõ òðåáîâàíèé âîçìåùåíèÿ óðîíà íîâîèçáðàííûå êîíñóëû Ãàé Ôàáèé è Ãàé Ïëàâòèé ïî âåëåíèþ íàðîäà îáúÿâèëè èì âîéíó; è âåñòè åå äîñòàëîñü Ôàáèþ, à Ïëàâòèþ — âîåâàòü ñ ãåðíèêàìè. (7)  òî æå âðåìÿ ðàñïðîñòðàíèëèñü ñëóõè î âîéíå ñ ãàëëàìè. Óòåøåíèåì ñðåäè ñòîëüêèõ îïàñíîñòåé áûëî, îäíàêî, òî, ÷òî ëàòèíû èñïðîñèëè ìèðà è ïðèñëàëè áîëüøîå âîéñêî ñîãëàñíî ñòàðèííîìó äîãîâîðó, íå ñîáëþäàâøåìóñÿ óæå ìíîãèå ãîäû36. (8) Èìåÿ òàêóþ ïîääåðæêó, ðèìëÿíå óæå ìåíüøå òðåâîæèëèñü, êîãäà âñêîðå óñëûøàëè, ÷òî ãàëëû ïðèøëè ê Ïðåíåñòå, à ïîòîì ðàñïîëîæèëèñü â îêðåñòíîñòÿõ Ïåäà. (9) Ðåøåíî áûëî íàçíà÷èòü äèêòàòîðîì Ãàÿ Ñóëüïèöèÿ, íàçíà÷èë åãî êîíñóë Ãàé Ïëàâòèé, çà êîòîðûì äëÿ ýòîãî ïîñëàëè, à íà÷àëüíèêîì êîííèöû ïðè äèêòàòîðå ñòàë Ìàðê Âàëåðèé. Ýòè äâîå ïîâåëè ïðîòèâ ãàëëîâ îòáîðíûõ áîéöîâ, âçÿòûõ èç âîéñê îáîèõ êîíñóëîâ. (10) Âîéíà ýòà îêàçàëàñü ãîðàçäî áîëåå çàòÿæíîþ, íåæåëè òîãî õîòåëîñü è òîé è äðóãîé ñòîðîíå. Õîòÿ ñïåðâà òîëüêî ñ.333 ãàëëû æàæäàëè áîÿ, à ïîòîì óæå è ðèìñêîå âîèíñòâî òàê ðâàëîñü ê îðóæèþ è â áîé, ÷òî ïðåâîñõîäèëî â ýòîì äàæå ãàëëüñêóþ ñâèðåïîñòü, (11) âñå-òàêè äèêòàòîðó áûëî âåñüìà íå ïî ñåðäöó áåç âñÿêîé íåîáõîäèìîñòè èñêóøàòü ñóäüáó, áðîñàÿñü íà âðàãà, êîòîðîãî ñ êàæäûì äíåì åãî ïðåáûâàíèÿ â ÷óæèõ êðàÿõ áåç çàïàñîâ ïðîäîâîëüñòâèÿ è áåç ïðî÷íûõ óêðåïëåíèé îñëàáëÿëî ñàìî âðåìÿ; ê òîìó æå âñÿ ìîùü òåëà è äóõà ãàëëîâ áûëà â íàòèñêå è òåðÿëàñü äàæå îò ìàëîãî ïðîìåäëåíèÿ. (12) Ïî òàêèì-òî ñîîáðàæåíèÿì äèêòàòîð çàòÿãèâàë âîéíó, ïîä ñòðàõîì òÿæêîãî íàêàçàíèÿ çàïðåòèâ ñàìîâîëüíî âñòóïàòü â áîé ñ íåïðèÿòåëåì. Íåäîâîëüíûå ýòèì âîèíû ïîíà÷àëó ìåæäó ñîáîé áðàíèëè äèêòàòîðà, ñòîÿ â äîçîðàõ è íà ñòðàæàõ, à ïîðîé â îäèí ãîëîñ ðóãàëè è ñåíàòîðîâ çà òî, ÷òî òå íå âîçëîæèëè âîéíó íà êîíñóëîâ. (13) «Âûáðàëè, — ðîïòàëè îíè, — ÷ðåçâû÷àéíîãî ïîëêîâîäöà, ðåäêîñòíîãî âîæäÿ, êîòîðûé äóìàåò, ÷òî îí è ïàëüöåì íå ïîøåâåëèò, à ïîáåäà óïàäåò ê íåìó ñ íåáåñ ïðÿìî â ðóêè». Ìàëî-ïîìàëó îá ýòîì çàãîâîðèëè îòêðûòî è åùå áîëåå äåðçêî; âîèíû ãðîçèëè ëèáî ñàìîâîëüíî çàâÿçàòü ñðàæåíüå, ëèáî âñåì âìåñòå äâèíóòüñÿ â Ðèì. (14) Ê ðÿäîâûì áîéöàì óæå ñòàëè ïðèñîåäèíÿòüñÿ öåíòóðèîíû, è íå òîëüêî â òåñíûõ êðóæêàõ øóìåëè îíè, íî óæå íà ãëàâíûõ ïðîõîäàõ è ïåðåä øàòðîì ïîëêîâîäöà â îáùèé ãóë ñëèâàëñÿ ðîïîò, è óæå òîëïà áûëà âåëèêà, êàê íà ñõîäêå, è ñî âñåõ ñòîðîí íåñëèñü ïðèçûâû íåìåäëåííî èäòè ê äèêòàòîðó: ïóñòü-äå îò èìåíè âîéñêà ãîâîðèò Ñåêñò Òóëëèé ïî ïðàâó ñâîåé äîáëåñòè. |
12. itaque insequenti anno M. Popilio Laenate Cn. Manlio consulibus primo silentio noctis ab Tibure agmine infesto profecti ad urbem Romam venerunt. [2] terrorem repente ex somno excitatis subita res et nocturnus pavor praebuit, ad hoc multorum inscitia, qui aut unde hostes advenissent; [3] conclamatum tamen celeriter ad arma est et portae stationibus murique praesidiis firmati; et ubi prima lux mediocrem multitudinem ante moenia neque alium quam Tiburtem hostem ostendit, duabus portis egressi consules utrimque aciem subeuntium iam muros adgrediuntur, [4] apparuitque occasione magis quam virtute fretos venisse: adeo vix primum impetum Romanorum sustinuere. quin etiam bono fuisse Romanis adventum eorum constabat orientemque iam seditionem inter patres et plebem metu tam propinqui belli compressam. [5] alius adventus hostium fuit agris terribilior: [6] populabundi Tarquinienses fines Romanos, maxime qua ex parte Etruriam adiacent, peragravere rebusque nequiquam repetitis novi consules iis C. Fabius et C. Plautius iussu populi bellum indixere; Fabioque ea provincia, Plautio Hernici evenere. [7] Gallici quoque belli fama increbrescebat. sed inter multos terrores solacio fuit pax Latinis petentibus data, et magna vis militum ab iis ex foedere vetusto, quod multis intermiserant annis, accepta. [8] quo praesidio cum fulta res Romana esset, levius fuit quod Gallos mox Praeneste venisse atque inde circa Pedum consedisse auditum est. [9] dictatorem dici C. Sulpicium placuit; consul ad id accitus C. Plautius dixit; magister equitum dictatori additus M. Valerius. hi robora militum ex duobus consularibus exercitibus electa adversus Gallos duxerunt. [10] lentius id aliquanto bellum, quam parti utrique placebat, fuit. cum primo Galli tantum avidi certaminis fuissent, deinde Romanus miles ruendo in arma ac dimicationem aliquantum Gallicam ferociam vinceret, [11] dictatori neutiquam placebat, quando nulla cogeret res, fortunae se committere adversus hostem, quem tempus deteriorem in dies faceret, locis alienis sine praeparato commeatu, sine firmo munimento morantem, ad hoc iis corporibus animisque, quorum omnis in impetu vis esset, parva eadem languesceret mora. [12] his consiliis dictator bellum trahebat gravemque edixerat poenam, si quis iniussu in hostem pugnasset. milites aegre id patientes primo in stationibus vigiliisque inter se dictatorem sermonibus carpere, interdum patres communiter increpare, quod non iussissent per consules geri bellum: [13] electum esse eximium imperatorem, unicum ducem, qui nihil agenti sibi de caelo devolaturam in sinum victoriam censeat. eadem deinde haec interdiu propalam ac ferociora his iactare: se iniussu imperatoris aut dimicaturos aut agmine Romam ituros. [14] immiscerique militibus centuriones, nec in circulis modo fremere sed iam in principiis ac praetorio in unum sermones confundi atque in contionis magnitudinem crescere turba et vociferari ex omnibus locis ut extemplo ad dictatorem iretur; verba pro exercitu faceret Sex. Tullius, ut virtute eius dignum esset. |
ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß