Ïåðåâîä Í. Â. Áðàãèíñêîé. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1926. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
13. (1) Íà äðóãîé ãîä [338 ã.], â êîíñóëüñòâî Ëóöèÿ Ôóðèÿ Êàìèëëà è Ãíåÿ Ìåíèÿ[1], â ñåíàòå âñå ãðîì÷å ðàçäàâàëèñü òðåáîâàíèÿ áðîñèòü íà çàâîåâàíèå è ðàçðóøåíèå Ïåäà îðóæüå, ëþäåé è âîîáùå âñå ñèëû, ÷òîáû òåì ñèëüíåå âûêàçàòü íåäîâîëüñòâî êîíñóëîì ïðåäûäóùåãî ãîäà, Ýìèëèåì, íå äîâåäøèì äåëà äî êîíöà. Òðåáîâàíèÿ ýòè âûíóäèëè íîâûõ êîíñóëîâ îòëîæèòü âñå äðóãèå çàáîòû è îòïðàâëÿòüñÿ â ïîõîä. (2)  Ëàöèè37 âñå ñêëàäûâàëîñü òàê, ÷òî åãî æèòåëè íå ìîãëè íè âîéíó âåñòè, íè íà ìèð ñîãëàñèòüñÿ: äëÿ âîéíû ó íèõ íå áûëî ñèë, à ìèð îíè îòâåðãëè ïîòîìó, ÷òî æàëü áûëî îòíÿòûõ çåìåëü. (3) Èì êàçàëîñü, ÷òî íóæíî ïðèíÿòü ïðîìåæóòî÷íîå ðåøåíèå: îòñèæèâàòüñÿ çà óêðåïëåíèÿìè, èçáåãàÿ ñòîëêíîâåíèé è íå äàâàÿ ðèìëÿíàì ïîâîäà ê âîéíå, à óñëûõàâ îá îñàäå êàêîãî-íèáóäü ãîðîäà, âñåì ñîîáùà èäòè íà ïîìîùü îñàæäåííûì. (4) ñ.378 Îäíàêî íà ïîìîùü ïåäàíöàì âûñòóïèëè ëèøü î÷åíü íåìíîãèå. Òèáóðòèíöû è ïðåíåñòèíöû, ÷üè çåìëè ëåæàëè ïîáëèçîñòè, äåéñòâèòåëüíî ïîäîøëè ê Ïåäó, (5) àðèöèéöû æå, ëàíóâèéöû è âåëèòðèéöû, îáúåäèíèâøèåñÿ áûëî ñ àíòèéñêèìè âîëüñêàìè ó ðåêè Àñòóðû38, áûëè ðàçáèòû âíåçàïíûì íàïàäåíèåì Ìåíèÿ. (6) Êàìèëë æå ñ áîëüøèìè òÿãîòàìè, íî ñ òàêèì æå óñïåõîì ñðàæàëñÿ ó ñàìîãî Ïåäà ñ ÷ðåçâû÷àéíî ñèëüíûì âîéñêîì òèáóðòèíöåâ. (7) Îñîáåííî ìíîãî áåñïîêîéñòâà äîñòàâèëà ðèìëÿíàì â õîäå áîÿ íåîæèäàííàÿ âûëàçêà æèòåëåé ãîðîäà. Áðîñèâ ïðîòèâ íèõ ÷àñòü ñâîåãî âîéñêà, Êàìèëë íå òîëüêî çàãíàë èõ îáðàòíî çà óêðåïëåíèÿ, íî â òîò æå äåíü, ðàçãðîìèâ è èõ ñàìèõ, è èõ ñîþçíèêîâ, âçîáðàëñÿ íà ñòåíû è îâëàäåë ãîðîäîì. (8) Çàõâàò Ïåäà êàê áû óäâîèë ñèëû è îòâàãó ðèìëÿí, è ðåøåíî áûëî ïðîâåñòè ïîáåäîíîñíîå âîéñêî ïî âñåé îêðóãå, ÷òîáû îêîí÷àòåëüíî ïîä÷èíèòü ñåáå ýòîò êðàé. È êîíñóëû íå óñïîêîèëèñü, ïîêà íå ïðèâåëè ê ïîêîðíîñòè âåñü Ëàöèé, îäèí çà äðóãèì çàõâàòûâàÿ ãîðîäà èëè ïðèñòóïîì, èëè ïðèíèìàÿ èõ äîáðîâîëüíóþ áåçîãîâîðî÷íóþ ñäà÷ó. (9) Çàòåì, ðàçìåñòèâ ïî çàíÿòûì ãîðîäàì çàñòàâû, âîçâðàòèëèñü â Ðèì îòïðàçäíîâàòü åäèíîäóøíî ïðèñóæäåííûé èì òðèóìô39.  äîïîëíåíèå ê òðèóìôó êîíñóëàì áûëà îêàçàíà è òàêàÿ ÷åñòü: íà ôîðóìå èì ïîñòàâèëè êîííûå ñòàòóè, ÷òî â òå âðåìåíà ñëó÷àëîñü íå ÷àñòî. (10) Ïðåæäå ÷åì ñîçâàòü íàðîäíîå ñîáðàíèå äëÿ âûáîðîâ êîíñóëîâ ñëåäóþùåãî ãîäà, Êàìèëë äîëîæèë ñåíàòó î íàðîäàõ Ëàöèÿ è ñêàçàë òàê: (11) «Îòöû-ñåíàòîðû, âñå, ÷åãî ñëåäîâàëî äîáèòüñÿ â Ëàöèè âîéíîé è îðóæèåì, âñå ýòî ïî ìèëîñòè áîãîâ è áëàãîäàðÿ äîáëåñòè âîèíîâ óæå èñïîëíåíî. (12) Âðàæüå âîéñêî ðàçãðîìëåíî ïðè Ïåäå è Àñòóðå, âñå ëàòèíñêèå ãîðîäà è Àíòèé âî âëàäåíèÿõ âîëüñêîâ, çàõâà÷åííûå ñèëîé èëè ñäàâøèåñÿ, íàõîäÿòñÿ ïîä îõðàíîé âàøèõ îòðÿäîâ. (13) Îñòàëîñü îáñóäèòü, êàêèì ñïîñîáîì íàâñåãäà çàñòàâèòü ëàòèíîâ áëþñòè ìèð è ñïîêîéñòâèå, êîëü ñêîðî ñíîâà è ñíîâà îíè òðåâîæàò íàñ ñâîèìè ìÿòåæàìè. (14) Áåññìåðòíûå áîãè îáëåêëè âàñ òàêîþ âëàñòüþ, ÷òî îò âàøåãî ðåøåíèÿ çàâèñèò, áûòü ëè âïðåäü Ëàöèþ èëè íå áûòü; à ïîòîìó ìèð ñ ëàòèíàìè âû ìîæåòå îáåñïå÷èòü ñåáå ëèáî æåñòîêîé ðàñïðàâîé, ëèáî ìèëîñòèâûì ïðîùåíèåì. (15) Õîòèòå áûòü æåñòîêè ê ñäàâøèìñÿ è ïîáåæäåííûì? Òîãäà ìîæíî ðàçîðèòü âåñü Ëàöèé, ïðåâðàòèâ â ãîëóþ ïóñòûíþ òå êðàÿ, îòêóäà ê íàì ÿâëÿëîñü ïðåâîñõîäíîå ñîþçíîå âîéñêî, íà êîòîðîå è âû ÷àñòî îïèðàëèñü âî ìíîãèõ, ïðè÷åì êðóïíûõ, âîéíàõ. (16) Èëè âû õîòèòå, ïî ïðèìåðó ïðåäêîâ, äàòü ïîáåæäåííûì ãðàæäàíñòâî è òåì óìíîæèòü ìîùü ðèìñêîãî ãîñóäàðñòâà? Òîãäà ïåðåä âàìè ñêîëüêî óãîäíî ñïîñîáîâ ñ âÿùåþ ñëàâîþ äàòü âîçðàñòè íàøåìó ãîñóäàðñòâó. Ñàìî ñîáîé ðàçóìååòñÿ, ÷òî âëàñòü, êîòîðîé ïîêîðÿþòñÿ ñ ðàäîñòüþ, áîëåå ïðî÷íà. (17) Íî, êàêîå áû ðåøåíèå âû íè âûíåñëè, ñ íèì íóæíî ïîñïåøèòü. Ñòîëüêî íàðîäîâ, êîëåáëÿñü ìåæäó ñòðàõîì è íàäåæäîþ, æäóò âàøåãî ïðèãîâîðà, ÷òî è âàì ñëåäóåò ñ.379 ïîñêîðåå ñíÿòü ñ ñåáÿ ýòó çàáîòó, à èõ, çàìåðøèõ â îæèäàíèè, íàêàçàòü èëè îáëàãîäåòåëüñòâîâàòü. (18) Íàøå äåëî äàòü âàì âîçìîæíîñòü ðàçðåøèòü âñå ïî ñâîåìó óñìîòðåíèþ, à âàøå — âûáðàòü íàèëó÷øåå äëÿ âàñ è âñåãî ãîñóäàðñòâà». |
13. anno insequenti, L. Furio Camillo C. Maenio consulibus, quo insignitius omissa res Aemilio, superioris anni consuli, exprobraretur, Pedum armis virisque et omni vi expugnandum ac delendum senatus fremit; coactique novi consules omnibus eam rem praeverti proficiscuntur. [2] iam Latio is status erat rerum ut neque bellum neque pacem pati possent. ad bellum opes deerant; pacem ob agri adempti dolorem aspernabantur. [3] mediis consiliis standum videbatur — ut oppidis se tenerent, ne lacessitus Romanus causam belli haberet — et si cuius oppidi obsidio nuntiata esset, undique ex omnibus populis auxilium obsessis ferretur. [4] neque tamen nisi admodum a paucis populis Pedani adiuti sunt. Tiburtes Praenestinique, quorum ager propior erat, Pedum pervenere; [5] Aricinos Lanuvinosque et Veliternos Antiatibus Volscis se coniungentes ad Asturae flumen Maenius improviso adortus fudit. [6] Camillus ad Pedum cum Tiburtibus, maxime valido exercitu, maiore mole quamquam aeque prospero eventu pugnat. [7] tumultum maxime repentina inter proelium eruptio oppidanorum fecit; in quos parte exercitus conversa Camillus non compulit solum eos intra moenia, sed eodem etiam die, cum ipsos auxiliaque eorum perculisset, oppidum scalis cepit. [8] placuit inde iam maiore conatu animoque ab unius expugnatione urbis ad perdomandum Latium victorem circumducere exercitum. nec quievere antequam expugnando aut in deditionem accipiendo singulas urbes Latium omne subegere. [9] praesidiis inde dispositis per recepta oppida Romam ad destinatum omnium consensu triumphum decessere. additus triumpho honos, ut statuae equestres eis — rara illa aetate res — in foro ponerentur. [10] priusquam comitiis in insequentem annum consules rogarent, Camillus de Latinis populis ad senatum rettulit atque ita disseruit: [11] «patres conscripti, quod bello armisque in Latio agendum fuit, id iam deum benignitate ac virtute militum ad finem venit. [12] caesi ad Pedum Asturamque sunt exercitus hostium; oppida Latina omnia et Antium ex Volscis aut vi capta aut recepta in deditionem praesidiis tenentur vestris. [13] reliqua consultatio est, quoniam rebellando saepius nos sollicitant, quonam modo perpetua pace quietos obtineamus. [14] di immortales ita vos potentes huius consilii fecerunt ut, sit Latium deinde an non sit, in vestra manu posuerint; itaque pacem vobis, quod ad Latinos attinet, parare in perpetuum vel saeviendo vel ignoscendo potestis. [15] voltis crudeliter consulere in deditos victosque? licet delere omne Latium, vastas inde solitudines facere, unde sociali egregio exercitu per multa bella magnaque saepe usi estis. [16] voltis exemplo maiorum augere rem Romanam victos in civitatem accipiendo? materia crescendi per summam gloriam suppeditat. certe id firmissimum longe imperium est quo oboedientes gaudent. [17] sed maturato opus est quidquid statuere placet; tot populos inter spem metumque suspensos animi habetis; et vestram itaque de eis curam quam primum absolvi, et illorum animos, dum exspectatione stupent, seu poena seu beneficio praeoccupari oportet. [18] nostrum fuit efficere ut omnium rerum vobis ad consulendum potestas esset; vestrum est decernere quod optimum vobis reique publicae sit». |
ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß