Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà

Êíèãà VIII, ãë. 32

Òèò Ëèâèé. Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà. Òîì I. Èçä-âî «Íàóêà» Ì., 1989.
Ïåðåâîä Í. Â. Áðàãèíñêîé. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1926.
ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ

32. (1) Âñå ñîáðàâ­øè­å­ñÿ çàêðè­÷à­ëè, ÷òîá îí íå ïàäàë äóõîì: ïîêóäà öåëû ðèì­ñêèå ëåãè­î­íû, îí ìîæåò íå áîÿòü­ñÿ íàñè­ëèÿ.

Âñêî­ðå ïîñëå ýòî­ãî ïðè­áûë äèê­òà­òîð, è òóò æå ïðî­òðó­áè­ëè îáùèé ñáîð. (2) Äîáèâ­øèñü òèøè­íû, ãëà­øà­òàé âûçâàë íà÷àëü­íè­êà êîí­íè­öû Êâèí­òà Ôàáèÿ. Åäâà òîò ïîäî­øåë ê ïîä­íî­æèþ ñ.396 òðè­áó­íà­ëà, êàê äèê­òà­òîð âîñ­êëèê­íóë: (3) «ß ñïðà­øè­âàþ òåáÿ, Êâèíò Ôàáèé: åñëè âëàñòü äèê­òà­òî­ðà — âûñ­øàÿ âëàñòü è åé ïîêîð­íû êîí­ñó­ëû, ó êîèõ öàð­ñêèå ïîë­íî­ìî­÷èÿ99, è ïðå­òî­ðû, èçáðàí­íûå ïðè îäíèõ ñ êîí­ñó­ëà­ìè àóñïè­öè­ÿõ, òî ïðè­çíà­åøü òû ñïðà­âåä­ëè­âûì èëè íåò, ÷òîáû ñëî­âàì äèê­òà­òî­ðà âíè­ìàë íà÷àëü­íèê êîí­íè­öû? (4) È åùå ñïðî­øó òåáÿ: åñëè ÿ çíàë, ÷òî îòïðà­âèë­ñÿ â ïîõîä ïðè ñîìíè­òåëü­íûõ ãàäà­íè­ÿõ, òî íàäî ëè áûëî ìíå ïðè íåÿñ­íî­ñòè â çíà­ìå­íè­ÿõ ïîä­âåð­ãàòü îïàñ­íî­ñòè ãîñóäàð­ñòâî, èëè ìíå ñëå­äî­âà­ëî ïîâòî­ðèòü ïòè­öå­ãà­äà­íèÿ, äàáû íè÷å­ãî íå äåëàòü, íå óâå­ðÿñü â âîëå áîãîâ? (5) È åùå ñïðà­øè­âàþ ÿ òåáÿ: ðàç­âå ìîæåò áûòü íà÷àëü­íèê êîí­íè­öû íåçà­âè­ñèì è ñâî­áî­äåí îò òåõ ïðå­ïÿò­ñò­âèé ê âåäå­íèþ âîé­íû, êàêèå äèê­òà­òî­ðó ïîñòà­âèò áëà­ãî­÷å­ñòèå? Íî ê ÷åìó ýòè âîïðî­ñû? Âåäü óäà­ëèñü ÿ, íå ñêà­çàâ íè ñëî­âà, òåáå âñå ðàâ­íî ñëå­äî­âà­ëî áû íàïðà­âèòü ñâîè ìûñ­ëè ê èñòîë­êî­âà­íèþ ìîåé âîëè. (6) ×òî æ òû íå îòâå­÷à­åøü? Èëè ÿ íå çàïðå­òèë òåáå ïðåä­ïðè­íè­ìàòü ÷òî áû òî íè áûëî â ìîå îòñóò­ñò­âèå? Íå çàïðå­òèë ñðà­æàòü­ñÿ ñ íåïðè­ÿ­òå­ëåì? (7) À òû, ïîïðàâ ìîþ âëàñòü, ïðè íåäî­ñòî­âåð­íûõ ãàäà­íè­ÿõ, ïðè íåÿñ­íî­ñòè â çíà­ìå­íè­ÿõ èìåë äåð­çîñòü, âîïðå­êè âîèí­ñêî­ìó îáû­÷àþ, âîïðå­êè äîë­ãó ðàò­íî­ìó, çàâå­ùàí­íî­ìó íàì îò ïðåä­êîâ, âîïðå­êè âîëå áîãîâ, ñðà­çèòü­ñÿ ñ âðà­ãîì! (8) Îòâå­÷àé æå íà ìîè âîïðî­ñû è áåðå­ãèñü ñêà­çàòü õîòü ñëî­âî ñâåðõ ýòî­ãî! Ëèê­òîð, ïîäîé­äè ñþäà». (9) Íà èíûå èç âîïðî­ñîâ îòâå­òèòü áûëî íå ïðî­ñòî, è Ôàáèé òî âîñ­ñòà­âàë ïðî­òèâ òîãî, ÷òî â äåëå î æèç­íè è ñìåð­òè îäèí è òîò æå ÷åëî­âåê è îáâè­íè­òåëü åãî, è ñóäüÿ, òî ïðè­íè­ìàë­ñÿ êðè­÷àòü, ÷òî ñêî­ðåé ìîæ­íî ëèøèòü åãî æèç­íè, ÷åì ñëà­âû ïîäâè­ãîâ, (10) ïîïå­ðå­ìåí­íî è îïðàâ­äû­âà­ÿñü, è îáâè­íÿÿ; è òóò, ñ íîâîé ñèëîé âñïûõ­íóâ­øè ãíå­âîì, äèê­òà­òîð îòäà­åò ïðè­êàç ñîðâàòü îäåæ­äû ñ íà÷àëü­íè­êà êîí­íè­öû è ïðè­ãîòî­âèòü ðîç­ãè è òîïî­ðû. (11) Ëèê­òî­ðû óæå ñðû­âà­ëè ñ Ôàáèÿ îäåæ­äû, êîãäà îí, âçû­âàÿ ê âåð­íî­ñòè âîè­íîâ, ñêðûë­ñÿ ñðå­äè òðè­à­ðè­åâ, ñòî­ÿâ­øèõ íà ñõîä­êå â çàä­íèõ ðÿäàõ100, à òàì óæå íàðàñ­òà­ëî âîç­ìó­ùå­íèå. (12) Îòòóäà êðè­êè ðàñ­ïðî­ñòðà­íè­ëèñü ïî âñå­ìó ñîáðà­íèþ: êîå-ãäå ñëû­øà­ëèñü ìîëü­áû, à êîå-ãäå è óãðî­çû. Òå, êòî òîë­ïèë­ñÿ ó òðè­áó­íà­ëà, òî åñòü ïåðåä ãëà­çà­ìè äèê­òà­òî­ðà, ìîã­ëè áûòü èì çàìå­÷å­íû, è ïîòî­ìó îíè óìî­ëÿ­ëè ïîùà­äèòü íà÷àëü­íè­êà êîí­íè­öû è íå îñóæ­äàòü âìå­ñòå ñ íèì âîé­ñêî; (13) à ñòî­ÿâ­øèå ñ êðàþ è òåñ­íèâ­øè­å­ñÿ âîç­ëå Ôàáèÿ ïðî­êëè­íà­ëè æåñòî­êî­ñåð­äî­ãî äèê­òà­òî­ðà è áûëè óæå ãîòî­âû ê áóí­òó. Íåñïî­êîé­íî áûëî äàæå íà òðè­áó­íà­ëå: (14) ëåãà­òû, îêðó­æàâ­øèå êðåñ­ëî äèê­òà­òî­ðà, ïðî­ñè­ëè åãî îòëî­æèòü äåëî äî çàâ­òðà, ÷òîáû äàòü óòèõ­íóòü ãíå­âó è ñàìèì îáäó­ìàòü âñå íå ñïå­øà: (15) ìîë, íåçðå­ëîñòü Ôàáèÿ äîñòà­òî÷­íî íàêà­çà­íà, à ïîáåäà åãî óíè­æå­íà, è ëó÷­øå íå äîâî­äèòü äåëî äî ñìåðò­íîé êàç­íè è íå ïîçî­ðèòü òàê íè ýòî­ãî íåñðàâ­íåí­íî­ãî þíî­øó, íè åãî äîñòî­ñëàâ­íî­ãî îòöà, íè ðîä Ôàáè­åâ. (16) À òàê êàê íè ìîëü­áû, íè óãî­âî­ðû íå ïîìî­ãà­ëè, îíè ïðåä­ëî­æè­ëè åìó ïîñìîò­ðåòü íà íåèñòîâ­ñò­âó­þ­ùåå ñîáðà­íèå: êîãäà âîè­íû âîç­áóæ­äå­íû äî òàêîé ñòå­ïå­íè, ñ.397 ðàç­âå ïîäî­áà­åò ïðè åãî îïû­òå è ìóä­ðî­ñòè ïîä­áðà­ñû­âàòü äðîâ â ìÿòåæ­íîå ïëà­ìÿ? (17) Íå Êâèí­òó Ôàáèþ, êîòî­ðûé ìîëèò èçáà­âèòü åãî îò êàç­íè, íî äèê­òà­òî­ðó âñÿ­êèé âìå­íèë áû â âèíó, åñëè áû â íåïðà­âîì ñïî­ðå îí, îñëåï­ëåí­íûé ãíå­âîì, âîñ­ñòà­íî­âèë ïðî­òèâ ñåáÿ âðàæ­äåá­íóþ òîë­ïó. (18) Ïîä êîíåö, æåëàÿ îòâå­ñòè îò ñåáÿ ïîäî­çðå­íèå â òîì, ÷òî ãîâî­ðÿò ýòî èç ïðè­ÿç­íè ê Êâèí­òó Ôàáèþ, îíè èçú­ÿâè­ëè ãîòîâ­íîñòü êëÿò­âåí­íî ïîä­òâåð­äèòü, ÷òî ñ÷è­òà­þò êàçíü Êâèí­òà Ôàáèÿ íåæå­ëà­òåëü­íîé, èñõî­äÿ èìåí­íî èç ïîëü­çû ãîñóäàð­ñòâà.

32. cla­mor e to­ta con­tio­ne or­tus, uti bo­num ani­mum ha­be­ret: ne­mi­nem il­li vim al­la­tu­rum sal­vis le­gio­ni­bus Ro­ma­nis.

haud mul­to post dic­ta­tor ad­ve­nit clas­si­co­que ex­templo ad con­tio­nem ad­vo­ca­vit. [2] tum si­len­tio fac­to prae­co Q. Fa­bium ma­gistrum equi­tum ci­ta­vit. qui si­mul ex in­fe­rio­re lo­co ad tri­bu­nal ac­ces­sit, tum dic­ta­tor [3] «quae­ro» in­quit, «de te, Q. Fa­bi, cum sum­mum im­pe­rium dic­ta­to­ris sit pa­reantque ei con­su­les, re­gia po­tes­tas, prae­to­res, iis­dem aus­pi­ciis qui­bus con­su­les crea­ti, aequ­um cen­seas nec­ne, ei ma­gistrum equi­tum dic­to audien­tem es­se; [4] item­que il­lud in­ter­ro­go, cum me in­cer­tis aus­pi­ciis pro­fec­tum ab do­mo sci­rem, ut­rum mi­hi tur­ba­tis re­li­gio­ni­bus res pub­li­ca in discri­men com­mit­ten­da fue­rit an aus­pi­cia re­pe­ten­da, ne quid du­biis dis age­rem? [5] si­mul il­lud, quae dic­ta­to­ri re­li­gio im­pe­di­men­to ad rem ge­ren­dam fue­rit, num ea ma­gis­ter equi­tum so­lu­tus ac li­ber po­tue­rit es­se? sed quid ego haec in­ter­ro­go, cum, si ego ta­ci­tus abis­sem, ta­men ti­bi ad vo­lun­ta­tis in­terpre­ta­tio­nem meae di­ri­gen­da tua sen­ten­tia fue­rit? [6] quin tu res­pon­des, ve­tue­rim­ne te quic­quam rei me ab­sen­te age­re, ve­tue­rim­ne sig­na cum hos­ti­bus con­fer­re? [7] quo tu im­pe­rio meo spre­to, in­cer­tis aus­pi­ciis, tur­ba­tis re­li­gio­ni­bus ad­ver­sus mo­rem mi­li­ta­rem dis­cip­li­nam­que maio­rum et nu­men deo­rum ausus es cum hos­te confli­ge­re. [8] ad haec quae in­ter­ro­ga­tus es res­pon­de; at extra ea ca­ve vo­cem mit­tas. ac­ce­de, lic­tor».

[9] ad­ver­sus sin­gu­la cum res­pon­de­re haud fa­ci­le es­set, et nunc que­re­re­tur eun­dem ac­cu­sa­to­rem ca­pi­tis sui ac iudi­cem es­se, mo­do vi­tam si­bi eri­pi ci­tius quam glo­riam re­rum ges­ta­rum pos­se vo­ci­fe­ra­re­tur [10] pur­ga­ret­que se in vi­cem at­que ultro ac­cu­sa­ret, tunc Pa­pi­rius re­din­teg­ra­ta ira spo­lia­ri ma­gistrum equi­tum ac vir­gas et se­cu­res ex­pe­di­ri ius­sit. [11] Fa­bius fi­dem mi­li­tum implo­rans la­ce­ran­ti­bus ves­tem lic­to­ri­bus ad tria­rios tu­mul­tum ul­ti­ma in con­tio­ne mis­cen­tes se­se re­ce­pit.

[12] in­de cla­mor in to­tam con­tio­nem est per­la­tus; ali­bi pre­ces, ali­bi mi­nae audie­ban­tur. qui pro­xi­mi for­te tri­bu­na­li ste­te­rant, quia su­biec­ti ocu­lis im­pe­ra­to­ris nos­ci­ta­ri po­te­rant, ora­bant ut par­ce­ret ma­gistro equi­tum, neu cum eo exer­ci­tum dam­na­ret; [13] extre­ma con­tio et cir­ca Fa­bium glo­bus incre­pa­bant incle­men­tem dic­ta­to­rem nec pro­cul se­di­tio­ne abe­rant. ne tri­bu­nal qui­dem sa­tis quie­tum erat; [14] le­ga­ti cir­cumstan­tes sel­lam ora­bant ut rem in pos­te­rum diem dif­fer­ret et irae suae spa­tium et con­si­lio tem­pus da­ret: [15] sa­tis cas­ti­ga­tam adu­les­cen­tiam Fa­bi es­se, sa­tis de­for­ma­tam vic­to­riam; ne ad extre­mum fi­nem suppli­cii ten­de­ret, neu uni­co iuve­ni neu pat­ri eius, cla­ris­si­mo vi­ro, neu Fa­biae gen­ti eam iniun­ge­ret ig­no­mi­niam. [16] cum pa­rum pre­ci­bus, pa­rum cau­sa pro­fi­ce­rent, in­tue­ri sae­vien­tem con­tio­nem iube­bant: ita in­ri­ta­tis mi­li­tum ani­mis sub­de­re ig­nem ac ma­te­riam se­di­tio­ni non es­se aeta­tis, non pru­den­tiae eius; [17] ne­mi­nem id Q. Fa­bio poe­nam dep­re­can­ti suam vi­tio ver­su­rum, sed dic­ta­to­ri, si oc­cae­ca­tus ira in­fes­tam mul­ti­tu­di­nem in se pra­vo cer­ta­mi­ne mo­vis­set. [18] postre­mo, ne id se gra­tiae da­re Q. Fa­bi cre­de­ret, se ius iuran­dum da­re pa­ra­tos es­se non vi­de­ri e re pub­li­ca in Q. Fa­bium eo tem­po­re ani­mad­ver­ti.

ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß


  • 99Ñì.: II, 1, 8.
  • 100Íà ñõîä­êå âîé­ñêî ñòî­ÿ­ëî, âûñòðî­åí­íîå ïî ìàíè­ïó­ëàì, êàê ïåðåä áèò­âîé (ñð. âûøå: ãë. 8).
  • ÈÑÒÎÐÈß ÄÐÅÂÍÅÃÎ ÐÈÌÀ
    1327007031 1327007042 1327008013 1364000833 1364000834 1364000835