Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà

Êíèãà VIII, ãë. 11

Òèò Ëèâèé. Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà. Òîì I. Èçä-âî «Íàóêà» Ì., 1989.
Ïåðåâîä Í. Â. Áðàãèíñêîé. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1926.
ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ

11. (1) Õîòÿ, ïðåä­ïî­÷è­òàÿ íîâîå è ÷óæå­çåì­íîå äðåâ­íå­ìó è îò÷å­ìó, ìû ïðå­äà­ëè çàáâå­íèþ âñå áîæå­ñêèå è ÷åëî­âå­÷å­ñêèå îáû­÷àè, ÿ ñ÷åë íåáåñ­ïî­ëåç­íûì ñîîá­ùèòü ýòî, äîñëîâ­íî äåð­æàñü ïðå­äà­íèÿ.

(2) Ó íåêî­òî­ðûõ ïèñà­òå­ëåé ÿ ÷èòàþ, ÷òî ñàì­íè­òû äîæäà­ëèñü èñõî­äà ñðà­æå­íèÿ è ëèøü òîãäà ïðè­øëè íà ïîìîùü ðèì­ëÿ­íàì, êîãäà áèò­âà óæå áûëà êîí­÷å­íà. (3) Òî æå è ó ëàòè­íîâ: îíè áûëè óæå ðàç­áè­òû, êîãäà ëàâè­íèé­öû, òÿíóâ­øèå â íåðå­øè­òåëü­íî­ñòè âðå­ìÿ, äâè­íó­ëèñü íàêî­íåö íà ïîä­ìî­ãó. (4) Íî åäâà ïåðå­äî­âûå çíà­ìå­íà è ÷àñòü èõ îòðÿäà ìèíî­âà­ëè ãîðîä­ñêèå âîðîòà, êàê, ïîëó­÷èâ âåñòü î ïîðà­æå­íèè ëàòè­íîâ, îíè ïîâåð­íó­ëè çíà­ìå­íà è ïîøëè íàçàä â ãîðîä, à èõ ïðå­òîð ïî èìå­íè Ìèëè­î­íèé, ãîâî­ðÿò, ïðî­èç­íåñ: «Çà ýòîò íåäàëü­íèé ïîõîä íàì ïðè­äåò­ñÿ çàïëà­òèòü ðèì­ëÿ­íàì õîðî­øóþ öåíó!»

(5) Óöåëåâ­øèå â áèò­âå ëàòè­íû ðàç­áå­æà­ëèñü âî âñå ñòî­ðî­íû, à ïîòîì, ñîáðàâ­øèñü âìå­ñòå, íàøëè ñåáå óáå­æè­ùå â ãîðî­äå Âåñ­öèÿ. Êîãäà äåð­æà­ëè òàì ñîâåò, èõ ïîë­êî­âî­äåö Íóìè­çèé óòâåð­æäàë, (6) ÷òî â äåé­ñò­âè­òåëü­íî­ñòè Ìàðñ áûë êî âñåì îäè­íà­êîâ, îáà âîé­ñêà ïîíåñ­ëè ðàâ­íûé óðîí è, õîòÿ ñëà­âà ïîáåäû äîñòà­ëàñü ðèì­ëÿ­íàì, â îñòàëü­íîì îíè ðàçäå­ëÿ­þò ó÷àñòü ïîáåæ­äåí­íûõ: (7) îáà êîí­ñóëü­ñêèõ øàò­ðà ïîãðó­æå­íû â ñêîðáü — îäèí èç-çà æåñòî­êîé êàç­íè ñûíà, äðó­ãîé èç-çà ãèáå­ëè îáðå­÷åí­íî­ãî â æåðò­âó êîí­ñó­ëà; âñå âîé­ñêî ðàç­ãðîì­ëå­íî, ãàñòà­òû è ïðèí­öè­ïû ïåðå­áè­òû, ïðè­÷åì èçáè­å­íèå øëî è ïåðåä çíà­ìå­íà­ìè è ïîçà­äè íèõ, è ëèøü òðè­à­ðèè ïîä êîíåö ïîïðà­âè­ëè äåëî; (8) è ïóñòü ñèëû ëàòè­íîâ ïîíåñ­ëè òàêèå æå ïîòå­ðè, îäíà­êî Ëàöèé è çåì­ëè âîëü­ñêîâ, ãäå ìîæ­íî íàáðàòü ïîïîë­íå­íèå, áëè­æå, ÷åì Ðèì, (9) òàê ÷òî, áóäü íà òî ñîãëà­ñüå ñîáðàâ­øèõ­ñÿ, îí áûñò­ðî íàáå­ðåò ìîëî­äåæü ëàòèí­ñêî­ãî è âîëü­ñê­ñêî­ãî ïëå­ìå­íè, âåð­íåò­ñÿ ñ ãîòî­âûì ê áîþ âîé­ñêîì â Êàïóþ è ñâî­èì âíå­çàï­íûì ïîÿâ­ëå­íè­åì îøå­ëî­ìèò ðèì­ëÿí, êîòî­ðûå òåïåðü ìåíü­øå âñå­ãî îæè­äà­þò íàïà­äå­íèÿ.

(10) Ïî Ëàöèþ è ñðå­äè âîëü­ñêîâ ðàçî­ñëà­ëè îáìàí­íûå ïèñü­ìà, à òàê êàê íå ó÷àñò­âî­âàâ­øèõ â ñðà­æå­íèè ëåã­÷å ëåã­êî­ãî áûëî çàñòà­âèòü ïîâå­ðèòü âî ÷òî óãîä­íî, îòî­âñþäó ïðè­áû­ëè áåñ­ïî­ðÿäî÷­íûå, â ñïåø­êå íàáðàí­íûå âîé­ñêà. (11) Ýòè-òî ïîë­÷è­ùà âñòðå­òèë ó Òðè­ôà­íà — ìåæ­äó Ñèíó­åñ­ñîé è Ìèí­òóð­íà­ìè — êîí­ñóë Òîðê­âàò. Íå âûáè­ðàÿ ìåñòà äëÿ ëàãå­ðÿ, ïðî­òèâ­íè­êè ñâà­ëè­ëè â êó÷ó ñâîþ ñ.376 ïîêëà­æó è âñòó­ïè­ëè â áîé. Òóò âîé­íà è áûëà ðåøå­íà, (12) èáî ñèëû ëàòè­íîâ îêà­çà­ëèñü òàê ïîäî­ðâà­íû, ÷òî, êîãäà êîí­ñóë ïîâåë âîè­íîâ-ïîáåäè­òå­ëåé ðàçî­ðÿòü èõ çåì­ëè, îíè âñå ñäà­ëèñü åìó, à ñëå­äîì çà íèìè ñäà­ëèñü è êàì­ïàí­öû.

(13) Ó Ëàöèÿ è Êàïóè â íàêà­çà­íèå îòî­áðà­ëè ÷àñòü çåìåëü. Çåì­ëè ëàòè­íîâ âìå­ñòå ñ çåì­ëÿ­ìè ïðè­âåð­íà­òîâ è Ôàëåð­íà, ïðè­íàä­ëå­æàâ­øèå ïðåæ­äå êàì­ïàí­öàì, âïëîòü äî ðåêè Âîëü­òóð­íà ðàñ­ïðå­äå­ëè­ëè ìåæ­äó ðèì­ñêè­ìè ïëå­áå­ÿ­ìè. (14) Êàæ­äî­ìó âûäå­ëè­ëè ïî äâà þãå­ðà â Ëàöèè, ïðè­÷åì ñ äîáàâ­êîé òðåõ ÷åò­âåð­òåé þãå­ðà èç âëà­äå­íèé ïðè­âåð­íà­òîâ, à â Ôàëåðí­ñêîé îáëà­ñòè ïî òðè þãå­ðà, òî åñòü íà ÷åò­âåðòü þãå­ðà áîëü­øå ðàäè óäà­ëåí­íî­ñòè ìåñòà. (15) Íàêà­çà­íèå ëàòè­íîâ íå êîñ­íó­ëîñü ëàâ­ðåí­òèé­öåâ è êàì­ïàí­ñêèõ âñàä­íè­êîâ, òàê êàê îíè íå áûëè ïðè­÷àñò­íû ê èçìåíå. Ïîñòà­íî­âè­ëè âîç­îá­íî­âèòü äîãî­âîð ñ ëàâ­ðåí­òèé­öà­ìè, è ñ òîé ïîðû îí âîç­îá­íîâ­ëÿ­åò­ñÿ åæå­ãîä­íî ïîñëå äåñÿ­òî­ãî äíÿ Ëàòèí­ñêèõ òîð­æåñòâ32. (16) Êàì­ïàí­ñêèì âñàä­íè­êàì áûëî äàðî­âà­íî ðèì­ñêîå ãðàæ­äàí­ñòâî, è â îçíà­ìå­íî­âà­íèå ýòî­ãî íà ñòåíå ðèì­ñêî­ãî õðà­ìà Êàñòî­ðà óêðå­ïè­ëè ìåä­íóþ äîñ­êó33. Êàì­ïàí­ñêèé íàðîä ïîëó­÷èë òàê­æå ðàñ­ïî­ðÿ­æå­íèå åæå­ãîä­íî âûïëà­÷è­âàòü êàæ­äî­ìó èç âñàä­íè­êîâ — à áûëî èõ òûñÿ­÷à øåñòü­ñîò — ïî ÷åòû­ðå­ñòà ïÿòü­äå­ñÿò äåíà­ðè­åâ34.

11. haec, et­si om­nis di­vi­ni hu­ma­ni­que mo­ris me­mo­ria abo­le­vit no­va pe­reg­ri­na­que om­nia pris­cis ac pat­riis prae­fe­ren­do, haud ab re du­xi ver­bis quo­que ip­sis, ut tra­di­ta nun­cu­pa­ta­que sunt, re­fer­re.

[2] Ro­ma­nis post proe­lium de­mum fac­tum Sam­ni­tes ve­nis­se sub­si­dio, exspec­ta­to even­tu pug­nae, apud quos­dam auc­to­res in­ve­nio. [3] La­ti­nis quo­que ab La­vi­nio auxi­lium, dum de­li­be­ran­do te­runt tem­pus, vic­tis de­mum fer­ri coep­tum; [4] et, cum iam por­tis pri­ma sig­na et pars ag­mi­nis es­set eg­res­sa, nun­tio al­la­to de cla­de La­ti­no­rum cum con­ver­sis sig­nis ret­ro in ur­bem re­di­re­tur, prae­to­rem eorum no­mi­ne Mi­lio­nium di­xis­se fe­runt pro pau­lu­la via mag­nam mer­ce­dem es­se Ro­ma­nis sol­ven­dam.

[5] qui La­ti­no­rum pug­nae su­per­fue­rant mul­tis iti­ne­ri­bus dis­si­pa­ti cum se in unum conglo­bas­sent, Ves­cia urbs eis re­cep­ta­cu­lum fuit. [6] ibi in con­ci­liis Nu­mi­sius im­pe­ra­tor eorum ad­fir­ma­bat com­mu­nem ve­re Mar­tem bel­li ut­ram­que aciem pa­ri cae­de prostra­vis­se vic­to­riaeque no­men tan­tum pe­nes Ro­ma­nos es­se, ce­te­ram pro vic­tis for­tu­nam et il­los ge­re­re; [7] fu­nes­ta duo con­su­lum prae­to­ria, al­te­rum par­ri­ci­dio fi­lii, al­te­rum con­su­lis de­vo­ti cae­de; tru­ci­da­tum exer­ci­tum om­nem, cae­sos has­ta­tos prin­ci­pes­que, stra­gem et an­te sig­na et post sig­na fac­tam, tria­rios postre­mo rem res­ti­tuis­se; [8] La­ti­no­rum et­si pa­ri­ter ac­ci­sae co­piae sint, ta­men supple­men­to vel La­tium pro­pius es­se vel Volscos quam Ro­mam; [9] ita­que, si vi­dea­tur eis, se ex La­ti­nis et ex Volscis po­pu­lis iuven­tu­te pro­pe­re ex­ci­ta, re­di­tu­rum in­fes­to exer­ci­tu Ca­puam es­se Ro­ma­nos­que ni­hil tum mi­nus quam proe­lium exspec­tan­tes ne­co­pi­na­to ad­ven­tu per­cul­su­rum. [10] fal­la­ci­bus lit­te­ris cir­ca La­tium no­men­que Volscum mis­sis, quia qui non in­ter­fue­rant pug­nae ad cre­den­dum te­me­re fa­ci­lio­res erant, tu­mul­tua­rius un­di­que exer­ci­tus rap­tim conscrip­tus con­ve­nit.

huic ag­mi­ni Tor­qua­tus con­sul ad Tri­fa­num — in­ter Si­nues­sam Min­tur­nas­que is lo­cus est — oc­cur­rit. pri­us­quam castris lo­cus ca­pe­re­tur, sar­ci­nis ut­rim­que in acer­vum co­niec­tis pug­na­tum de­bel­la­tum­que est; [12] adeo enim ac­ci­sae res sunt ut con­su­li vic­to­rem exer­ci­tum ad de­po­pu­lan­dos ag­ros eorum du­cen­ti de­de­rent se om­nes La­ti­ni de­di­tio­nem­que eam Cam­pa­ni se­que­ren­tur. [13] La­tium Ca­pua­que ag­ro mul­ta­ti. La­ti­nus ager Pri­ver­na­ti ad­di­to ag­ro et Fa­ler­nus, qui po­pu­li Cam­pa­ni fue­rat, us­que ad Vol­tur­num flu­men ple­bi Ro­ma­nae di­vi­di­tur. [14] bi­na in La­ti­no iuge­ra, ita ut dod­ran­te ex Pri­ver­na­ti comple­rent, da­ta, ter­na in Fa­ler­no quad­ran­ti­bus etiam pro lon­gin­qui­ta­te adiec­tis. [15] extra poe­nam fue­re La­ti­no­rum Lau­ren­tes Cam­pa­no­rum­que equi­tes, quia non des­ci­ve­rant. cum Lau­ren­ti­bus re­no­va­ri foe­dus ius­sum, re­no­va­tur­que ex eo quo­tan­nis post diem de­ci­mum La­ti­na­rum. [16] equi­ti­bus Cam­pa­nis ci­vi­tas Ro­ma­na da­ta, mo­nu­men­to­que ut es­set, aeneam ta­bu­lam in aede Cas­to­ris Ro­mae fi­xe­runt. vec­ti­gal quo­que eis Cam­pa­nus po­pu­lus ius­sus pen­de­re in sin­gu­los quo­tan­nis — fue­re autem mil­le et sex­cen­ti — de­na­rios num­mos quad­rin­ge­nos quin­qua­ge­nos.

ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß


  • 32Î Ëàòèí­ñêèõ òîð­æå­ñòâàõ ñì.: ïðè­ìå÷. 36 ê êí. V.
  • 33Ñòà­òóñ, ïîëó­÷åí­íûé ýòè­ìè âñàä­íè­êà­ìè, íå âïîëíå ÿñåí. Âîç­ìîæ­íî, îíè óæå íå ðàñ­ñìàò­ðè­âà­ëèñü êàê ãðàæ­äàíå Êàïóè. Äîñ­êà â èõ ÷åñòü áûëà ïðè­áè­òà â õðà­ìå Êàñòî­ðà (è Ïîë­ëóê­ñà) â Ðèìå, à Äèî­ñ­êó­ðû áûëà ïîêðî­âè­òå­ëÿ­ìè ðèì­ñêèõ âñàä­íè­êîâ (ñì.: ïðè­ìå÷. 52 è 96 ê êí. II).
  • 34Òàê æå, êàê è âñàä­íè­êàì â Ðèìå, èì âûïëà­÷è­âà­ëèñü äåíü­ãè íà ïðî­êîðì êàçåí­íî­ãî êîíÿ. Äåíà­ðèé — ñåðåá­ðÿ­íàÿ ìîíå­òà (åå íà÷à­ëè ÷åêà­íèòü ãîðàçäî ïîçä­íåå — ñ 268 ã. äî í. ý.), íîìè­íàëü­íî (ïî ñìûñ­ëó ñëî­âà) — 10 àññîâ, íî ïðè ïåðå­ñ÷å­òå ñ ñåðåá­ðà íà ìåäü ñ÷è­òàë­ñÿ çà 16 àññîâ.
  • ÈÑÒÎÐÈß ÄÐÅÂÍÅÃÎ ÐÈÌÀ
    1327007031 1327008013 1327009001 1364000812 1364000813 1364000814