Ïåðåâîä Í. Â. Áðàãèíñêîé. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1926. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
12. (1) Òàê çàêîí÷èëàñü ýòà âîéíà, è, êîãäà ïî çàñëóãàì êàæäîãî ðîçäàíû áûëè íàãðàäû è íàêàçàíèÿ, Òèò Ìàíëèé âîçâðàòèëñÿ â Ðèì. Åñòü ñâèäåòåëüñòâà, ÷òî ïðè âñòóïëåíèè â Ãîðîä íàâñòðå÷ó åìó âûøëè òîëüêî ïîæèëûå ëþäè, à ìîëîäåæü è òîãäà, è ïîñëå — â òå÷åíèå âñåé åãî æèçíè — ñòîðîíèëàñü åãî è ïðîêëèíàëà. (2) Àíòèéöû ó÷èíèëè íàáåãè íà çåìëè Îñòèè, Àðäåè è Ñîëîíèÿ. Êîíñóë Ìàíëèé ïî íåçäîðîâüþ íå ìîã âåñòè ýòó âîéíó è íàçíà÷èë äèêòàòîðîì Ëóöèÿ Ïàïèðèÿ Êðàññà, êîòîðûé â òî âðåìÿ èñïîëíÿë äîëæíîñòü ïðåòîðà, à îí, â ñâîþ î÷åðåäü, íàçíà÷èë íà÷àëüíèêîì êîííèöû Ëóöèÿ Ïàïèðèÿ Êóðñîðà. (3)  âîéíå äèêòàòîðà ïðîòèâ àíòèéöåâ íå ñëó÷èëîñü íè÷åãî äîñòîéíîãî óïîìèíàíèÿ, õîòÿ îí íåñêîëüêî ìåñÿöåâ ïðîñòîÿë ëàãåðåì â èõ çåìëÿõ. (4) Ãîä [340 ã.] ïåðåä êîíñóëüñòâîì Ýìèëèÿ Ìàìåðöèíà è Êâèíòà Ïóáëèëèÿ Ôèëîíà áûë îçíàìåíîâàí ïîáåäîé íàä ìíîãèìè âåñüìà ìîãóùåñòâåííûìè íàðîäàìè, ê òîìó æå ñëàâíîé ñìåðòüþ îäíîãî èç êîíñóëîâ è ïðàâåæîì äðóãîãî, ñòîëü æå áåñïîùàäíûì, ñêîëü è äîñòîïàìÿòíûì. (5) Ó ýòèõ æå íîâûõ êîíñóëîâ è ïîïðèùà ïîäîáíîãî íå áûëî, è ñàìè îíè, óïðàâëÿÿ ãîñóäàðñòâîì, äóìàëè áîëüøå î âûãîäå ñâîåé è ñâîèõ ñòîðîííèêîâ, íåæåëè îá îòå÷åñòâå. Íà Ôåíåêòàíñêîé ðàâíèíå35 îíè ðàçáèëè âîññòàâøèõ ëàòèíîâ, íåäîâîëüíûõ ïîòåðåé çåìåëüíûõ âëàäåíèé, è çàõâàòèëè èõ ëàãåðü. (6) Ïîêà Ïóáëèëèé, ïîä ÷üèì íà÷àëîì è àóñïèöèÿìè øëà âîéíà, ïðèíèìàë áåçîãîâîðî÷íóþ ñäà÷ó ëàòèíñêîãî íàðîäà, ïîñëå òîãî êàê ìîëîäåæü åãî ïî÷òè âñÿ ïàëà â òîò äåíü íà ïîëå áèòâû, Ýìèëèé ïîâåë âîéñêà ê Ïåäó. (7) Ïåäàíöåâ ñ.377 çàùèùàëè æèòåëè Òèáóðà, Ïðåíåñòû è Âåëèòð, èç Ëàíóâèÿ è Àíòèÿ òîæå ïîäîñïåëà ïîäìîãà. (8) Õîòÿ â ñðàæåíèÿõ ðèìëÿíå îäåðæèâàëè âåðõ, îíè òåì íå ìåíåå íå äåëàëè äî âðåìåíè ïîïûòîê âçÿòü ïðèñòóïîì ñàì ãîðîä Ïåä è ïðèìûêàâøèé ê íåìó ëàãåðü ñîþçíûõ ïëåìåí. (9) Îäíàêî, ïðîñëûøàâ î òðèóìôå, ïðåäîñòàâëåííîì ñîòîâàðèùó, êîíñóë íåîæèäàííî áðîñèë âîéíó íåçàâåðøåííîé è òîæå ÿâèëñÿ â Ðèì òðåáîâàòü ñåáå òðèóìôà ïðåæäå ïîáåäû. (10) Îòöîâ ïîêîðîáèëî îò òàêîãî áåññòûäñòâà, è îíè îòêàçàëèñü ïðåäîñòàâèòü òðèóìô, ïîêà Ïåä íå áóäåò çàõâà÷åí èëè íå ñäàñòñÿ ñàì; ñ ýòèõ ïîð Ýìèëèé ñòàë âðàæäåáåí ñåíàòó è íà÷àë èñïîëíÿòü ñâîè îáÿçàííîñòè, ñëîâíî ìÿòåæíûé òðèáóí. (11) Äî êîíöà êîíñóëüñòâà îí íå ïåðåñòàâàë îáâèíÿòü îòöîâ ïåðåä íàðîäîì è íå âñòðå÷àë ñî ñòîðîíû òîâàðèùà íèêàêîãî îòïîðà, (12) èáî òîò è ñàì áûë èç ïëåáååâ. Îñíîâàíèåì äëÿ îáâèíåíèé ñëóæèëà çëîíàìåðåííîñòü, ñ êîòîðîé ïëåáåÿì ïðåäîñòàâèëè â ëàòèíñêèõ è ôàëåðíñêèõ âëàäåíèÿõ ñàìûå æàëêèå íàäåëû, è ïîñëå òîãî, êàê ñåíàò, ÷òîá ïîëîæèòü ïðåäåë âëàñòè òàêèõ êîíñóëîâ, ïðèêàçàë íàçíà÷èòü äèêòàòîðà ïðîòèâ âíîâü âîññòàâøèõ ëàòèíîâ, (13) Ýìèëèé, â òå äíè êàê ðàç äåðæàâøèé ôàñêè36, íàçíà÷èë äèêòàòîðîì ñâîåãî òîâàðèùà, à òîò îáúÿâèë íà÷àëüíèêîì êîííèöû Þíèÿ Áðóòà. (14)  äîëæíîñòè äèêòàòîðà Ïóáëèëèé çàñëóæèë ðàñïîëîæåíèå íàðîäà îáëè÷åíèÿìè îòöîâ è ïðîâåäåíèåì òðåõ çàêîíîâ, äëÿ ïëåáååâ âåñüìà áëàãîïðèÿòíûõ, à äëÿ çíàòè âðàæäåáíûõ. (15) Ñîãëàñíî îäíîìó èç íèõ, ïîñòàíîâëåíèÿ, ïðèíÿòûå ãîëîñîâàíèåì ïëåáååâ, îáÿçàòåëüíû äëÿ âñåãî íàðîäà êâèðèòîâ; ïî äðóãîìó — çàêîíû äîëæíû áûëè óòâåðæäàòüñÿ îòöàìè äî ïðåäñòàâëåíèÿ èõ íà ãîëîñîâàíèå â öåíòóðèàòíûå êîìèöèè; (16) ïî òðåòüåìó — îäèí öåíçîð äîëæåí áûë íåïðåìåííî èçáèðàòüñÿ èç ïëåáååâ (õîòÿ íà äåëå äîøëî äî òîãî, ÷òî èç íèõ ïîðîé èçáèðàëèñü îáà öåíçîðà). (17) Îòöû óòâåðæäàëè, ÷òî ïî âèíå êîíñóëîâ è äèêòàòîðà â ýòîì ãîäó âíóòðåííèå áåäû ãîñóäàðñòâà ïåðåâåñèëè óñèëåíèå ìîãóùåñòâà, ïðèîáðåòåííîãî èõ ïîáåäàìè è âîåííûìè äåéñòâèÿìè â ÷óæèõ çåìëÿõ. |
12. ita bello gesto, praemiis poenaque pro cuiusque merito persolutis, T. Manlius Romam rediit. cui venienti seniores tantum obviam exisse constat, iuventutem et tunc et omni vita deinde aversatam eum exsecratamque. [2] Antiates in agrum Ostiensem Ardeatem Solonium incursiones fecerunt. Manlius consul, quia ipse per valetudinem id bellum exsequi nequierat, dictatorem L. Papirium Crassum, qui tum forte erat praetor, dixit; ab eo magister equitum L. Papirius Cursor dictus. [3] nihil memorabile adversus Antiates ab dictatore gestum est, cum aliquot menses stativa in agro Antiati habuisset. [4] anno insigni victoria de tot ac tam potentibus populis, ad hoc consulum alterius nobili morte, alterius sicut truci ita claro ad memoriam imperio, successere consules Ti. Aemilius Mamercinus Q. Publilius Philo, [5] neque in similem materiam rerum, et ipsi aut suarum rerum aut partium in re publica magis quam patriae memores. Latinos ob iram agri amissi rebellantes in campis Fenectanis fuderunt castrisque exuerunt. [6] ibi Publilio, cuius ductu auspicioque res gestae erant, in deditionem accipiente Latinos populos, quorum ibi iuventus caesa erat, Aemilius ad Pedum exercitus duxit. [7] Pedanos tuebatur Tiburs Praenestinus Veliternusque populus; venerant et ab Lanuvio Antioque auxilia. [8] ubi cum proeliis quidem superior Romanus esset, ad urbem ipsam Pedum castraque sociorum populorum, quae urbi adiuncta erant, integer labor restaret, [9] bello infecto repente omisso consul, quia collegae decretum triumphum audivit, ipse quoque triumphi ante victoriam flagitator Romam rediit. [10] qua cupiditate offensis patribus negantibusque nisi Pedo capto aut dedito triumphum, hinc alienatus ab senatu Aemilius seditiosis tribunatibus similem deinde consulatum gessit. [11] nam neque, quoad fuit consul, criminari apud populum patres destitit collega haudquaquam adversante, quia et ipse de plebe erat — [12] materiam autem praebebat criminibus ager in Latino Falernoque maligne plebei divisus — et postquam senatus finire imperium consulibus cupiens dictatorem adversus rebellantes Latinos dici iussit, [13] Aemilius, cuius tum fasces erant, collegam dictatorem dixit; ab eo magister equitum Iunius Brutus dictus. [14] dictatura popularis et orationibus in patres criminosis fuit, et quod tres leges secundissimas plebei, adversas nobilitati tulit: [15] unam, ut plebiscita omnes Quirites tenerent; alteram, ut legum, quae comitiis centuriatis ferrentur, ante initum suffragium patres auctores fierent; [16] tertiam, ut alter utique ex plebe — cum eo ventum sit ut utrumque plebeium fieri liceret — censor crearetur. [17] plus eo anno domi acceptum cladis ab consulibus ac dictatore quam ex victoria eorum bellicisque rebus foris auctum imperium patres credebant. |