Ïåðåâîä Í. Â. Áðàãèíñêîé. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1926. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
11. (1) Õîòÿ, ïðåäïî÷èòàÿ íîâîå è ÷óæåçåìíîå äðåâíåìó è îò÷åìó, ìû ïðåäàëè çàáâåíèþ âñå áîæåñêèå è ÷åëîâå÷åñêèå îáû÷àè, ÿ ñ÷åë íåáåñïîëåçíûì ñîîáùèòü ýòî, äîñëîâíî äåðæàñü ïðåäàíèÿ. (2) Ó íåêîòîðûõ ïèñàòåëåé ÿ ÷èòàþ, ÷òî ñàìíèòû äîæäàëèñü èñõîäà ñðàæåíèÿ è ëèøü òîãäà ïðèøëè íà ïîìîùü ðèìëÿíàì, êîãäà áèòâà óæå áûëà êîí÷åíà. (3) Òî æå è ó ëàòèíîâ: îíè áûëè óæå ðàçáèòû, êîãäà ëàâèíèéöû, òÿíóâøèå â íåðåøèòåëüíîñòè âðåìÿ, äâèíóëèñü íàêîíåö íà ïîäìîãó. (4) Íî åäâà ïåðåäîâûå çíàìåíà è ÷àñòü èõ îòðÿäà ìèíîâàëè ãîðîäñêèå âîðîòà, êàê, ïîëó÷èâ âåñòü î ïîðàæåíèè ëàòèíîâ, îíè ïîâåðíóëè çíàìåíà è ïîøëè íàçàä â ãîðîä, à èõ ïðåòîð ïî èìåíè Ìèëèîíèé, ãîâîðÿò, ïðîèçíåñ: «Çà ýòîò íåäàëüíèé ïîõîä íàì ïðèäåòñÿ çàïëàòèòü ðèìëÿíàì õîðîøóþ öåíó!» (5) Óöåëåâøèå â áèòâå ëàòèíû ðàçáåæàëèñü âî âñå ñòîðîíû, à ïîòîì, ñîáðàâøèñü âìåñòå, íàøëè ñåáå óáåæèùå â ãîðîäå Âåñöèÿ. Êîãäà äåðæàëè òàì ñîâåò, èõ ïîëêîâîäåö Íóìèçèé óòâåðæäàë, (6) ÷òî â äåéñòâèòåëüíîñòè Ìàðñ áûë êî âñåì îäèíàêîâ, îáà âîéñêà ïîíåñëè ðàâíûé óðîí è, õîòÿ ñëàâà ïîáåäû äîñòàëàñü ðèìëÿíàì, â îñòàëüíîì îíè ðàçäåëÿþò ó÷àñòü ïîáåæäåííûõ: (7) îáà êîíñóëüñêèõ øàòðà ïîãðóæåíû â ñêîðáü — îäèí èç-çà æåñòîêîé êàçíè ñûíà, äðóãîé èç-çà ãèáåëè îáðå÷åííîãî â æåðòâó êîíñóëà; âñå âîéñêî ðàçãðîìëåíî, ãàñòàòû è ïðèíöèïû ïåðåáèòû, ïðè÷åì èçáèåíèå øëî è ïåðåä çíàìåíàìè è ïîçàäè íèõ, è ëèøü òðèàðèè ïîä êîíåö ïîïðàâèëè äåëî; (8) è ïóñòü ñèëû ëàòèíîâ ïîíåñëè òàêèå æå ïîòåðè, îäíàêî Ëàöèé è çåìëè âîëüñêîâ, ãäå ìîæíî íàáðàòü ïîïîëíåíèå, áëèæå, ÷åì Ðèì, (9) òàê ÷òî, áóäü íà òî ñîãëàñüå ñîáðàâøèõñÿ, îí áûñòðî íàáåðåò ìîëîäåæü ëàòèíñêîãî è âîëüñêñêîãî ïëåìåíè, âåðíåòñÿ ñ ãîòîâûì ê áîþ âîéñêîì â Êàïóþ è ñâîèì âíåçàïíûì ïîÿâëåíèåì îøåëîìèò ðèìëÿí, êîòîðûå òåïåðü ìåíüøå âñåãî îæèäàþò íàïàäåíèÿ. (10) Ïî Ëàöèþ è ñðåäè âîëüñêîâ ðàçîñëàëè îáìàííûå ïèñüìà, à òàê êàê íå ó÷àñòâîâàâøèõ â ñðàæåíèè ëåã÷å ëåãêîãî áûëî çàñòàâèòü ïîâåðèòü âî ÷òî óãîäíî, îòîâñþäó ïðèáûëè áåñïîðÿäî÷íûå, â ñïåøêå íàáðàííûå âîéñêà. (11) Ýòè-òî ïîë÷èùà âñòðåòèë ó Òðèôàíà — ìåæäó Ñèíóåññîé è Ìèíòóðíàìè — êîíñóë Òîðêâàò. Íå âûáèðàÿ ìåñòà äëÿ ëàãåðÿ, ïðîòèâíèêè ñâàëèëè â êó÷ó ñâîþ ñ.376 ïîêëàæó è âñòóïèëè â áîé. Òóò âîéíà è áûëà ðåøåíà, (12) èáî ñèëû ëàòèíîâ îêàçàëèñü òàê ïîäîðâàíû, ÷òî, êîãäà êîíñóë ïîâåë âîèíîâ-ïîáåäèòåëåé ðàçîðÿòü èõ çåìëè, îíè âñå ñäàëèñü åìó, à ñëåäîì çà íèìè ñäàëèñü è êàìïàíöû. (13) Ó Ëàöèÿ è Êàïóè â íàêàçàíèå îòîáðàëè ÷àñòü çåìåëü. Çåìëè ëàòèíîâ âìåñòå ñ çåìëÿìè ïðèâåðíàòîâ è Ôàëåðíà, ïðèíàäëåæàâøèå ïðåæäå êàìïàíöàì, âïëîòü äî ðåêè Âîëüòóðíà ðàñïðåäåëèëè ìåæäó ðèìñêèìè ïëåáåÿìè. (14) Êàæäîìó âûäåëèëè ïî äâà þãåðà â Ëàöèè, ïðè÷åì ñ äîáàâêîé òðåõ ÷åòâåðòåé þãåðà èç âëàäåíèé ïðèâåðíàòîâ, à â Ôàëåðíñêîé îáëàñòè ïî òðè þãåðà, òî åñòü íà ÷åòâåðòü þãåðà áîëüøå ðàäè óäàëåííîñòè ìåñòà. (15) Íàêàçàíèå ëàòèíîâ íå êîñíóëîñü ëàâðåíòèéöåâ è êàìïàíñêèõ âñàäíèêîâ, òàê êàê îíè íå áûëè ïðè÷àñòíû ê èçìåíå. Ïîñòàíîâèëè âîçîáíîâèòü äîãîâîð ñ ëàâðåíòèéöàìè, è ñ òîé ïîðû îí âîçîáíîâëÿåòñÿ åæåãîäíî ïîñëå äåñÿòîãî äíÿ Ëàòèíñêèõ òîðæåñòâ32. (16) Êàìïàíñêèì âñàäíèêàì áûëî äàðîâàíî ðèìñêîå ãðàæäàíñòâî, è â îçíàìåíîâàíèå ýòîãî íà ñòåíå ðèìñêîãî õðàìà Êàñòîðà óêðåïèëè ìåäíóþ äîñêó33. Êàìïàíñêèé íàðîä ïîëó÷èë òàêæå ðàñïîðÿæåíèå åæåãîäíî âûïëà÷èâàòü êàæäîìó èç âñàäíèêîâ — à áûëî èõ òûñÿ÷à øåñòüñîò — ïî ÷åòûðåñòà ïÿòüäåñÿò äåíàðèåâ34. |
11. haec, etsi omnis divini humanique moris memoria abolevit nova peregrinaque omnia priscis ac patriis praeferendo, haud ab re duxi verbis quoque ipsis, ut tradita nuncupataque sunt, referre. [2] Romanis post proelium demum factum Samnites venisse subsidio, exspectato eventu pugnae, apud quosdam auctores invenio. [3] Latinis quoque ab Lavinio auxilium, dum deliberando terunt tempus, victis demum ferri coeptum; [4] et, cum iam portis prima signa et pars agminis esset egressa, nuntio allato de clade Latinorum cum conversis signis retro in urbem rediretur, praetorem eorum nomine Milionium dixisse ferunt pro paulula via magnam mercedem esse Romanis solvendam. [5] qui Latinorum pugnae superfuerant multis itineribus dissipati cum se in unum conglobassent, Vescia urbs eis receptaculum fuit. [6] ibi in conciliis Numisius imperator eorum adfirmabat communem vere Martem belli utramque aciem pari caede prostravisse victoriaeque nomen tantum penes Romanos esse, ceteram pro victis fortunam et illos gerere; [7] funesta duo consulum praetoria, alterum parricidio filii, alterum consulis devoti caede; trucidatum exercitum omnem, caesos hastatos principesque, stragem et ante signa et post signa factam, triarios postremo rem restituisse; [8] Latinorum etsi pariter accisae copiae sint, tamen supplemento vel Latium propius esse vel Volscos quam Romam; [9] itaque, si videatur eis, se ex Latinis et ex Volscis populis iuventute propere excita, rediturum infesto exercitu Capuam esse Romanosque nihil tum minus quam proelium exspectantes necopinato adventu perculsurum. [10] fallacibus litteris circa Latium nomenque Volscum missis, quia qui non interfuerant pugnae ad credendum temere faciliores erant, tumultuarius undique exercitus raptim conscriptus convenit. huic agmini Torquatus consul ad Trifanum — inter Sinuessam Minturnasque is locus est — occurrit. priusquam castris locus caperetur, sarcinis utrimque in acervum coniectis pugnatum debellatumque est; [12] adeo enim accisae res sunt ut consuli victorem exercitum ad depopulandos agros eorum ducenti dederent se omnes Latini deditionemque eam Campani sequerentur. [13] Latium Capuaque agro multati. Latinus ager Privernati addito agro et Falernus, qui populi Campani fuerat, usque ad Volturnum flumen plebi Romanae dividitur. [14] bina in Latino iugera, ita ut dodrante ex Privernati complerent, data, terna in Falerno quadrantibus etiam pro longinquitate adiectis. [15] extra poenam fuere Latinorum Laurentes Campanorumque equites, quia non desciverant. cum Laurentibus renovari foedus iussum, renovaturque ex eo quotannis post diem decimum Latinarum. [16] equitibus Campanis civitas Romana data, monumentoque ut esset, aeneam tabulam in aede Castoris Romae fixerunt. vectigal quoque eis Campanus populus iussus pendere in singulos quotannis — fuere autem mille et sexcenti — denarios nummos quadringenos quinquagenos. |
ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß