Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà

Êíèãà VIII, ãë. 10

Òèò Ëèâèé. Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà. Òîì I. Èçä-âî «Íàóêà» Ì., 1989.
Ïåðåâîä Í. Â. Áðàãèíñêîé. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1926.
ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14

10. (1)  õîäå ñðà­æå­íèÿ ëàòè­íû êîå-ãäå ñòà­ëè îäîëå­âàòü ñ.374 ðèì­ëÿí ÷èñ­ëåí­íî­ñòüþ, è ñïåð­âà êîí­ñóë Ìàí­ëèé, óçíàâ­øèé óæå î êîí­öå òîâà­ðè­ùà è, êàê âåëèò äîëã è áëà­ãî­÷å­ñòèå, ïî÷òèâ­øèé ñòîëü ñëàâ­íóþ ãèáåëü ñëå­çà­ìè è ïîäî­áàþ­ùè­ìè âîñ­õâà­ëå­íè­ÿ­ìè, (2) êîëå­áàë­ñÿ, íå ïîðà ëè óæå ïîä­íè­ìàòü­ñÿ òðè­à­ðè­ÿì, íî ïîòîì ïî÷åë çà ëó÷­øåå ñîõðà­íèòü ýòè ñèëû ñâå­æè­ìè äëÿ ðåøè­òåëü­íî­ãî óäà­ðà è ïðè­êà­çàë àêöåí­çàì èç çàä­íèõ ðÿäîâ âûé­òè âïå­ðåä. (3) Åäâà îíè âûøëè, ëàòè­íû òîò­÷àñ âûçâà­ëè ñâî­èõ òðè­à­ðè­åâ, ïîëà­ãàÿ, ÷òî ïðî­òèâ­íèê óæå ýòî ñäå­ëàë, è ñïó­ñòÿ êàêîå-òî âðå­ìÿ, óòîì­ëåí­íûå æåñòî­êîé ñõâàò­êîé, ïåðå­ëî­ìàâ èëè ïðè­òó­ïèâ êîïüÿ, îíè âñå-òàêè íà÷à­ëè òåñ­íèòü ðèì­ëÿí, ìíÿ, ÷òî èñõîä ñðà­æå­íèÿ áëè­çîê è ÷òî îíè äîøëè äî ïîñëåä­íå­ãî ðÿäà. (4) Òóò-òî êîí­ñóë è âîç­çâàë ê òðè­à­ðè­ÿì: «Òåïåðü ïîä­íè­ìàé­òåñü ñî ñâå­æè­ìè ñèëà­ìè ïðî­òèâ îáåñ­ñè­ëåí­íûõ, ïîìíè­òå îòå­÷å­ñòâî è ðîäè­òå­ëåé, æåí è äåòåé, ïîìíè­òå êîí­ñó­ëà, ñëî­æèâ­øå­ãî ãîëî­âó ðàäè âàøåé ïîáåäû!»

(5) Êîãäà òðè­à­ðèè, ïîë­íûå ñèë, ñâåð­êàÿ îðó­æè­åì, ïðè­íÿ­ëè àíòå­ïè­ëà­íîâ â ïðî­ìå­æóò­êè ìåæ­äó ðÿäà­ìè è ïîä­íÿ­ëèñü ñ çåì­ëè, íåîæè­äàí­íî âîç­íèê­ëî êàê áû íîâîå âîé­ñêî, (6) è ñ ãðîì­êè­ìè êðè­êà­ìè ðèì­ëÿíå ðàç­ìå­òà­ëè ïåðå­äî­âûå îòðÿäû ëàòè­íîâ. Êîãäà ïåðå­áè­ëè óæå îòáîð­íûõ ëàòèí­ñêèõ âîè­íîâ, êîëÿ èõ â ëèöà êîïüÿ­ìè, òî ñêâîçü îñòàëü­íûå ìàíè­ïó­ëû ïðî­øëè ïî÷òè áåç ïîòåðü, ñëîâ­íî ñêâîçü ñòðîé áåç­îðóæ­íûõ, è ïðî­ðâà­ëè èõ êëè­íüÿ, ó÷è­íèâ òàêîå ïîáî­è­ùå, ÷òî åäâà ëè óöå­ëå­ëà è ÷åò­âåðòü íåïðè­ÿ­òåëü­ñêèõ ñèë. (7) Âäî­áà­âîê êî âñå­ìó ëàòè­íàì óãðî­æà­ëè ñàì­íè­òû, â áîå­âîì ïîðÿä­êå ñòî­ÿâ­øèå ïîîäàëü ó ãîðû. Âïðî­÷åì, íè ãðàæ­äàíå, íè ñîþç­íè­êè íå èìå­ëè â ýòîì ñðà­æå­íüå òàêèõ çàñëóã, êàê êîí­ñó­ëû, âåäü ïåð­âûé íà îäíî­ãî ñåáÿ îáðà­òèë óãðî­çû è îïàñ­íî­ñòè, èñõî­äèâ­øèå îò íåáåñ­íûõ è ïîä­çåì­íûõ áîãîâ, (8) à âòî­ðîé ïðî­ÿâèë âî âðå­ìÿ áèò­âû òàêóþ õðàá­ðîñòü è ïðåä­ó­ñìîò­ðè­òåëü­íîñòü, ÷òî êàê ðèì­ëÿíå, òàê è ëàòè­íû, ïåðå­äàâ­øèå ïîòîì­êàì ïàìÿòü îá ýòîé áèò­âå, ñîãëàñ­íû ìåæ­äó ñîáîþ: ó êàêîé áû èç ñòî­ðîí íè îêà­çàë­ñÿ âîæäåì Òèò Ìàí­ëèé, òîé íåñî­ìíåí­íî äîñòà­ëàñü áû è ïîáåäà.

(9) Ñïà­ñà­ÿñü áåã­ñò­âîì, ëàòè­íû óêðû­ëèñü â Ìèí­òóð­íàõ. Ñðà­çó æå ïîñëå ñðà­æå­íèÿ áûë çàõâà­÷åí èõ ëàãåðü, è ìíî­ãî íàðî­äó — â îñíîâ­íîì êàì­ïàí­öåâ — âçÿ­ëè òàì æèâû­ìè. (10) Òåëî Äåöèÿ íàøëè íå ñðà­çó, òàê êàê íî÷­íàÿ òüìà ïîìå­øà­ëà ïîèñ­êàì; íàçàâ­òðà åãî îáíà­ðó­æè­ëè â îãðîì­íîé êó÷å âðà­æå­ñêèõ òðó­ïîâ, è îíî áûëî ñïëîøü óòû­êà­íî ñòðå­ëà­ìè. Òèò Ìàí­ëèé óñòðî­èë Äåöèþ ïîõî­ðî­íû, äîñòîé­íûå òàêîé êîí­÷è­íû.

(11) Òóò íóæ­íî, íàâåð­íîå, äîáà­âèòü, ÷òî êîí­ñóë, äèê­òà­òîð èëè ïðå­òîð, îáðå­êàÿ â æåðò­âó áîãàì âðà­æå­ñêèå ðàòè, ìîã îáðå­êàòü íà ñìåðòü íå ñåáÿ íåïðå­ìåí­íî, íî ëþáî­ãî ãðàæ­äà­íè­íà, çàíå­ñåí­íî­ãî â ñïè­ñîê ðèì­ñêî­ãî ëåãè­î­íà; (12) åñëè ÷åëî­âåê, êîòî­ðî­ãî îáðåê­ëè áîãàì, ïîãè­áà­åò, ñ÷è­òà­åò­ñÿ, ÷òî âñå õîðî­øî, åñëè íå ïîãè­áà­åò, òî â çåì­ëþ çàðû­âà­þò èçî­áðà­æå­íèå åãî âûñîòîþ ñåìü ïÿäåé èëè áîëü­øå è çàêà­ëû­âà­þò èñêó­ïè­òåëü­íóþ æåðò­âó; ñòó­ïàòü íà ìåñòî, ãäå ñ.375 çàðû­ëè èçî­áðà­æå­íèå, ðèì­ñêèì ìàãè­ñò­ðà­òàì çàïî­âåäà­íî. (13) Åñëè ïîë­êî­âî­äåö çàõî­÷åò îáðå÷ü ñìåð­òè ñàìî­ãî ñåáÿ, êàê ýòî ñäå­ëàë Äåöèé, íî íå ïîãèáíåò, òî îí íå ìîæåò, íå ñîâåð­øàÿ êîùóí­ñòâà, ïðè­íî­ñèòü áîãàì â æåðò­âó íè æèâîò­íî­ãî, íè ÷åãî-ëèáî äðó­ãî­ãî íè îò ñâî­åãî èìå­íè, íè îò èìå­íè ãîñóäàð­ñòâà. Îáðåê­øèé ñåáÿ â æåðò­âó èìå­åò ïðà­âî ïîñâÿ­òèòü ñâîå îðó­æèå Âóë­êà­íó31 èëè åùå êàêî­ìó-íèáóäü áîãó; (14) áëà­ãî­÷å­ñòèå òðå­áó­åò, ÷òîáû êîïüå, ñòîÿ íà êîòî­ðîì êîí­ñóë ïðî­èç­íî­ñèë çàêëè­íà­íèå, íå ïîïà­ëî â ðóêè âðà­ãà; åñëè îíî ïîïà­äåò, òî âî èñêóï­ëå­íèå íàäî çàêëàòü Ìàð­ñó ñâè­íüþ, îâöó è áûêà.

10. pro­ce­den­te dein­de cer­ta­mi­ne cum aliis par­ti­bus mul­ti­tu­do su­pe­ra­ret La­ti­no­rum, Man­lius con­sul audi­to even­tu col­le­gae cum, ut ius fas­que erat, lac­ri­mis non mi­nus quam lau­di­bus de­bi­tis pro­se­cu­tus tam me­mo­ra­bi­lem mor­tem es­set, [2] pau­lis­per ad­du­bi­ta­vit an con­sur­gen­di iam tria­riis tem­pus es­set; dein­de me­lius ra­tus in­teg­ros eos ad ul­ti­mum discri­men ser­va­ri, ac­cen­sos ab no­vis­si­ma acie an­te sig­na pro­ce­de­re iubet. [3] qui ubi su­bie­re, ex­templo La­ti­ni, tam­quam idem ad­ver­sa­rii fe­cis­sent, tria­rios suos ex­ci­ta­ve­runt; qui ali­quam­diu pug­na at­ro­ci cum et se­met ip­si fa­ti­gas­sent et has­tas aut praef­re­gis­sent aut he­be­tas­sent, pel­le­rent ta­men hos­tem, de­bel­la­tum iam ra­ti per­ven­tum­que ad extre­mam aciem, [4] tum con­sul tria­riis «con­sur­gi­te nunc» in­quit, «in­teg­ri ad­ver­sus fes­sos, me­mo­res pat­riae pa­ren­tum­que et co­niu­gum ac li­be­ro­rum, me­mo­res con­su­lis pro vestra vic­to­ria mor­te oc­cu­ban­tis». [5] ubi tria­rii con­sur­re­xe­runt in­teg­ri re­ful­gen­ti­bus ar­mis, no­va ex impro­vi­so exor­ta acies, re­cep­tis in in­ter­val­la or­di­num an­te­pi­la­nis, [6] cla­mo­re sub­la­to prin­ci­pia La­ti­no­rum per­tur­bant has­tis­que ora fo­dien­tes pri­mo ro­bo­re vi­ro­rum cae­so per alios ma­ni­pu­los ve­lut iner­mes pro­pe in­tac­ti eva­se­re tan­ta­que cae­de per­ru­pe­re cu­neos ut vix quar­tam par­tem re­lin­que­rent hos­tium. [7] Sam­ni­tes quo­que sub ra­di­ci­bus mon­tis pro­cul instruc­ti prae­bue­re ter­ro­rem La­ti­nis.

ce­te­rum in­ter om­nes ci­ves so­cios­que prae­ci­pua laus eius bel­li pe­nes con­su­les fuit, quo­rum al­ter om­nes mi­nas pe­ri­cu­la­que ab deis su­pe­ris in­fe­ris­que in se unum ver­tit, [8] al­ter ea vir­tu­te eoque con­si­lio in proe­lio fuit ut fa­ci­le con­ve­ne­rit in­ter Ro­ma­nos La­ti­nos­que qui eius pug­nae me­mo­riam pos­te­ris tra­di­de­runt, ut­rius par­tis T. Man­lius dux fuis­set, eius fu­tu­ram haud du­bie fuis­se vic­to­riam. [9] La­ti­ni ex fu­ga se Min­tur­nas con­tu­le­runt. castra se­cun­dum proe­lium cap­ta, mul­ti­que mor­ta­les ibi vi­vi oppres­si, ma­xi­me Cam­pa­ni. [10] De­ci cor­pus ne eo die in­ve­ni­re­tur, nox quae­ren­tes oppres­sit; pos­te­ro die in­ven­tum in­ter ma­xi­mam hos­tium stra­gem coo­per­tum te­lis; fu­nus­que ei par mor­ti ce­leb­ran­te col­le­ga fac­tum est.

[11] il­lud adi­cien­dum vi­de­tur, li­ce­re con­su­li dic­ta­to­ri­que et prae­to­ri, cum le­gio­nes hos­tium de­vo­veat, non uti­que se, sed quem ve­lit ex le­gio­ne Ro­ma­na scrip­ta ci­vem de­vo­ve­re; [12] si is ho­mo qui de­vo­tus est mo­ri­tur, pro­be fac­tum vi­de­ri; ni mo­ri­tur, tum sig­num sep­tem pe­des al­tum aut mai­us in ter­ram de­fo­di et pia­cu­lum cae­di; ubi il­lud sig­num de­fos­sum erit, eo ma­gistra­tum Ro­ma­num es­cen­de­re fas non es­se. [13] sin autem se­se de­vo­ve­re vo­let, si­cu­ti De­cius de­vo­vit, ni mo­ri­tur, ne­que suum ne­que pub­li­cum di­vi­num pu­re fa­ciet, si­ve hos­tia si­ve quo alio vo­let. qui se­se de­vo­ve­rit, Vol­ca­no ar­ma si­ve cui alii di­vo vo­ve­re vo­let ius est; [14] te­lo su­per quod stans con­sul pre­ca­tus est hos­tem po­ti­ri fas non est; si po­tia­tur, Mar­ti suo­ve­tau­ri­li­bus pia­cu­lum fie­ri.

ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß


  • 31«Îáðåê­øèé ñåáÿ… è ò. ä.» — qui se­se de­vo­ve­rit Vul­ca­no ar­ma vo­ve­re vo­let… Òåêñò ïîñòðî­åí íà àëëè­òå­ðà­öè­ÿõ vo—vu—ve è, âîç­ìîæ­íî, âîñ­õî­äèò ê äðåâ­íåé ðèòó­àëü­íîé ôîð­ìó­ëå.
  • ÈÑÒÎÐÈß ÄÐÅÂÍÅÃÎ ÐÈÌÀ
    1327007031 1327008013 1327009001 1364000811 1364000812 1364000813