Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà

Êíèãà VII, ãë. 40

Òèò Ëèâèé. Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà. Òîì I. Èçä-âî «Íàóêà» Ì., 1989.
Ïåðåâîä Í. Â. Áðàãèíñêîé. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1924.
ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ

40. (1) Åäâà çàâèäåâ èõ ïðè­áëè­æå­íüå, âîè­íû ïðè­çíà­ëè îðó­æèå è çíà­ìå­íà, è òîò­÷àñ ïàìÿòü îá îòå­÷å­ñòâå ñìÿã­÷è­ëà âî âñåõ ñåðä­öàõ âîç­ìó­ùå­íèå. (2) Íå áûëè åùå òîãäà ñòîëü ñêî­ðû ïðî­ëè­âàòü êðîâü ñîãðàæ­äàí è, êðî­ìå âíåø­íèõ, äðó­ãèõ âîéí íå çíà­ëè, à óõîä îò ñâî­èõ ïî÷è­òà­ëè êðàé­íèì áåçóìüåì; è âîò óæå âîæäè è âîò óæå âîè­íû îáå­èõ ñòî­ðîí õîòÿò ñîé­òèñü äëÿ ïåðå­ãî­âî­ðîâ — (3) Êâèíê­öèé, ïðå­ñû­òèâ­øèé­ñÿ áîÿ­ìè äàæå çà îòå­÷å­ñòâî, à íå òî ÷òî ïðî­òèâ íåãî, è Êîðâ, ïîë­íûé ëþá­âè êî âñåì ãðàæ­äà­íàì è îñî­áåí­íî ê âîè­íàì, è ïðåæ­äå âñå­ãî ê ñâî­å­ìó âîé­ñêó. (4) Îí è âûøåë äëÿ ïåðå­ãî­âî­ðîâ. Åãî óçíà­ëè, è ïðî­òèâ­íè­êè ñ íå ìåíü­øåé ïî÷òè­òåëü­íî­ñòüþ, ÷åì ñîðàò­íè­êè, çàìîë­÷à­ëè, ÷òîá äàòü åìó ãîâî­ðèòü. Îí ñêà­çàë: «Âîè­íû, ïîêèäàÿ Ãîðîä, ÿ ïîêëî­íèë­ñÿ áåñ­ñìåðò­íûì áîãàì, è âàøèì, âñå­íà­ðîä­íûì, è ñâî­èì, ðîäî­âûì, è ñ ìîëèò­âîþ ïðî­ñèë ó íèõ ìèëî­ñòè äàðî­âàòü ìíå ñëà­âó ñ.361 çà òî, ÷òî ñîãëà­ñüÿ äîáüþñü, à íå ïîáåäû. (5) Äëÿ âîåí­íîé ñëà­âû è áûëî, è áóäåò ïðå­äî­ñòà­òî÷­íî ñëó­÷à­åâ; à çäåñü íàäî èñêàòü ìèðà. (6)  âàøèõ ñèëàõ èñïîë­íèòü ìîå æåëà­íèå, çà èñïîë­íå­íèå êîòî­ðî­ãî äàâàë ÿ îáå­òû áåñ­ñìåðò­íûì áîãàì: âàì äîñòà­òî÷­íî âñïîì­íèòü, ÷òî âàø ëàãåðü ñòî­èò íå ó ñàì­íè­òîâ, íå ó âîëü­ñêîâ, íî íà ðèì­ñêîé çåì­ëå; âñïîì­íèòü, ÷òî âîí òå õîë­ìû, ÷òî âèä­íû îòñþäà, — õîë­ìû âàøåé ðîäè­íû, à ýòî — âîé­ñêî âàøèõ ñîãðàæ­äàí, ÿ æå — êîí­ñóë âàø, ïîä ÷üèì âîäè­òåëü­ñò­âîì è àóñïè­öè­ÿ­ìè âû äâà­æäû â ìèíóâ­øåì ãîäó ðàç­áè­ëè ëåãè­î­íû ñàì­íè­òîâ, äâà­æäû ïðè­ñòó­ïîì âçÿ­ëè èõ ëàãåðü. (7) ß — Ìàðê Âàëå­ðèé Êîðâ, âîè­íû; çíàò­íîñòü ìîþ âû çíà­å­òå ïî ùåä­ðîòàì, à íå ïî ïðè­òåñ­íå­íè­ÿì; íå áûë ÿ ñòî­ðîí­íè­êîì íè åäè­íî­ãî çàêî­íà ïðî­òèâ âàñ, íè åäè­íî­ãî ñóðî­âî­ãî ïîñòà­íîâ­ëå­íèÿ ñåíà­òà; îáëå­÷åí­íûé ëþáîþ âëà­ñòüþ, ÿ ñòðî­æå áûë ê ñåáå, ÷åì ê âàì. (8) È åñëè îäíî­ìó ïðî­èñ­õîæ­äå­íèå, äðó­ãî­ìó äîá­ëåñòü, òðåòüå­ìó âëè­ÿ­òåëü­íîñòü, ÷åò­âåð­òî­ìó ïî÷åò­íûå äîëæ­íî­ñòè ìîãóò äàòü ïîâîä âîç­ãîð­äèòü­ñÿ, òî ðîä ìîé çíà­òåí, äîá­ëåñòü ìîÿ äîêà­çà­íà è êîí­ñóëü­ñòâà ÿ äîñòèã â òàêîì âîç­ðàñòå, ÷òî â ìîè äâà­äöàòü òðè ãîäà ìîã áûòü êðóò è ñ ñåíà­òî­ðà­ìè, íå òî ÷òî ñ ïðî­ñòûì íàðî­äîì. (9) Íî èçâåñò­íî ëè âàì, ÷òîáû, áóäó÷è êîí­ñó­ëîì, ÿ ñêà­çàë èëè ñäå­ëàë ÷òî-íèáóäü ñóðî­âåå, ÷åì â áûò­íîñòü ìîþ òðè­áó­íîì? Òàêîâ æå áûë ÿ â ïîñëå­äóþ­ùèå ìîè êîí­ñóëü­ñòâà, òàêîâ è òåïåðü â ãðîç­íîé äîëæ­íî­ñòè äèê­òà­òî­ðà: òàêîâ, ÷òîáû ê ýòèì âîò ìîèì è îòå­÷å­ñòâà ìîå­ãî âîè­íàì áûòü íå äîá­ðåé, ÷åì ê âàì, — ñòðàø­íî âûìîë­âèòü — âðà­ãàì! (10) Òàê ÷òî ïðåæ­äå âû ïîä­íè­ìå­òå ìå÷è ïðî­òèâ ìåíÿ, ÷åì ÿ — ïðî­òèâ âàñ; ýòî ñ âàøåé ñòî­ðî­íû ïðî­òðó­áÿò ñèã­íàë, ýòî âû ïåð­âûå êëèê­íå­òå êëè÷ è êèíå­òåñü â áîé, åñëè óæ ïðè­äåò­ñÿ ñðà­æàòü­ñÿ. (11) Âû ðåøà­å­òåñü íà òî, íà ÷òî íå äåðç­íó­ëè îòöû è äåäû âàøè, îäíè óäà­ëÿñü íà Ñâÿ­ùåí­íóþ ãîðó, à äðó­ãèå ïîòîì íà Àâåí­òèí. (12) Âû æäå­òå, ÷òîá ê êàæ­äî­ìó, êàê äðåâ­ëå ê Êîðèî­ëà­íó95, âûøëè èç ãîðî­äà íàâñòðå­÷ó ìàòå­ðè âàøè è æåíû, ðàñ­ïó­ñòèâ âîëî­ñû! Òîãäà äàæå âîëü­ñê­ñêèå ëåãè­î­íû îïó­ñòè­ëè îðó­æèå, ïîòî­ìó ÷òî âîæäü èõ áûë ðèì­ëÿ­íèí; à âû, ñàìè ðèì­ñêîå âîé­ñêî, íåóæòî íå îòêà­æå­òåñü îò ïðå­ñòóï­íîé âîé­íû? (13) Òèò Êâèíê­öèé! Êàê áû òû òóò íè îêà­çàë­ñÿ, âîëåé èëè íåâî­ëåé, íî åñëè ïðè­äåò­ñÿ íàì ñðà­æàòü­ñÿ, óäà­ëèñü â çàä­íèå ðÿäû: áåæàòü è ïîêà­çàòü òûë ñîãðàæ­äà­íàì áóäåò äëÿ òåáÿ ïî÷åò­íåå, ÷åì ñðà­æàòü­ñÿ ïðî­òèâ îòå­÷å­ñòâà. (14) Åñëè æå áóäåì âåð­øèòü ìèð, òî òåáå è ïðè­ñòîé­íî è ïî÷åò­íî ñòàòü âïå­ðå­äè è ÿâèòü­ñÿ áëà­ãèì ïîñðåä­íè­êîì â ýòèõ ïåðå­ãî­âî­ðàõ. Òðå­áóé­òå ñïðà­âåä­ëè­âî­ãî è ïîëó­÷è­òå; âïðî­÷åì, ëó÷­øå è íà íåñïðà­âåä­ëè­âûõ óñëî­âè­ÿõ ïðèé­òè ê ñîãëà­ñèþ, ÷åì âñòó­ïàòü â íå÷å­ñòè­âîå ïðî­òè­âî­áîð­ñòâî».

(15) Ñî ñëå­çà­ìè íà ãëà­çàõ Òèò Êâèíê­öèé îáî­ðî­òèë­ñÿ ê ñâî­èì è ñêà­çàë: «×òî äî ìåíÿ, âîè­íû, òî åñëè ÿ íà ÷òî è ãîæóñü, òàê áîëü­øå íà òî, ÷òîáû âåñòè âàñ ê ìèðó, à íå íà âîé­íó. (16) Ñ âàìè âåäü ñåé­÷àñ ãîâî­ðèë íå âîëüñê è íå ñàì­íèò, íî ðèì­ëÿ­íèí, êîí­ñóë âàø, âàø èìïå­ðà­òîð, âîè­íû! Èñïû­òàâ ñ íèì ñ÷à­ñòüå åãî ñ.362 àóñïè­öèé, íå ñòà­ðàé­òåñü íàïðà­âèòü åãî ïðî­òèâ ñåáÿ. (17) Ó ñåíà­òà íàøëèñü áû âîå­íà­÷àëü­íè­êè, ÷òîá óäà­ðèòü ïî âàì áåñ­ïî­ùàä­íåé; îäíà­êî òîãî èçáðà­ëè îíè, êòî ê âàì, ñâî­èì âîè­íàì, áîëü­øå âñåõ äîá­ðî­æå­ëà­òå­ëåí, ê êîìó è âû êàê ê ñâî­å­ìó èìïå­ðà­òî­ðó ïèòà­å­òå îñî­áåí­íîå äîâå­ðèå. (18) Äàæå òå, êòî â ñèëàõ ïîáåäèòü, æåëà­þò ìèðà; à íàì ÷åãî æåëàòü? (19) Íåóæå­ëè, îñòà­âèâ ãíåâ è ïóñòûå ìå÷­òà­íüÿ — ýòèõ ëæè­âûõ ñîâåò­÷è­êîâ, ìû íå ââå­ðèì ñåáÿ è âñå ñâîå äåëî ýòî­ìó íàäåæ­íî­ìó ïîêðî­âè­òåëü­ñòâó?»

40. ubi pri­mum in conspec­tum ven­tum est et ar­ma sig­na­que ag­no­ve­re, ex­templo om­ni­bus me­mo­ria pat­riae iras per­mul­sit. [2] non­dum erant tam for­tes ad san­gui­nem ci­vi­lem nec prae­ter ex­ter­na no­ve­rant bel­la, ul­ti­ma­que ra­bies se­ces­sio ab suis ha­be­ba­tur; ita­que iam du­ces, iam mi­li­tes ut­rim­que congres­sus quae­re­re ac con­lo­quia; — [3] Quincti­us, quem ar­mo­rum etiam pro pat­ria sa­tie­tas te­ne­ret, ne­dum ad­ver­sus pat­riam, Cor­vi­nus om­nes ca­ri­ta­te ci­ves, prae­ci­pue mi­li­tes, et an­te alios suum exer­ci­tum, comple­xus. [4] is ad con­lo­qui­um pro­ces­sit. cog­ni­to ei ex­templo haud mi­no­re ab ad­ver­sa­riis ve­re­cun­dia quam ab suis si­len­tium da­tum.

«deos» in­quit «im­mor­ta­les, mi­li­tes, vestros meos­que ab ur­be pro­fi­cis­cens ita ado­ra­vi ve­niam­que supplex po­pos­ci ut mi­hi de vo­bis con­cor­diae par­tae glo­riam non vic­to­riam da­rent. [5] sa­tis fuit erit­que un­de bel­li de­cus pa­ria­tur: hinc pax pe­ten­da est. quod deos im­mor­ta­les in­ter nun­cu­pan­da vo­ta ex­po­pos­ci, eius me com­po­tem vo­ti vos fa­ce­re po­tes­tis, [6] si me­mi­nis­se vol­tis non vos in Sam­nio nec in Volscis, sed in Ro­ma­no so­lo castra ha­be­re, si il­los col­les quos cer­ni­tis pat­riae vestrae es­se, si hunc exer­ci­tum ci­vium vestro­rum, si me con­su­lem vestrum, cui­us duc­tu aus­pi­cio­que prio­re an­no bis le­gio­nes Sam­ni­tium fu­dis­tis, bis castra vi ce­pis­tis. [7] ego sum M. Va­le­rius Cor­vus, mi­li­tes, cui­us vos no­bi­li­ta­tem be­ne­fi­ciis er­ga vos, non iniu­riis, sen­sis­tis, nul­lius su­per­bae in vos le­gis, nul­lius cru­de­lis se­na­tus con­sul­ti auc­tor, in om­ni­bus meis im­pe­riis in me se­ve­rior quam in vos. [8] ac si cui ge­nus, si cui sua vir­tus, si cui etiam maies­tas, si cui ho­no­res sub­de­re spi­ri­tus po­tue­runt, iis eram na­tus, id spe­ci­men mei de­de­ram, ea aeta­te con­su­la­tum adep­tus eram, ut po­tue­rim tres et vi­gin­ti an­nos na­tus con­sul pat­ri­bus quo­que fe­rox es­se non so­lum ple­bi. [9] quod meum fac­tum dic­tum­ve con­su­lis gra­vius quam tri­bu­ni audis­tis? eodem te­no­re duo in­se­quen­tes con­su­la­tus ges­si, eodem haec im­pe­rio­sa dic­ta­tu­ra ge­re­tur; ut ne­que in hos meos et pat­riae meae mi­li­tes sim mi­tior quam in vos — hor­reo di­ce­re — hos­tes. [10] er­go vos pri­us in me strin­xe­ri­tis fer­rum quam in vos ego; is­tinc sig­na ca­nent, is­tinc cla­mor pri­us in­ci­piet at­que im­pe­tus, si di­mi­can­dum est. [11] in­du­ci­te in ani­mum quod non in­du­xe­runt pat­res avi­que vestri, non il­li qui in Sac­rum mon­tem se­ces­se­runt, non hi qui pos­tea Aven­ti­num in­se­de­runt. [12] exspec­ta­te, dum vo­bis sin­gu­lis, ut olim Co­rio­la­no, mat­res co­niu­ges­que cri­ni­bus pas­sis ob­viae ab ur­be ve­niant! tum Volsco­rum le­gio­nes, quia Ro­ma­num ha­be­bant du­cem, quie­ve­runt: vos, Ro­ma­nus exer­ci­tus, ne des­ti­te­ri­tis im­pio bel­lo? [13] T. Quincti, quo­cum­que is­tic lo­co seu vo­lens seu in­vi­tus consti­tis­ti, si di­mi­can­dum erit, tum tu in no­vis­si­mos te re­ci­pi­to; fu­ge­ris etiam ho­nes­tius ter­gum­que ci­vi de­de­ris quam pug­na­ve­ris contra pat­riam. [14] nunc ad pa­ci­fi­can­dum be­ne at­que ho­nes­te in­ter pri­mos sta­bis et con­lo­quii hui­us sa­lu­ta­ris in­terpres fue­ris. pos­tu­la­te aequa et fer­te; quam­quam vel ini­quis stan­dum est po­tius quam im­pias in­ter nos con­se­ra­mus ma­nus».

[15] T. Quincti­us ple­nus lac­ri­ma­rum ad suos ver­sus «me quo­que» in­quit, «mi­li­tes, si quis usus mei est, me­lio­rem pa­cis quam bel­li ha­be­tis du­cem. [16] non enim il­la mo­do Volscus aut Sam­nis sed Ro­ma­nus ver­ba fe­cit, ves­ter con­sul, ves­ter im­pe­ra­tor, mi­li­tes, cui­us aus­pi­cia pro vo­bis ex­per­ti no­li­te ad­ver­sus vos vel­le ex­pe­ri­ri. [17] qui pug­na­rent vo­bis­cum in­fes­tius, et alios du­ces se­na­tus ha­buit: qui ma­xi­me vo­bis, suis mi­li­ti­bus, par­ce­ret, cui plu­ri­mum vos, im­pe­ra­to­ri vestro, cre­de­re­tis, eum ele­git. [18] pa­cem etiam qui vin­ce­re pos­sunt vo­lunt; quid nos vel­le opor­tet? [19] quin omis­sis ira et spe, fal­la­ci­bus auc­to­ri­bus, nos ip­sos nostra­que om­nia cog­ni­tae per­mit­ti­mus fi­dei?»

ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß


  • 95Ñì.: II, 40.
  • ÈÑÒÎÐÈß ÄÐÅÂÍÅÃÎ ÐÈÌÀ
    1260010226 1327007032 1327008059 1364000741 1364000742 1364000800