Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà

Êíèãà VII, ãë. 13

Òèò Ëèâèé. Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà. Òîì I. Èçä-âî «Íàóêà» Ì., 1989.
Ïåðåâîä Í. Â. Áðàãèíñêîé. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1924.
ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

13. (1) Ýòîò Ñåêñò Òóë­ëèé óæå â ñåäü­ìîé ðàç áûë íà÷àëü­íè­êîì ïåð­âîé ñîò­íè, è â öåëîì âîé­ñêå, âî âñÿ­êîì ñëó­÷àå ñðå­äè ïåõî­òèí­öåâ, íå íàøëîñü áû ìóæà, áîëåå ñëàâ­íî­ãî ïîäâè­ãà­ìè. (2) Âïå­ðå­äè âàòà­ãè âîè­íîâ îí íàïðàâ­ëÿ­åò­ñÿ ê òðè­áó­íà­ëó è îáðà­ùà­åò­ñÿ ê Ñóëü­ïè­öèþ, ïîðà­æåí­íî­ìó íå ñòîëü­êî ñàìîé òîë­ïîþ, ñêîëü­êî òåì, ÷òî âîæàê åå — Òóë­ëèé, âîèí, áåñ­ïðå­êî­ñëîâ­íî ïîñëóø­íûé ïðè­êà­çó. (3) «Äîç­âîëü, äèê­òà­òîð! — ãîâî­ðèò Òóë­ëèé. — Âñå íàøå âîé­ñêî ïðî­ñè­ëî ìåíÿ âûñòó­ïèòü ïðåä òîáîþ â åãî çàùè­òó, ïîëà­ãàÿ, ÷òî òû îñóæ­äà­åøü åãî çà òðó­ñîñòü è ðàäè óíè­æå­íèÿ ÷óòü ëè íå îòáè­ðà­åøü îðó­æèå. (4) Ïðà­âî, áóäü ìû âèíîâ­íû â òîì, ÷òî îñòà­âè­ëè ñòðîé, ÷òî ïîêà­çà­ëè âðà­ãó òûë, ÷òî ïîñòûä­íî áðî­ñè­ëè çíà­ìå­íà, òî è òîãäà ÿ ñ÷è­òàë áû çàêîí­íîé ïðîñü­áó äàòü íàì çàãëà­äèòü ñâîþ âèíó äîá­ëå­ñòüþ è ñòå­ðåòü íîâîé ñëà­âîþ ïàìÿòü î áûëîì ïîçî­ðå. (5) Äàæå òå ëåãè­î­íû, ÷òî áûëè ðàç­áè­òû ïðè Àëëèè, âûñòó­ïèâ ïîòîì èç Âåé, äîá­ëå­ñòüþ ñâî­åþ âíîâü îòâî­å­âà­ëè òî ñàìîå îòå­÷å­ñòâî, êîòî­ðîå ïîòå­ðÿ­ëè ïðåæ­äå èç-çà òðó­ñî­ñòè. Ïî ìèëî­ñòè áîãîâ è ïî ñ÷à­ñòèþ òâî­å­ìó è ðèì­ñêî­ãî íàðî­äà íàøè äåëà è ñëà­âà íàøà íè÷åì ïîêà íå çàïÿò­íà­íû. (6) Âïðî­÷åì, åäâà ëè ÿ ñìåþ ãîâî­ðèòü î ñëà­âå, êîãäà è âðà­ãè íà âñå ëàäû èçäå­âà­þò­ñÿ è ñìå­þò­ñÿ, áóä­òî ìû, êàê áàáû, õîðî­íèì­ñÿ çà âàëîì, è äàæå òû, íàø èìïå­ðà­òîð, — à ýòî íàì êóäà îáèä­íåå — ñ÷è­òà­åøü, ÷òî âîé­ñêî òâîå áåç­âîëü­íî, áåç­îðóæ­íî, áåñ­ñèëü­íî, è, åùå íå ñ.334 èñïû­òàâ íàñ â äåëå, íàñòîëü­êî â íàñ èçâå­ðèë­ñÿ, ÷òî ïî÷åë ñåáÿ ïîñòàâ­ëåí­íûì íàä êàëå­êà­ìè è óáî­ãè­ìè. (7) Êàêîå åùå ïðè­äó­ìàòü îáú­ÿñ­íå­íüå òîìó, ÷òî òû, áûâà­ëûé ïîë­êî­âî­äåö, õðàá­ðåé­øèé âîèí, ñèäèøü, ÷òî íàçû­âà­åò­ñÿ, ñëî­æà ðóêè? Òàê èëè èíà­÷å î÷å­âèä­íî, ÷òî ñêî­ðåå òû óñî­ìíèë­ñÿ â íàøåé äîá­ëå­ñòè, ÷åì ìû â òâî­åé. (8) Íî åæå­ëè âîëÿ ýòà íå òâîÿ, à ãîñóäàð­ñò­âåí­íàÿ è åñëè âäà­ëè îò Ãîðî­äà è ðîä­íûõ ïåíà­òîâ äåð­æèò íàñ íå ãàëëü­ñêàÿ âîé­íà, à êàêîé-òî ñãî­âîð ñåíà­òî­ðîâ, òîãäà ïðî­øó ñ÷è­òàòü, ÷òî ñêà­çàí­íîå ìíîþ îáðà­ùå­íî íå âîè­íà­ìè ê èìïå­ðà­òî­ðó, à ïðî­ñòûì íàðî­äîì ê ñåíà­òó: âåäü åñëè ó âàñ ñâîè ðàñ­÷å­òû, òî è ó íàñ áóäóò ñâîè, — ÷òî ìîæ­íî âîç­ðà­çèòü íà ýòî? (9) Ìû âîè­íû, à íå ðàáû âàøè è ïîñëà­íû áûëè íà âîé­íó, à íå â èçãíà­íèå. Åñëè íàì ïîäà­äóò çíàê è ïîâå­äóò â áîé, ìû áóäåì äðàòü­ñÿ, êàê ïîäî­áà­åò ìóæàì è ðèì­ëÿ­íàì; íî åñëè äëÿ íàøèõ ìå÷åé íå íàõî­äèò­ñÿ äåëà, òî äîñóã ìû ïðåä­ïî­÷òåì ïðî­âî­äèòü â Ðèìå, à íå â ëàãå­ðå. Ýòî ìû ñêà­çà­ëè áû ñåíà­òî­ðàì; (10) à òåáÿ, èìïå­ðà­òîð, ìû, òâîè âîè­íû, ìîëèì äàòü íàì âîç­ìîæ­íîñòü ñðà­æàòü­ñÿ. Æåëàÿ ïîáåäû, ìû õîòèì çàâî­å­âàòü åå ñ òîáîé âî ãëà­âå, íà òåáÿ âîç­ëî­æèòü ëàâ­ðî­âûé âåíîê, ñ òîáîþ â òðè­óì­ôå âñòó­ïèòü â Ãîðîä è, çà òâî­åþ êîëåñ­íè­öåþ, èäòè ê õðà­ìó Þïè­òå­ðà Âñå­áëà­ãî­ãî Âåëè­÷àé­øå­ãî, ñëà­âÿ òåáÿ è òåáå ðóêî­ïëå­ùà!» (11) Ñëî­âà Òóë­ëèÿ áûëè ïîä­õâà­÷å­íû ïðîñü­áà­ìè òîë­ïû: ñî âñåõ ñòî­ðîí êðè­÷à­ëè, ÷òîá äèê­òà­òîð ïîäàë çíàê ê áîþ, ÷òîá ïðè­êà­çàë áðàòü­ñÿ çà îðó­æèå.

13. sep­ti­mum pri­mum pi­lum iam Tul­lius du­ce­bat, ne­que erat in exer­ci­tu, qui qui­dem pe­destria sti­pen­dia fe­cis­set, vir fac­tis no­bi­lior. [2] is prae­ce­dens mi­li­tum ag­men ad tri­bu­nal per­git mi­ran­ti­que Sul­pi­cio non tur­bam ma­gis quam tur­bae prin­ci­pem Tul­lium, im­pe­riis oboe­dien­tis­si­mum mi­li­tem, [3] «si li­cet, dic­ta­tor», in­quit «con­dem­na­tum se uni­ver­sus exer­ci­tus a te ig­na­viae ra­tus et pro­pe ig­no­mi­niae cau­sa des­ti­tu­tum si­ne ar­mis ora­vit me ut suam cau­sam apud te age­rem. [4] equi­dem, si­cu­bi lo­co ces­sum, si ter­ga da­ta hos­ti, si sig­na foe­de amis­sa obi­ci no­bis pos­sent, ta­men hoc a te im­pet­ra­ri aequ­um cen­se­rem ut nos vir­tu­te cul­pam nostram cor­ri­ge­re et abo­le­re fla­gi­tii me­mo­riam no­va glo­ria pa­te­re­ris. [5] etiam ad Al­liam fu­sae le­gio­nes ean­dem quam per pa­vo­rem ami­se­rant pat­riam pro­fec­tae pos­tea a Veiis vir­tu­te re­ci­pe­ra­ve­re. no­bis deum be­nig­ni­ta­te, fe­li­ci­ta­te tua po­pu­li­que Ro­ma­ni, et res et glo­ria est in­teg­ra. [6] quam­quam de glo­ria vix di­ce­re ausim, si nos et hos­tes haud se­cus quam fe­mi­nas ab­di­tos intra val­lum om­ni­bus con­tu­me­liis elu­dunt, et tu im­pe­ra­tor nos­ter — quod aeg­rius pa­ti­mur — exer­ci­tum tuum si­ne ani­mis, si­ne ar­mis, si­ne ma­ni­bus iudi­cas es­se, et, pri­us­quam ex­per­tus nos es­ses, de no­bis ita des­pe­ras­ti ut te man­co­rum ac de­bi­lium du­cem iudi­ca­res es­se. [7] quid enim aliud es­se cau­sae cre­da­mus, cur ve­te­ra­nus dux, for­tis­si­mus bel­lo, compres­sis, quod aiunt, ma­ni­bus se­deas? ut­cum­que enim se ha­bet res, te de nostra vir­tu­te du­bi­tas­se vi­de­ri quam nos de tua ve­rius est. [8] sin autem non tuum is­tuc sed pub­li­cum est con­si­lium, et con­sen­sus ali­qui pat­rum, non Gal­li­cum bel­lum, nos ab ur­be a pe­na­ti­bus nostris ab­le­ga­tos te­net, quae­so ut ea quae di­cam non a mi­li­ti­bus im­pe­ra­to­ri dic­ta cen­seas sed a ple­be pat­ri­bus, — quae si, ut vos vestra ha­bea­tis con­si­lia, sic se sua ha­bi­tu­ram di­cat, quis tan­dem suc­cen­seat? — [9] mi­li­tes nos es­se, non ser­vos vestros, ad bel­lum, non in ex­si­lium mis­sos; si quis det sig­num, in aciem edu­cat, ut vi­ris ac Ro­ma­nis dig­num sit, pug­na­tu­ros; si ni­hil ar­mis opus sit, oti­um Ro­mae po­tius quam in castris ac­tu­ros. haec dic­ta sint pat­ri­bus. [10] te, im­pe­ra­tor, mi­li­tes tui ora­mus ut no­bis pug­nan­di co­piam fa­cias. cum vin­ce­re cu­pi­mus, tum te du­ce vin­ce­re, ti­bi lau­ream in­sig­nem de­fer­re, te­cum tri­um­phan­tes ur­bem ini­re, tuum se­quen­tes cur­rum Iovis op­ti­mi ma­xi­mi templum gra­tan­tes ovan­tes­que adi­re». [11] ora­tio­nem Tul­li ex­ce­pe­runt pre­ces mul­ti­tu­di­nis, et un­di­que ut sig­num da­ret, ut ca­pe­re ar­ma iube­ret, cla­ma­bant.

ÈÑÒÎÐÈß ÄÐÅÂÍÅÃÎ ÐÈÌÀ
1327007031 1327008013 1327009001 1364000714 1364000715 1364000716