Ïåðåâîä Í. Â. Áðàãèíñêîé. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1926. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
33. (1) Íî ýòèìè ðå÷àìè ëåãàòû ñêîðåå âîññòàíîâèëè äèêòàòîðà ïðîòèâ ñåáÿ, íåæåëè ïðèìèðèëè åãî ñ íà÷àëüíèêîì êîííèöû: èì áûëî ïðèêàçàíî ñîéòè ñ òðèáóíàëà101. (2) Ïîêà ÷åðåç ãëàøàòàÿ äèêòàòîð òùèëñÿ äîáèòüñÿ òèøèíû (âåäü èç-çà øóìà è áåñïîðÿäêà íå áûëî ñëûøíî íè ñàìîãî äèêòàòîðà, íè åãî ïðèñëóæíèêîâ), íàñòóïèëà íî÷ü è, ñëîâíî íà ïîëå áðàíè, ïîëîæèëà êîíåö ïðîòèâîáîðñòâó. (3) Íà÷àëüíèêó êîííèöû áûëî ïðèêàçàíî ÿâèòüñÿ íà äðóãîé äåíü, íî âñå òâåðäèëè, ÷òî íàçàâòðà Ïàïèðèé, çàäåòûé è îæåñòî÷åííûé ñàìèì ñîïðîòèâëåíèåì, ðàñïàëèòñÿ ïóùå ïðåæíåãî, è Ôàáèé òàéêîì áåæàë èç ëàãåðÿ â Ðèì. (4) Ïî ñîâåòó îòöà, Ìàðêà Ôàáèÿ102, óæå òðèæäû áûâøåãî êîíñóëîì, à òàêæå äèêòàòîðîì, îí íåìåäëåííî ñîçâàë ñåíàò103, è, êîãäà äîøåë äî ñàìûõ ãîðüêèõ æàëîá íà íàñèëèå è ïðîèçâîë äèêòàòîðà, ïåðåä êóðèåì âäðóã ïîñëûøàëñÿ øóì: ýòî ëèêòîðû ïðîêëàäûâàëè äèêòàòîðó äîðîãó. È âîò, ïûëàÿ ãíåâîì, âîøåë îí ñàì. Óçíàâ î áåãñòâå Ôàáèÿ èç ëàãåðÿ, îí òîò÷àñ ñ ëåãêîé êîííèöåé ïóñòèëñÿ â ïîãîíþ. (5) Âíîâü íà÷àëñÿ ñïîð, è Ïàïèðèé ïðèêàçàë ñõâàòèòü Ôàáèÿ. (6) Îí íåóìîëèìî ñòîÿë íà ñâîåì, íåâçèðàÿ íà ìîëüáû ïåðâûõ èç îòöîâ è âñåãî ñåíàòà â öåëîì, è òîãäà îòåö þíîøè, Ìàðê Ôàáèé, ñêàçàë: (7) «Ðàç óæ íè âîëÿ ñåíàòà, íè ìîè ïðåêëîííûå ãîäû, êîèì òû ãîòîâèøü ñèðîòñòâî, íè äîáëåñòü è çíàòíîñòü íà÷àëüíèêà êîííèöû, êîòîðîãî òû ñàì ñåáå âûáðàë, ðîâíûì ñ÷åòîì íè÷åãî äëÿ òåáÿ íå çíà÷àò, êàê íå çíà÷àò è ìîëüáû, íå ðàç òðîãàâøèå ñåðäöà íåïðèÿòåëåé è ñìÿã÷àâøèå ãíåâ áîãîâ, òî ÿ îáðàùàþñü ê íàðîäíûì òðèáóíàì, ÿ âçûâàþ ê íàðîäó, (8) è ðàç òû îòâåðãàåøü ñóä ñâîåãî âîéñêà, ñâîåãî ñåíàòà, òî åìó ÿ ïðåäëàãàþ áûòü òâîèì ñóäüåþ, åìó, åäèíñòâåííîìó, êòî èìååò, íàâåðíîå, áîëüøå âëàñòè è ñèëû, ÷åì òâîÿ äèêòàòóðà. Ïîñìîòðèì, êàê òû îòâåðãíåøü îáæàëîâàíèå, êàêîìó óñòóïèë äàæå Òóëë Ãîñòèëèé, ðèìñêèé öàðü»104. (9) Èç êóðèè ïîøëè â íàðîäíîå ñîáðàíèå. Êîãäà äèêòàòîð ïîäíÿëñÿ íà âîçâûøåíèå â îêðóæåíèè íåñêîëüêèõ ÷åëîâåê, à çà íèì íà÷àëüíèê êîííèöû â ñîïðîâîæäåíèè âñåõ ïåðâåéøèõ ëþäåé ãîñóäàðñòâà, Ïàïèðèé ïðèêàçàë ñâåñòè Ôàáèÿ105 ñ Ðîñòð íà çåìëþ. (10) Îòåö, ñïóñòèâøèéñÿ âñëåä çà ñûíîì, ñêàçàë: «Î÷åíü õîðîøî, ÷òî òû ïðèêàçàë îòâåñòè íàñ âíèç: îòñþäà ìû ñìîæåì ïîäàòü ãîëîñ êàê è ïðîñòûå ãðàæäàíå!» ñ.398 Ïîíà÷àëó ñëûøàëèñü íå ñòîëüêî ñâÿçíûå ðå÷è, ñêîëüêî îòäåëüíûå âûêðèêè; (11) íàêîíåö øóì áûë ïåðåêðûò íåãîäóþùèì ãîëîñîì ñòàðîãî Ôàáèÿ: îí ïîðèöàë Ïàïèðèÿ çà íàäìåííîñòü è æåñòîêîñòü; (12) îí âñïîìèíàë, ÷òî áûë è ñàì â Ðèìå äèêòàòîðîì è íèêòî — íè ïëåáåé, íè öåíòóðèîí, íè ðÿäîâîé âîèí — íå òåðïåë îò íåãî ïðèòåñíåíèé, (13) à Ïàïèðèé äîáèâàåòñÿ ïîáåäû íàä ðèìñêèì âîåíà÷àëüíèêîì, ñëîâíî ýòî âðàæåñêèé ïðåäâîäèòåëü. Êàê ðàçíèòñÿ ñäåðæàííîñòü ïðåæíèõ äèêòàòîðîâ îò çàíîñ÷èâîñòè è æåñòîêîñòè íûíåøíèõ. (14) Ãíåâ äèêòàòîðà Êâèíêöèÿ Öèíöèííàòà, âûðó÷èâøåãî êîíñóëà Ëóöèÿ Ìèíóöèÿ èç îñàäû, ïîáóäèë åãî âñåãî ëèøü íàçíà÷èòü êîíñóëà Ìèíóöèÿ ëåãàòîì106. (15) Ìàðê Ôóðèé Êàìèëë íå òîëüêî ñäåðæàë ñâîå íåãîäîâàíüå íà Ëóöèÿ Ôóðèÿ, êîãäà òîò, ïîçîðÿ åãî ñåäèíû è åãî âëàñòü, ïîòåðïåë ïîñòûäíåéøåå ïîðàæåíüå, íå òîëüêî íå íàïèñàë î ñîòîâàðèùå íàðîäó èëè ñåíàòó íè÷åãî, ÷òî áû òîãî ïîçîðèëî, (16) íî è ïî âîçâðàùåíèè, êîãäà ïîëó÷èë ïîçâîëåíüå ñåíàòà ïî ñâîåìó óñìîòðåíèþ âûáèðàòü èç ñîòîâàðèùåé òîãî, êòî áóäåò äåëèòü ñ íèì âëàñòü, èìåííî Ôóðèÿ ñ÷åë ñàìûì äîñòîéíûì èç êîíñóëüñêèõ òðèáóíîâ107. (17) À åñëè ãîâîðèòü î íàðîäå, â ðóêàõ êîòîðîãî âñÿ ïîëíîòà âëàñòè, òî ãíåâ åãî íà òåõ, êòî ïî áåçðàññóäñòâó è íåäîìûñëèþ ãóáèë âîéñêî, íèêîãäà íå òðåáîâàë íè÷åãî áîëåå æåñòîêîãî, ÷åì ëèøåíèå èìóùåñòâà: íèêîãäà åùå äî ñèõ ïîð íå òðåáîâàëè ñìåðòüþ êàðàòü ïîëêîâîäöåâ çà íåóñïåõ âîéíû. (18) Íûíå æå âîæäÿì ðèìñêîãî íàðîäà, íåñìîòðÿ íà ïîáåäó è ñ ïîëíûì ïðàâîì çàñëóæåííûé òðèóìô, ãðîçÿò ðîçãàìè è òîïîðàìè, ÷òî íå ïîäîáàåò è ïðè ïîðàæåíèè. (19) ×åìó æå òîãäà äîëæåí áûë ïîäâåðãíóòüñÿ åãî ñûí, åñëè áû îí ïîãóáèë âîéñêî, åñëè áû îí áûë ðàçãðîìëåí, áåæàë è áðîñèë ëàãåðü? Ìîãëà ëè ÿðîñòü äèêòàòîðà è åãî íåèñòîâñòâî çàéòè äàëüøå áè÷åâàíüÿ ðîçãàìè è êàçíè? (20) Êàê ïðèìèðèòü ìåæäó ñîáîé òî, ÷òî èç-çà Êâèíòà Ôàáèÿ ãðàæäàíå ëèêóþò, ñîâåðøàÿ ìîëåáñòâèÿ è âîçíîñÿ áëàãîäàðåíèÿ çà ïîáåäó, (21) à åãî ñàìîãî, èç-çà êîãî îòêðûòû ñâÿòèëèùà áîãîâ, êóðÿòñÿ æåðòâàìè àëòàðè, ìíîæàòñÿ õâàëû è ïðèíîøåíèÿ áîãàì, îáíàæåííîãî, ñåêóò ðîçãàìè íà ãëàçàõ ðèìñêîãî íàðîäà, â âèäó Êàïèòîëèÿ è Êðåïîñòè è ïåðåä âçîðîì áîãîâ, êîèõ îí íå íàïðàñíî ïðèçûâàë â äâóõ ñðàæåíèÿõ?! (22) Êàêîâî ñòåðïåòü ýòî âîéñêó, îäåðæàâøåìó ïîáåäó ïîä åãî íà÷àëîì è àóñïèöèÿìè? ×òî çà ãîðå áóäåò â ðèìñêîì ëàãåðå! ×òî çà ëèêîâàíèå â ñòàíå âðàãîâ! (23) Òàê ãîâîðèë îí, ðàçîì óïðåêàÿ è æàëóÿñü, ïðèçûâàÿ â ñâèäåòåëè áîãîâ è ëþäåé, è, îáíèìàÿ ñûíà, ïðîëèâàë îáèëüíûå ñëåçû. |
33. his vocibus cum in se magis incitarent dictatorem quam magistro equitum placarent, iussi de tribunali descendere legati; [2] et silentio nequiquam per praeconem temptato, cum prae strepitu ac tumultu nec ipsius dictatoris nec apparitorum eius vox audiretur, nox velut in proelio certamini finem fecit. [3] magister equitum, iussus postero die adesse, cum omnes adfirmarent infestius Papirium exarsurum, agitatum contentione ipsa exacerbatumque, clam ex castris Romam profugit; [4] et patre auctore M. Fabio, qui ter iam consul dictatorque fuerat, vocato extemplo senatu, cum maxime conquereretur apud patres vim atque iniuriam dictatoris, repente strepitus ante curiam lictorum summoventium auditur, [5] et ipse infensus aderat, postquam comperit profectum ex castris, cum expedito equitatu secutus. iterata deinde contentio, et prendi Fabium Papirius iussit. [6] ubi cum deprecantibus primoribus patrum atque universo senatu perstaret in incepto immitis animus, [7] tum pater M. Fabius «quando quidem» inquit, «apud te nec auctoritas senatus nec aetas mea, cui orbitatem paras, nec virtus nobilitasque magistri equitum a te ipso nominati valet nec preces, quae saepe hostem mitigavere, quae deorum iras placant, tribunos plebis appello et provoco ad populum eumque tibi, [8] fugienti exercitus tui, fugienti senatus iudicium, iudicem fero, qui certe unus plus quam tua dictatura potest polletque. videro, cessurusne provocationi sis, cui rex Romanus Tullus Hostilius cessit». [9] ex curia in contionem itur. quo cum paucis dictator, cum omni agmine principum magister equitum cum escendisset, deduci eum de rostris Papirius in partem inferiorem iussit. [10] secutus pater «bene agis» inquit, «cum eo nos deduci iussisti, unde et privati vocem mittere possemus». ibi primo non tam perpetuae orationes quam altercatio exaudiebatur; [11] vicit deinde strepitum vox et indignatio Fabi senis increpantis superbiam crudelitatemque Papiri: [12] se quoque dictatorem Romae fuisse, nec a se quemquam, ne plebis quidem hominem, non centurionem, non militem violatum; [13] Papirium tamquam ex hostium ducibus, sic ex Romano imperatore victoriam et triumphum petere. quantum interesse inter moderationem antiquorum et novam superbiam crudelitatemque! [14] dictatorem Quinctium Cincinnatum in L. Minucium consulem ex obsidione a se ereptum non ultra saevisse quam ut legatum eum ad exercitum pro consule relinqueret. [15] M. Furium Camillum in L. Furio, qui contempta sua senectute et auctoritate foedissimo cum eventu pugnasset, non solum in praesentia moderatum irae esse, ne quid de collega secus populo aut senatui scriberet, [16] sed cum revertisset, potissimum ex tribunis consularibus habuisse quem ex collegis optione ab senatu data socium sibi imperii deligeret. [17] nam populi quidem, penes quem potestas omnium rerum esset, ne iram quidem unquam atrociorem fuisse in eos qui temeritate atque inscitia exercitus amisissent quam ut pecunia eos multaret: capite anquisitum ob rem bello male gestam de imperatore nullo ad eam diem esse. [18] nunc ducibus populi Romani, quae ne victis quidem bello fas fuerit, virgas et secures victoribus et iustissimos meritis triumphos intentari. [19] quid enim tandem passurum fuisse filium suum, si exercitum amisisset, si fusus, fugatus, castris exutus fuisset? quo ultra iram violentiamque eius excessuram fuisse, quam ut verberaret necaretque? [20] quam conveniens esse, propter Q. Fabium civitatem in laetitia victoria supplicationibus ac gratulationibus esse, [21] eum propter quem deum delubra pateant, arae sacrificiis fument, honore donis cumulentur, nudatum virgis lacerari in conspectu populi Romani, intuentem Capitolium atque arcem deosque ab se duobus proeliis haud frustra advocatos! [22] quo id animo exercitum, qui eius ductu auspiciisque vicisset, laturum? quem luctum in castris Romanis, quam laetitiam inter hostes fore! [23] haec simul iurgans, querens, deum hominumque fidem obtestans et complexus filium, plurimis cum lacrimis agebat. |
ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß