Ïåðåâîä Í. Â. Áðàãèíñêîé. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1926. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
32. (1) Âñå ñîáðàâøèåñÿ çàêðè÷àëè, ÷òîá îí íå ïàäàë äóõîì: ïîêóäà öåëû ðèìñêèå ëåãèîíû, îí ìîæåò íå áîÿòüñÿ íàñèëèÿ. Âñêîðå ïîñëå ýòîãî ïðèáûë äèêòàòîð, è òóò æå ïðîòðóáèëè îáùèé ñáîð. (2) Äîáèâøèñü òèøèíû, ãëàøàòàé âûçâàë íà÷àëüíèêà êîííèöû Êâèíòà Ôàáèÿ. Åäâà òîò ïîäîøåë ê ïîäíîæèþ ñ.396 òðèáóíàëà, êàê äèêòàòîð âîñêëèêíóë: (3) «ß ñïðàøèâàþ òåáÿ, Êâèíò Ôàáèé: åñëè âëàñòü äèêòàòîðà — âûñøàÿ âëàñòü è åé ïîêîðíû êîíñóëû, ó êîèõ öàðñêèå ïîëíîìî÷èÿ99, è ïðåòîðû, èçáðàííûå ïðè îäíèõ ñ êîíñóëàìè àóñïèöèÿõ, òî ïðèçíàåøü òû ñïðàâåäëèâûì èëè íåò, ÷òîáû ñëîâàì äèêòàòîðà âíèìàë íà÷àëüíèê êîííèöû? (4) È åùå ñïðîøó òåáÿ: åñëè ÿ çíàë, ÷òî îòïðàâèëñÿ â ïîõîä ïðè ñîìíèòåëüíûõ ãàäàíèÿõ, òî íàäî ëè áûëî ìíå ïðè íåÿñíîñòè â çíàìåíèÿõ ïîäâåðãàòü îïàñíîñòè ãîñóäàðñòâî, èëè ìíå ñëåäîâàëî ïîâòîðèòü ïòèöåãàäàíèÿ, äàáû íè÷åãî íå äåëàòü, íå óâåðÿñü â âîëå áîãîâ? (5) È åùå ñïðàøèâàþ ÿ òåáÿ: ðàçâå ìîæåò áûòü íà÷àëüíèê êîííèöû íåçàâèñèì è ñâîáîäåí îò òåõ ïðåïÿòñòâèé ê âåäåíèþ âîéíû, êàêèå äèêòàòîðó ïîñòàâèò áëàãî÷åñòèå? Íî ê ÷åìó ýòè âîïðîñû? Âåäü óäàëèñü ÿ, íå ñêàçàâ íè ñëîâà, òåáå âñå ðàâíî ñëåäîâàëî áû íàïðàâèòü ñâîè ìûñëè ê èñòîëêîâàíèþ ìîåé âîëè. (6) ×òî æ òû íå îòâå÷àåøü? Èëè ÿ íå çàïðåòèë òåáå ïðåäïðèíèìàòü ÷òî áû òî íè áûëî â ìîå îòñóòñòâèå? Íå çàïðåòèë ñðàæàòüñÿ ñ íåïðèÿòåëåì? (7) À òû, ïîïðàâ ìîþ âëàñòü, ïðè íåäîñòîâåðíûõ ãàäàíèÿõ, ïðè íåÿñíîñòè â çíàìåíèÿõ èìåë äåðçîñòü, âîïðåêè âîèíñêîìó îáû÷àþ, âîïðåêè äîëãó ðàòíîìó, çàâåùàííîìó íàì îò ïðåäêîâ, âîïðåêè âîëå áîãîâ, ñðàçèòüñÿ ñ âðàãîì! (8) Îòâå÷àé æå íà ìîè âîïðîñû è áåðåãèñü ñêàçàòü õîòü ñëîâî ñâåðõ ýòîãî! Ëèêòîð, ïîäîéäè ñþäà». (9) Íà èíûå èç âîïðîñîâ îòâåòèòü áûëî íå ïðîñòî, è Ôàáèé òî âîññòàâàë ïðîòèâ òîãî, ÷òî â äåëå î æèçíè è ñìåðòè îäèí è òîò æå ÷åëîâåê è îáâèíèòåëü åãî, è ñóäüÿ, òî ïðèíèìàëñÿ êðè÷àòü, ÷òî ñêîðåé ìîæíî ëèøèòü åãî æèçíè, ÷åì ñëàâû ïîäâèãîâ, (10) ïîïåðåìåííî è îïðàâäûâàÿñü, è îáâèíÿÿ; è òóò, ñ íîâîé ñèëîé âñïûõíóâøè ãíåâîì, äèêòàòîð îòäàåò ïðèêàç ñîðâàòü îäåæäû ñ íà÷àëüíèêà êîííèöû è ïðèãîòîâèòü ðîçãè è òîïîðû. (11) Ëèêòîðû óæå ñðûâàëè ñ Ôàáèÿ îäåæäû, êîãäà îí, âçûâàÿ ê âåðíîñòè âîèíîâ, ñêðûëñÿ ñðåäè òðèàðèåâ, ñòîÿâøèõ íà ñõîäêå â çàäíèõ ðÿäàõ100, à òàì óæå íàðàñòàëî âîçìóùåíèå. (12) Îòòóäà êðèêè ðàñïðîñòðàíèëèñü ïî âñåìó ñîáðàíèþ: êîå-ãäå ñëûøàëèñü ìîëüáû, à êîå-ãäå è óãðîçû. Òå, êòî òîëïèëñÿ ó òðèáóíàëà, òî åñòü ïåðåä ãëàçàìè äèêòàòîðà, ìîãëè áûòü èì çàìå÷åíû, è ïîòîìó îíè óìîëÿëè ïîùàäèòü íà÷àëüíèêà êîííèöû è íå îñóæäàòü âìåñòå ñ íèì âîéñêî; (13) à ñòîÿâøèå ñ êðàþ è òåñíèâøèåñÿ âîçëå Ôàáèÿ ïðîêëèíàëè æåñòîêîñåðäîãî äèêòàòîðà è áûëè óæå ãîòîâû ê áóíòó. Íåñïîêîéíî áûëî äàæå íà òðèáóíàëå: (14) ëåãàòû, îêðóæàâøèå êðåñëî äèêòàòîðà, ïðîñèëè åãî îòëîæèòü äåëî äî çàâòðà, ÷òîáû äàòü óòèõíóòü ãíåâó è ñàìèì îáäóìàòü âñå íå ñïåøà: (15) ìîë, íåçðåëîñòü Ôàáèÿ äîñòàòî÷íî íàêàçàíà, à ïîáåäà åãî óíèæåíà, è ëó÷øå íå äîâîäèòü äåëî äî ñìåðòíîé êàçíè è íå ïîçîðèòü òàê íè ýòîãî íåñðàâíåííîãî þíîøó, íè åãî äîñòîñëàâíîãî îòöà, íè ðîä Ôàáèåâ. (16) À òàê êàê íè ìîëüáû, íè óãîâîðû íå ïîìîãàëè, îíè ïðåäëîæèëè åìó ïîñìîòðåòü íà íåèñòîâñòâóþùåå ñîáðàíèå: êîãäà âîèíû âîçáóæäåíû äî òàêîé ñòåïåíè, ñ.397 ðàçâå ïîäîáàåò ïðè åãî îïûòå è ìóäðîñòè ïîäáðàñûâàòü äðîâ â ìÿòåæíîå ïëàìÿ? (17) Íå Êâèíòó Ôàáèþ, êîòîðûé ìîëèò èçáàâèòü åãî îò êàçíè, íî äèêòàòîðó âñÿêèé âìåíèë áû â âèíó, åñëè áû â íåïðàâîì ñïîðå îí, îñëåïëåííûé ãíåâîì, âîññòàíîâèë ïðîòèâ ñåáÿ âðàæäåáíóþ òîëïó. (18) Ïîä êîíåö, æåëàÿ îòâåñòè îò ñåáÿ ïîäîçðåíèå â òîì, ÷òî ãîâîðÿò ýòî èç ïðèÿçíè ê Êâèíòó Ôàáèþ, îíè èçúÿâèëè ãîòîâíîñòü êëÿòâåííî ïîäòâåðäèòü, ÷òî ñ÷èòàþò êàçíü Êâèíòà Ôàáèÿ íåæåëàòåëüíîé, èñõîäÿ èìåííî èç ïîëüçû ãîñóäàðñòâà. |
32. clamor e tota contione ortus, uti bonum animum haberet: neminem illi vim allaturum salvis legionibus Romanis. haud multo post dictator advenit classicoque extemplo ad contionem advocavit. [2] tum silentio facto praeco Q. Fabium magistrum equitum citavit. qui simul ex inferiore loco ad tribunal accessit, tum dictator [3] «quaero» inquit, «de te, Q. Fabi, cum summum imperium dictatoris sit pareantque ei consules, regia potestas, praetores, iisdem auspiciis quibus consules creati, aequum censeas necne, ei magistrum equitum dicto audientem esse; [4] itemque illud interrogo, cum me incertis auspiciis profectum ab domo scirem, utrum mihi turbatis religionibus res publica in discrimen committenda fuerit an auspicia repetenda, ne quid dubiis dis agerem? [5] simul illud, quae dictatori religio impedimento ad rem gerendam fuerit, num ea magister equitum solutus ac liber potuerit esse? sed quid ego haec interrogo, cum, si ego tacitus abissem, tamen tibi ad voluntatis interpretationem meae dirigenda tua sententia fuerit? [6] quin tu respondes, vetuerimne te quicquam rei me absente agere, vetuerimne signa cum hostibus conferre? [7] quo tu imperio meo spreto, incertis auspiciis, turbatis religionibus adversus morem militarem disciplinamque maiorum et numen deorum ausus es cum hoste confligere. [8] ad haec quae interrogatus es responde; at extra ea cave vocem mittas. accede, lictor». [9] adversus singula cum respondere haud facile esset, et nunc quereretur eundem accusatorem capitis sui ac iudicem esse, modo vitam sibi eripi citius quam gloriam rerum gestarum posse vociferaretur [10] purgaretque se in vicem atque ultro accusaret, tunc Papirius redintegrata ira spoliari magistrum equitum ac virgas et secures expediri iussit. [11] Fabius fidem militum implorans lacerantibus vestem lictoribus ad triarios tumultum ultima in contione miscentes sese recepit. [12] inde clamor in totam contionem est perlatus; alibi preces, alibi minae audiebantur. qui proximi forte tribunali steterant, quia subiecti oculis imperatoris noscitari poterant, orabant ut parceret magistro equitum, neu cum eo exercitum damnaret; [13] extrema contio et circa Fabium globus increpabant inclementem dictatorem nec procul seditione aberant. ne tribunal quidem satis quietum erat; [14] legati circumstantes sellam orabant ut rem in posterum diem differret et irae suae spatium et consilio tempus daret: [15] satis castigatam adulescentiam Fabi esse, satis deformatam victoriam; ne ad extremum finem supplicii tenderet, neu unico iuveni neu patri eius, clarissimo viro, neu Fabiae genti eam iniungeret ignominiam. [16] cum parum precibus, parum causa proficerent, intueri saevientem contionem iubebant: ita inritatis militum animis subdere ignem ac materiam seditioni non esse aetatis, non prudentiae eius; [17] neminem id Q. Fabio poenam deprecanti suam vitio versurum, sed dictatori, si occaecatus ira infestam multitudinem in se pravo certamine movisset. [18] postremo, ne id se gratiae dare Q. Fabi crederet, se ius iurandum dare paratos esse non videri e re publica in Q. Fabium eo tempore animadverti. |