Ïåðåâîä Í. Â. Áðàãèíñêîé. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1924. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
14. (1) Äèêòàòîð, õîòÿ è ñ÷èòàë, ÷òî ïðè âñåõ áëàãèõ íàìåðåíèÿõ ïðèìåð ïîäàí äóðíîé, âñå æå ïîîáåùàë èñïîëíèòü æåëàíèå âîèíîâ, íî íàåäèíå ñ Òóëëèåì ñòàë äîïûòûâàòüñÿ, â ÷åì äåëî è êàê îíî ñäåëàëîñü. (2) Òóëëèé ïðèíÿëñÿ óãîâàðèâàòü äèêòàòîðà íå äîïóñêàòü è ìûñëè, áóäòî îí ïîçàáûë î âîèíñêîì ïîðÿäêå, î ñâîåì äîëãå èëè îá óâàæåíèè ê èìïåðàòîðó; îí íå îòêàçàëñÿ áûòü ïðåäâîäèòåëåì âîçáóæäåííîé òîëïû, ÷òîáû íå îáúÿâèëñÿ åùå êòî-íèáóäü èç òåõ, êîãî îáû÷íî âûäâèãàåò âçáóäîðàæåííûé ëþä, — à âåäü îí âñåãäà â òàêèõ ñëó÷àÿõ ïîä ñòàòü çà÷èíùèêàì; (3) ñàì Òóëëèé íè÷åãî íå ñäåëàåò áåç îäîáðåíèÿ èìïåðàòîðà; îäíàêî è Ñóëüïèöèþ, ÷òîá óäåðæàòü âîéñêî â ïîâèíîâåíèè, íàäî âåñòè ñåáÿ î÷åíü îñìîòðèòåëüíî: âîçáóæäåííûõ äîëãî íå óäåðæèøü, îíè ñàìè íàéäóò ñåáå ìåñòî è âðåìÿ äëÿ áèòâû, äàæå ïðîòèâ âîëè èìïåðàòîðà. (4) Ïîêà øëà ýòà áåñåäà, êàêîé-òî ãàëë ñòàë óãîíÿòü âüþ÷íûé ñêîò, ñëó÷àéíî ïàñøèéñÿ çà âàëîì, à äâà ðèìñêèõ âîèíà åãî îòáèëè. Ãàëëû çàêèäàëè èõ êàìíÿìè, òîãäà ðèìñêàÿ ñòðàæà ïîäíÿëà êðèê, è ñ îáåèõ ñòîðîí êèíóëèñü äðóã íà äðóãà. (5) Åùå íåìíîãî, è çàâÿçàëàñü áû íàñòîÿùåå ñðàæåíüå, åñëè áû öåíòóðèîíû íå ïîñïåøèëè ðàçíÿòü äåðóùèõñÿ. Ðàçóìååòñÿ, ýòîò ñëó÷àé óêðåïèë äîâåðèå äèêòàòîðà ê ñëîâàì Òóëëèÿ, è, ïîñêîëüêó äåëî óæå íå òåðïåëî îòëàãàòåëüñòâ, áûëî îáúÿâëåíî, ÷òî çàâòðà áóäåò äàí áîé. (6) Ìåæ òåì äèêòàòîð, ðåøàÿñü íà áèòâó â íàäåæäå áîëåå ñ.335 íà äóõ, ÷åì íà ñèëû ñâîèõ áîéöîâ, íà÷èíàåò îñìàòðèâàòüñÿ êðóãîì è ïðèêèäûâàòü, êàê áû åìó õèòðîñòüþ íàãíàòü ñòðàõ íà âðàãà. Åãî èçîùðåííûé óì ïðèäóìàë íîâóþ óëîâêó, ê êîòîðîé ïîñëå íå ðàç ïðèáåãàëè ðèìñêèå è èíîçåìíûå ïîëêîâîäöû âïëîòü äî íàøèõ äíåé37. (7) Îí ïðèêàçûâàåò ñíÿòü ñ ìóëîâ âüþêè è, îñòàâèâ òîëüêî äâîéíûå ïîïîíû, ïîñàäèòü íà íèõ ïîãîíùèêîâ, îáëà÷åííûõ â äîñïåõè, âçÿòûå ó ïëåííûõ è ó ðàíåíûõ. (8) Ñîáðàâ òàê ïî÷òè òûñÿ÷ó, äîáàâëÿåò ê íåé ñîòíþ âñàäíèêîâ è ïðèêàçûâàåò íî÷üþ ïîäíÿòüñÿ â ãîðû íàä ëàãåðåì, ñïðÿòàòüñÿ â ÷àùå è íå âûõîäèòü, ïîêà îí íå ïîäàñò çíàê. (9) Ñàì æå îí íà ðàññâåòå ñòàë ðàçâåðòûâàòü ñòðîé ó ïîäíîæüÿ ãîðû íàðî÷íî òàê, ÷òîáû âðàãàì ïðèøëîñü ñòîÿòü ëèöîì ê ãîðå, (10) ãäå óæå âñå áûëî ïðèãîòîâëåíî, ÷òîáû íàïóãàòü âðàãà; ýòî îêàçàëîñü åäâà ëè íå ïîëåçíåå, ÷åì âñå íàñòîÿùèå ñèëû. Ñïåðâà ãàëëüñêèå âîæäè íå æäóò, ÷òî ðèìëÿíå ñïóñòÿòñÿ â äîëèíó; íî, óâèäåâøè, ÷òî òå âäðóã äâèíóëèñü âíèç, ãàëëû, è ñàìè àë÷óùèå ñðàæåíüÿ, áðîñàþòñÿ â áîé, òàê ÷òî áèòâà íà÷àëàñü ïðåæäå, ÷åì âîæäè ïîäàëè çíàê. |
14. dictator quamquam rem bonam exemplo haud probabili actam censebat, tamen facturum quod milites vellent in se recepit, Tulliumque secreto quaenam haec res sit aut quo acta more percontatur. [2] Tullius magno opere a dictatore petere ne se oblitum disciplinae militaris, ne sui neve imperatoriae maiestatis crederet: multitudini concitatae, quae ferme auctoribus similis esset, non subtraxisse se ducem ne quis alius, quales mota creare multitudo soleret, exsisteret; [3] nam se quidem nihil non arbitrio imperatoris acturum. illi quoque tamen videndum magno opere esse ut exercitum in potestate haberet; differri non posse adeo concitatos animos; ipsos sibi locum ac tempus pugnandi sumpturos, si ab imperatore non detur. [4] dum haec loquuntur, iumenta forte pascentia extra vallum Gallo abigenti duo milites Romani ademerunt. in eos saxa coniecta a Gallis; deinde ab Romana statione clamor ortus ac procursum utrimque est. [5] iamque haud procul iusto proelio res erat, ni celeriter diremptum certamen per centuriones esset; adfirmata certe eo casu Tulli apud dictatorem fides est; nec recipiente iam dilationem re in posterum diem edicitur acie pugnaturos. [6] dictator tamen, ut qui magis animis quam viribus fretus ad certamen descenderet, omnia circumspicere atque agitare coepit ut arte aliqua terrorem hostibus incuteret. sollerti animo rem novam excogitat, qua deinde multi nostri atque externi imperatores, nostra quoque quidam aetate, usi sunt. [7] mulis strata detrahi iubet binisque tantum centunculis relictis agasones partim captivis partim aegrorum armis ornatos imponit. [8] his fere mille effectis centum admiscet equites et nocte super castra in montes evadere ac silvis se occultare iubet neque inde ante movere quam ab se acceperint signum. [9] ipse, ubi inluxit, in radicibus montium extendere aciem coepit sedulo, [10] ut adversus montes consisteret hostis instructos vani terroris apparatu, qui quidem terror plus paene veris viribus profuit. primo credere duces Gallorum non descensuros in aequum Romanos; deinde, ubi degressos repente viderunt, et ipsi avidi certaminis in proelium ruunt, priusque pugna coepit quam signum ab ducibus daretur. |
ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß