Ïåðåâîä Í. Â. Áðàãèíñêîé. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1924. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
13. (1) Ýòîò Ñåêñò Òóëëèé óæå â ñåäüìîé ðàç áûë íà÷àëüíèêîì ïåðâîé ñîòíè, è â öåëîì âîéñêå, âî âñÿêîì ñëó÷àå ñðåäè ïåõîòèíöåâ, íå íàøëîñü áû ìóæà, áîëåå ñëàâíîãî ïîäâèãàìè. (2) Âïåðåäè âàòàãè âîèíîâ îí íàïðàâëÿåòñÿ ê òðèáóíàëó è îáðàùàåòñÿ ê Ñóëüïèöèþ, ïîðàæåííîìó íå ñòîëüêî ñàìîé òîëïîþ, ñêîëüêî òåì, ÷òî âîæàê åå — Òóëëèé, âîèí, áåñïðåêîñëîâíî ïîñëóøíûé ïðèêàçó. (3) «Äîçâîëü, äèêòàòîð! — ãîâîðèò Òóëëèé. — Âñå íàøå âîéñêî ïðîñèëî ìåíÿ âûñòóïèòü ïðåä òîáîþ â åãî çàùèòó, ïîëàãàÿ, ÷òî òû îñóæäàåøü åãî çà òðóñîñòü è ðàäè óíèæåíèÿ ÷óòü ëè íå îòáèðàåøü îðóæèå. (4) Ïðàâî, áóäü ìû âèíîâíû â òîì, ÷òî îñòàâèëè ñòðîé, ÷òî ïîêàçàëè âðàãó òûë, ÷òî ïîñòûäíî áðîñèëè çíàìåíà, òî è òîãäà ÿ ñ÷èòàë áû çàêîííîé ïðîñüáó äàòü íàì çàãëàäèòü ñâîþ âèíó äîáëåñòüþ è ñòåðåòü íîâîé ñëàâîþ ïàìÿòü î áûëîì ïîçîðå. (5) Äàæå òå ëåãèîíû, ÷òî áûëè ðàçáèòû ïðè Àëëèè, âûñòóïèâ ïîòîì èç Âåé, äîáëåñòüþ ñâîåþ âíîâü îòâîåâàëè òî ñàìîå îòå÷åñòâî, êîòîðîå ïîòåðÿëè ïðåæäå èç-çà òðóñîñòè. Ïî ìèëîñòè áîãîâ è ïî ñ÷àñòèþ òâîåìó è ðèìñêîãî íàðîäà íàøè äåëà è ñëàâà íàøà íè÷åì ïîêà íå çàïÿòíàíû. (6) Âïðî÷åì, åäâà ëè ÿ ñìåþ ãîâîðèòü î ñëàâå, êîãäà è âðàãè íà âñå ëàäû èçäåâàþòñÿ è ñìåþòñÿ, áóäòî ìû, êàê áàáû, õîðîíèìñÿ çà âàëîì, è äàæå òû, íàø èìïåðàòîð, — à ýòî íàì êóäà îáèäíåå — ñ÷èòàåøü, ÷òî âîéñêî òâîå áåçâîëüíî, áåçîðóæíî, áåññèëüíî, è, åùå íå ñ.334 èñïûòàâ íàñ â äåëå, íàñòîëüêî â íàñ èçâåðèëñÿ, ÷òî ïî÷åë ñåáÿ ïîñòàâëåííûì íàä êàëåêàìè è óáîãèìè. (7) Êàêîå åùå ïðèäóìàòü îáúÿñíåíüå òîìó, ÷òî òû, áûâàëûé ïîëêîâîäåö, õðàáðåéøèé âîèí, ñèäèøü, ÷òî íàçûâàåòñÿ, ñëîæà ðóêè? Òàê èëè èíà÷å î÷åâèäíî, ÷òî ñêîðåå òû óñîìíèëñÿ â íàøåé äîáëåñòè, ÷åì ìû â òâîåé. (8) Íî åæåëè âîëÿ ýòà íå òâîÿ, à ãîñóäàðñòâåííàÿ è åñëè âäàëè îò Ãîðîäà è ðîäíûõ ïåíàòîâ äåðæèò íàñ íå ãàëëüñêàÿ âîéíà, à êàêîé-òî ñãîâîð ñåíàòîðîâ, òîãäà ïðîøó ñ÷èòàòü, ÷òî ñêàçàííîå ìíîþ îáðàùåíî íå âîèíàìè ê èìïåðàòîðó, à ïðîñòûì íàðîäîì ê ñåíàòó: âåäü åñëè ó âàñ ñâîè ðàñ÷åòû, òî è ó íàñ áóäóò ñâîè, — ÷òî ìîæíî âîçðàçèòü íà ýòî? (9) Ìû âîèíû, à íå ðàáû âàøè è ïîñëàíû áûëè íà âîéíó, à íå â èçãíàíèå. Åñëè íàì ïîäàäóò çíàê è ïîâåäóò â áîé, ìû áóäåì äðàòüñÿ, êàê ïîäîáàåò ìóæàì è ðèìëÿíàì; íî åñëè äëÿ íàøèõ ìå÷åé íå íàõîäèòñÿ äåëà, òî äîñóã ìû ïðåäïî÷òåì ïðîâîäèòü â Ðèìå, à íå â ëàãåðå. Ýòî ìû ñêàçàëè áû ñåíàòîðàì; (10) à òåáÿ, èìïåðàòîð, ìû, òâîè âîèíû, ìîëèì äàòü íàì âîçìîæíîñòü ñðàæàòüñÿ. Æåëàÿ ïîáåäû, ìû õîòèì çàâîåâàòü åå ñ òîáîé âî ãëàâå, íà òåáÿ âîçëîæèòü ëàâðîâûé âåíîê, ñ òîáîþ â òðèóìôå âñòóïèòü â Ãîðîä è, çà òâîåþ êîëåñíèöåþ, èäòè ê õðàìó Þïèòåðà Âñåáëàãîãî Âåëè÷àéøåãî, ñëàâÿ òåáÿ è òåáå ðóêîïëåùà!» (11) Ñëîâà Òóëëèÿ áûëè ïîäõâà÷åíû ïðîñüáàìè òîëïû: ñî âñåõ ñòîðîí êðè÷àëè, ÷òîá äèêòàòîð ïîäàë çíàê ê áîþ, ÷òîá ïðèêàçàë áðàòüñÿ çà îðóæèå. |
13. septimum primum pilum iam Tullius ducebat, neque erat in exercitu, qui quidem pedestria stipendia fecisset, vir factis nobilior. [2] is praecedens militum agmen ad tribunal pergit mirantique Sulpicio non turbam magis quam turbae principem Tullium, imperiis oboedientissimum militem, [3] «si licet, dictator», inquit «condemnatum se universus exercitus a te ignaviae ratus et prope ignominiae causa destitutum sine armis oravit me ut suam causam apud te agerem. [4] equidem, sicubi loco cessum, si terga data hosti, si signa foede amissa obici nobis possent, tamen hoc a te impetrari aequum censerem ut nos virtute culpam nostram corrigere et abolere flagitii memoriam nova gloria patereris. [5] etiam ad Alliam fusae legiones eandem quam per pavorem amiserant patriam profectae postea a Veiis virtute reciperavere. nobis deum benignitate, felicitate tua populique Romani, et res et gloria est integra. [6] quamquam de gloria vix dicere ausim, si nos et hostes haud secus quam feminas abditos intra vallum omnibus contumeliis eludunt, et tu imperator noster — quod aegrius patimur — exercitum tuum sine animis, sine armis, sine manibus iudicas esse, et, priusquam expertus nos esses, de nobis ita desperasti ut te mancorum ac debilium ducem iudicares esse. [7] quid enim aliud esse causae credamus, cur veteranus dux, fortissimus bello, compressis, quod aiunt, manibus sedeas? utcumque enim se habet res, te de nostra virtute dubitasse videri quam nos de tua verius est. [8] sin autem non tuum istuc sed publicum est consilium, et consensus aliqui patrum, non Gallicum bellum, nos ab urbe a penatibus nostris ablegatos tenet, quaeso ut ea quae dicam non a militibus imperatori dicta censeas sed a plebe patribus, — quae si, ut vos vestra habeatis consilia, sic se sua habituram dicat, quis tandem succenseat? — [9] milites nos esse, non servos vestros, ad bellum, non in exsilium missos; si quis det signum, in aciem educat, ut viris ac Romanis dignum sit, pugnaturos; si nihil armis opus sit, otium Romae potius quam in castris acturos. haec dicta sint patribus. [10] te, imperator, milites tui oramus ut nobis pugnandi copiam facias. cum vincere cupimus, tum te duce vincere, tibi lauream insignem deferre, tecum triumphantes urbem inire, tuum sequentes currum Iovis optimi maximi templum gratantes ovantesque adire». [11] orationem Tulli exceperunt preces multitudinis, et undique ut signum daret, ut capere arma iuberet, clamabant. |