Ïåðåâîä Í. Â. Áðàãèíñêîé. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1924. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
40. (1) Åäâà çàâèäåâ èõ ïðèáëèæåíüå, âîèíû ïðèçíàëè îðóæèå è çíàìåíà, è òîò÷àñ ïàìÿòü îá îòå÷åñòâå ñìÿã÷èëà âî âñåõ ñåðäöàõ âîçìóùåíèå. (2) Íå áûëè åùå òîãäà ñòîëü ñêîðû ïðîëèâàòü êðîâü ñîãðàæäàí è, êðîìå âíåøíèõ, äðóãèõ âîéí íå çíàëè, à óõîä îò ñâîèõ ïî÷èòàëè êðàéíèì áåçóìüåì; è âîò óæå âîæäè è âîò óæå âîèíû îáåèõ ñòîðîí õîòÿò ñîéòèñü äëÿ ïåðåãîâîðîâ — (3) Êâèíêöèé, ïðåñûòèâøèéñÿ áîÿìè äàæå çà îòå÷åñòâî, à íå òî ÷òî ïðîòèâ íåãî, è Êîðâ, ïîëíûé ëþáâè êî âñåì ãðàæäàíàì è îñîáåííî ê âîèíàì, è ïðåæäå âñåãî ê ñâîåìó âîéñêó. (4) Îí è âûøåë äëÿ ïåðåãîâîðîâ. Åãî óçíàëè, è ïðîòèâíèêè ñ íå ìåíüøåé ïî÷òèòåëüíîñòüþ, ÷åì ñîðàòíèêè, çàìîë÷àëè, ÷òîá äàòü åìó ãîâîðèòü. Îí ñêàçàë: «Âîèíû, ïîêèäàÿ Ãîðîä, ÿ ïîêëîíèëñÿ áåññìåðòíûì áîãàì, è âàøèì, âñåíàðîäíûì, è ñâîèì, ðîäîâûì, è ñ ìîëèòâîþ ïðîñèë ó íèõ ìèëîñòè äàðîâàòü ìíå ñëàâó ñ.361 çà òî, ÷òî ñîãëàñüÿ äîáüþñü, à íå ïîáåäû. (5) Äëÿ âîåííîé ñëàâû è áûëî, è áóäåò ïðåäîñòàòî÷íî ñëó÷àåâ; à çäåñü íàäî èñêàòü ìèðà. (6)  âàøèõ ñèëàõ èñïîëíèòü ìîå æåëàíèå, çà èñïîëíåíèå êîòîðîãî äàâàë ÿ îáåòû áåññìåðòíûì áîãàì: âàì äîñòàòî÷íî âñïîìíèòü, ÷òî âàø ëàãåðü ñòîèò íå ó ñàìíèòîâ, íå ó âîëüñêîâ, íî íà ðèìñêîé çåìëå; âñïîìíèòü, ÷òî âîí òå õîëìû, ÷òî âèäíû îòñþäà, — õîëìû âàøåé ðîäèíû, à ýòî — âîéñêî âàøèõ ñîãðàæäàí, ÿ æå — êîíñóë âàø, ïîä ÷üèì âîäèòåëüñòâîì è àóñïèöèÿìè âû äâàæäû â ìèíóâøåì ãîäó ðàçáèëè ëåãèîíû ñàìíèòîâ, äâàæäû ïðèñòóïîì âçÿëè èõ ëàãåðü. (7) ß — Ìàðê Âàëåðèé Êîðâ, âîèíû; çíàòíîñòü ìîþ âû çíàåòå ïî ùåäðîòàì, à íå ïî ïðèòåñíåíèÿì; íå áûë ÿ ñòîðîííèêîì íè åäèíîãî çàêîíà ïðîòèâ âàñ, íè åäèíîãî ñóðîâîãî ïîñòàíîâëåíèÿ ñåíàòà; îáëå÷åííûé ëþáîþ âëàñòüþ, ÿ ñòðîæå áûë ê ñåáå, ÷åì ê âàì. (8) È åñëè îäíîìó ïðîèñõîæäåíèå, äðóãîìó äîáëåñòü, òðåòüåìó âëèÿòåëüíîñòü, ÷åòâåðòîìó ïî÷åòíûå äîëæíîñòè ìîãóò äàòü ïîâîä âîçãîðäèòüñÿ, òî ðîä ìîé çíàòåí, äîáëåñòü ìîÿ äîêàçàíà è êîíñóëüñòâà ÿ äîñòèã â òàêîì âîçðàñòå, ÷òî â ìîè äâàäöàòü òðè ãîäà ìîã áûòü êðóò è ñ ñåíàòîðàìè, íå òî ÷òî ñ ïðîñòûì íàðîäîì. (9) Íî èçâåñòíî ëè âàì, ÷òîáû, áóäó÷è êîíñóëîì, ÿ ñêàçàë èëè ñäåëàë ÷òî-íèáóäü ñóðîâåå, ÷åì â áûòíîñòü ìîþ òðèáóíîì? Òàêîâ æå áûë ÿ â ïîñëåäóþùèå ìîè êîíñóëüñòâà, òàêîâ è òåïåðü â ãðîçíîé äîëæíîñòè äèêòàòîðà: òàêîâ, ÷òîáû ê ýòèì âîò ìîèì è îòå÷åñòâà ìîåãî âîèíàì áûòü íå äîáðåé, ÷åì ê âàì, — ñòðàøíî âûìîëâèòü — âðàãàì! (10) Òàê ÷òî ïðåæäå âû ïîäíèìåòå ìå÷è ïðîòèâ ìåíÿ, ÷åì ÿ — ïðîòèâ âàñ; ýòî ñ âàøåé ñòîðîíû ïðîòðóáÿò ñèãíàë, ýòî âû ïåðâûå êëèêíåòå êëè÷ è êèíåòåñü â áîé, åñëè óæ ïðèäåòñÿ ñðàæàòüñÿ. (11) Âû ðåøàåòåñü íà òî, íà ÷òî íå äåðçíóëè îòöû è äåäû âàøè, îäíè óäàëÿñü íà Ñâÿùåííóþ ãîðó, à äðóãèå ïîòîì íà Àâåíòèí. (12) Âû æäåòå, ÷òîá ê êàæäîìó, êàê äðåâëå ê Êîðèîëàíó95, âûøëè èç ãîðîäà íàâñòðå÷ó ìàòåðè âàøè è æåíû, ðàñïóñòèâ âîëîñû! Òîãäà äàæå âîëüñêñêèå ëåãèîíû îïóñòèëè îðóæèå, ïîòîìó ÷òî âîæäü èõ áûë ðèìëÿíèí; à âû, ñàìè ðèìñêîå âîéñêî, íåóæòî íå îòêàæåòåñü îò ïðåñòóïíîé âîéíû? (13) Òèò Êâèíêöèé! Êàê áû òû òóò íè îêàçàëñÿ, âîëåé èëè íåâîëåé, íî åñëè ïðèäåòñÿ íàì ñðàæàòüñÿ, óäàëèñü â çàäíèå ðÿäû: áåæàòü è ïîêàçàòü òûë ñîãðàæäàíàì áóäåò äëÿ òåáÿ ïî÷åòíåå, ÷åì ñðàæàòüñÿ ïðîòèâ îòå÷åñòâà. (14) Åñëè æå áóäåì âåðøèòü ìèð, òî òåáå è ïðèñòîéíî è ïî÷åòíî ñòàòü âïåðåäè è ÿâèòüñÿ áëàãèì ïîñðåäíèêîì â ýòèõ ïåðåãîâîðàõ. Òðåáóéòå ñïðàâåäëèâîãî è ïîëó÷èòå; âïðî÷åì, ëó÷øå è íà íåñïðàâåäëèâûõ óñëîâèÿõ ïðèéòè ê ñîãëàñèþ, ÷åì âñòóïàòü â íå÷åñòèâîå ïðîòèâîáîðñòâî». (15) Ñî ñëåçàìè íà ãëàçàõ Òèò Êâèíêöèé îáîðîòèëñÿ ê ñâîèì è ñêàçàë: «×òî äî ìåíÿ, âîèíû, òî åñëè ÿ íà ÷òî è ãîæóñü, òàê áîëüøå íà òî, ÷òîáû âåñòè âàñ ê ìèðó, à íå íà âîéíó. (16) Ñ âàìè âåäü ñåé÷àñ ãîâîðèë íå âîëüñê è íå ñàìíèò, íî ðèìëÿíèí, êîíñóë âàø, âàø èìïåðàòîð, âîèíû! Èñïûòàâ ñ íèì ñ÷àñòüå åãî ñ.362 àóñïèöèé, íå ñòàðàéòåñü íàïðàâèòü åãî ïðîòèâ ñåáÿ. (17) Ó ñåíàòà íàøëèñü áû âîåíà÷àëüíèêè, ÷òîá óäàðèòü ïî âàì áåñïîùàäíåé; îäíàêî òîãî èçáðàëè îíè, êòî ê âàì, ñâîèì âîèíàì, áîëüøå âñåõ äîáðîæåëàòåëåí, ê êîìó è âû êàê ê ñâîåìó èìïåðàòîðó ïèòàåòå îñîáåííîå äîâåðèå. (18) Äàæå òå, êòî â ñèëàõ ïîáåäèòü, æåëàþò ìèðà; à íàì ÷åãî æåëàòü? (19) Íåóæåëè, îñòàâèâ ãíåâ è ïóñòûå ìå÷òàíüÿ — ýòèõ ëæèâûõ ñîâåò÷èêîâ, ìû íå ââåðèì ñåáÿ è âñå ñâîå äåëî ýòîìó íàäåæíîìó ïîêðîâèòåëüñòâó?» |
40. ubi primum in conspectum ventum est et arma signaque agnovere, extemplo omnibus memoria patriae iras permulsit. [2] nondum erant tam fortes ad sanguinem civilem nec praeter externa noverant bella, ultimaque rabies secessio ab suis habebatur; itaque iam duces, iam milites utrimque congressus quaerere ac conloquia; — [3] Quinctius, quem armorum etiam pro patria satietas teneret, nedum adversus patriam, Corvinus omnes caritate cives, praecipue milites, et ante alios suum exercitum, complexus. [4] is ad conloquium processit. cognito ei extemplo haud minore ab adversariis verecundia quam ab suis silentium datum. «deos» inquit «immortales, milites, vestros meosque ab urbe proficiscens ita adoravi veniamque supplex poposci ut mihi de vobis concordiae partae gloriam non victoriam darent. [5] satis fuit eritque unde belli decus pariatur: hinc pax petenda est. quod deos immortales inter nuncupanda vota expoposci, eius me compotem voti vos facere potestis, [6] si meminisse voltis non vos in Samnio nec in Volscis, sed in Romano solo castra habere, si illos colles quos cernitis patriae vestrae esse, si hunc exercitum civium vestrorum, si me consulem vestrum, cuius ductu auspicioque priore anno bis legiones Samnitium fudistis, bis castra vi cepistis. [7] ego sum M. Valerius Corvus, milites, cuius vos nobilitatem beneficiis erga vos, non iniuriis, sensistis, nullius superbae in vos legis, nullius crudelis senatus consulti auctor, in omnibus meis imperiis in me severior quam in vos. [8] ac si cui genus, si cui sua virtus, si cui etiam maiestas, si cui honores subdere spiritus potuerunt, iis eram natus, id specimen mei dederam, ea aetate consulatum adeptus eram, ut potuerim tres et viginti annos natus consul patribus quoque ferox esse non solum plebi. [9] quod meum factum dictumve consulis gravius quam tribuni audistis? eodem tenore duo insequentes consulatus gessi, eodem haec imperiosa dictatura geretur; ut neque in hos meos et patriae meae milites sim mitior quam in vos — horreo dicere — hostes. [10] ergo vos prius in me strinxeritis ferrum quam in vos ego; istinc signa canent, istinc clamor prius incipiet atque impetus, si dimicandum est. [11] inducite in animum quod non induxerunt patres avique vestri, non illi qui in Sacrum montem secesserunt, non hi qui postea Aventinum insederunt. [12] exspectate, dum vobis singulis, ut olim Coriolano, matres coniugesque crinibus passis obviae ab urbe veniant! tum Volscorum legiones, quia Romanum habebant ducem, quieverunt: vos, Romanus exercitus, ne destiteritis impio bello? [13] T. Quincti, quocumque istic loco seu volens seu invitus constitisti, si dimicandum erit, tum tu in novissimos te recipito; fugeris etiam honestius tergumque civi dederis quam pugnaveris contra patriam. [14] nunc ad pacificandum bene atque honeste inter primos stabis et conloquii huius salutaris interpres fueris. postulate aequa et ferte; quamquam vel iniquis standum est potius quam impias inter nos conseramus manus». [15] T. Quinctius plenus lacrimarum ad suos versus «me quoque» inquit, «milites, si quis usus mei est, meliorem pacis quam belli habetis ducem. [16] non enim illa modo Volscus aut Samnis sed Romanus verba fecit, vester consul, vester imperator, milites, cuius auspicia pro vobis experti nolite adversus vos velle experiri. [17] qui pugnarent vobiscum infestius, et alios duces senatus habuit: qui maxime vobis, suis militibus, parceret, cui plurimum vos, imperatori vestro, crederetis, eum elegit. [18] pacem etiam qui vincere possunt volunt; quid nos velle oportet? [19] quin omissis ira et spe, fallacibus auctoribus, nos ipsos nostraque omnia cognitae permittimus fidei?» |