Ïåðåâîä Í. Â. Áðàãèíñêîé. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1926. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
38. (1) Íà äðóãîé ãîä [322 ã.] â êîíñóëüñòâî Êâèíòà Ôàáèÿ è Ëóöèÿ Ôóëüâèÿ èç-çà îïàñåíèé, ÷òî âîéíà â Ñàìíèè îêàæåòñÿ êðîâîïðîëèòíîé, — ïîãîâàðèâàëè, áóäòî ñàìíèòû íàáðàëè ó ñîñåäåé íàåìíèêîâ, — äèêòàòîð Àâë Êîðíåëèé Àðâèí è íà÷àëüíèê êîííèöû Ìàðê Ôàáèé Àìáóñò ïðîèçâåëè ñî âñåþ ñòðîãîñòüþ íàáîð è äâèíóëè íà ñàìíèòîâ ïðåâîñõîäíîå âîéñêî. (2) Ëàãåðü íà âðàæåñêîé çåìëå ðàçáèëè áåç âñÿêèõ ïðåäîñòîðîæíîñòåé, ñëîâíî âðàã äàëåêî, íî òóò âíåçàïíî îáúÿâèëèñü ñàìíèòñêèå ðàòè, ñòîëü äåðçêèå, ÷òî ïîñòàâèëè ñâîé ÷àñòîêîë ïðÿìî ïîä íîñîì ó ðèìñêèõ ñòîðîæåâûõ äîçîðîâ. (3) Óæå ñïóñêàëàñü íî÷ü, è ýòî ïîìåøàëî èì íàïàñòü íà ðèìñêèå óêðåïëåíèÿ, íî ñàìíèòû íå ñêðûâàëè íàìåðåíèé íàçàâòðà ñ ðàññâåòîì ïîéòè íà ïðèñòóï. (4) Äèêòàòîð ïîíÿë, ÷òî ñðàæåíèå ïðîèçîéäåò ñêîðåå, ÷åì îæèäàëîñü, è, ÷òîáû íåâûãîäíîå ìåñòî íå îêàçàëîñü ñëèøêîì áîëüøèì èñïûòàíèåì äëÿ ìóæåñòâà åãî âîèíîâ, ðàäè îáìàíà íåïðèÿòåëÿ îñòàâèë â ëàãåðå ìíîæåñòâî îãíåé è ïîòèõîíüêó âûâåë ëåãèîíû; îäíàêî ëàãåðü íàõîäèëñÿ òàê áëèçêî îò ñàìíèòîâ, ÷òî îáìàí íå óäàëñÿ. (5) Êîííèöà íåïðèÿòåëÿ òîò÷àñ äâèíóëàñü ñëåäîì è íå îòñòàâàëà îò âîéñêà, õîòÿ äî ðàññâåòà îñòåðåãàëàñü âñòóïàòü â áîé, à ïåõîòà äî âîñõîäà ñîëíöà äàæå íå óñïåëà âûéòè èç ëàãåðÿ. (6) Ñàìíèòñêàÿ êîííèöà ëèøü ê óòðó ðåøèëàñü íàïàñòü íà íåïðèÿòåëÿ è ìåøàëà äâèæåíèþ, çàäèðàÿ ñàìûõ êðàéíèõ è â ñ.403 òðóäíîïðîõîäèìûõ ìåñòàõ òåñíÿ ðÿäû ðèìëÿí. Òåì âðåìåíåì ïåõîòà äîãíàëà êîííèöó, è ñàìíèòû ñòàëè íàñåäàòü óæå âñåìè ñâîèìè ñèëàìè. (7) Òîãäà, ïîíÿâ, ÷òî áåç êðóïíûõ ïîòåðü âïåðåä íå ïðîäâèíóòüñÿ, äèêòàòîð ïðèêàçàë ðàçáèòü ëàãåðü òàì, ãäå ñàì îí îñòàíîâèëñÿ. Íî â îêðóæåíèè âðàæåñêîé êîííèöû äåëàòü ýòî, òî åñòü âîçâîäèòü èçãîðîäü è íà÷èíàòü ðàáîòû, áûëî íåâîçìîæíî. (8) È ïîòîìó äèêòàòîð, âèäÿ, ÷òî íåëüçÿ íè ïðîäîëæèòü ïóòü, íè ñäåëàòü îñòàíîâêó, óáðàë èç âîéñêà îáîç è âûñòðîèë âîèíîâ â áîåâîì ïîðÿäêå; âûñòðîèëèñü ïðîòèâ íèõ è âðàãè, íå óñòóïàþùèå íè äóõîì, íè ñèëîé. (9) Îñîáåííî îíè ðàñõðàáðèëèñü, âîçîìíèâ, áóäòî ðèìëÿíå îòñòóïèëè ïåðåä ñâîèì íåïðèÿòåëåì, à íå èç-çà íåâûãîäíîãî ïîëîæåíèÿ, è ïîâåðèëè, áóäòî ýòî îíè, íàâîäÿ óæàñ, ïðåñëåäóþò ïåðåïóãàííûõ áåãëåöîâ. (10) Îòòîãî-òî äàâíî114 íå ñëûøàâøèå ðèìñêîãî áîåâîãî êëè÷à ñàìíèòû êàêîå-òî âðåìÿ ñðàæàëèñü ñ íèìè íà ðàâíûõ. È âïðÿìü, â òîò äåíü îò òðåòüåãî ÷àñà äî âîñüìîãî ïðîòèâîáîðñòâóþùèå ñòîðîíû áûëè, êàê ãîâîðÿò, ñòîëü ðàâíîñèëüíû, ÷òî êëè÷, ðàçäàâøèéñÿ ïðè ïåðâîì ñòîëêíîâåíèè, íè ðàçó íå âîçîáíîâëÿëñÿ, çíàìåíà íå äâèíóëèñü ñ ìåñòà íè âïåðåä, íè íàçàä è íè îäíà ñòîðîíà íå îòñòóïèëà. (11) Âðîñøè â çåìëþ è íàïèðàÿ ùèòîì, êàæäûé íà ñâîåì ìåñòå äðàëñÿ áåç ïåðåäûøêè è íå îãëÿäûâàÿñü ïî ñòîðîíàì; ðàâíîìåðíîìó ãóëó è íåèçìåííîìó íàïðÿæåíèþ áèòâû êîíåö ìîãëî ïîëîæèòü ëèáî êðàéíåå èñòîùåíèå, ëèáî íî÷ü. (12) Óæå íà èñõîäå ñèëû âîèíîâ, êðåïîñòü îðóæèÿ, ñìåêàëêà âîæäåé, è âäðóã ñàìíèòñêèå êîííèêè, óçíàâ îò îäíîé ñâîåé îòúåõàâøåé â ñòîðîíó òóðìû, ÷òî ðèìñêèé îáîç ñòîèò äàëåêî îò âîîðóæåííûõ âîèíîâ áåç îõðàíû è âíå óêðåïëåíèé, âçàëêàâ äîáû÷è, áðîñàþòñÿ òóäà. (13) Êîãäà âñòðåâîæåííûé ãîíåö äîíåñ î òîì äèêòàòîðó, òîò ñêàçàë: «Äàé èì òîëüêî íàãðóçèòüñÿ äîáû÷åé». Ïîòîì ïðèáûâàëè âñå íîâûå è íîâûå ãîíöû ñ êðèêàìè, ÷òî ïîâñþäó ãðàáÿò è òàùàò èìóùåñòâî âîèíîâ. (14) Òîãäà, ïðèçâàâ íà÷àëüíèêà êîííèöû, äèêòàòîð ñêàçàë: «Òû âèäèøü, Ìàðê Ôàáèé, ÷òî âðàæåñêàÿ êîííèöà îñòàâèëà ïîëå áîÿ. Òåïåðü íàø îáîç ñòàë èõ îáóçîé. (15) Óäàðü íà íèõ, ïîêà, ïîäîáíî âñåì îðäàì, çàíÿòûì ãðàáåæîì, îíè ðàññûïàíû ïîâñþäó â áåñïîðÿäêå, è ìàëî êòî ïîïàäåòñÿ òåáå âåðõîì íà êîíå, íåìíîãèõ âñòðåòèøü ïðè îðóæèè; ïîêà îíè íàâüþ÷èâàþò äîáû÷ó íà ñåáÿ è ëîøàäåé, ñðàçè èõ áåçîðóæíûìè è îáàãðè êðîâüþ èõ äîáû÷ó. (16) Î ëåãèîíàõ è ïåõîòíîé áèòâå ïîçàáî÷óñü ÿ, à ñëàâà ïîáåäû íàä êîííèöåé ïóñòü áóäåò òâîåþ». |
38. insequenti anno, Q. Fabio L. Fulvio consulibus, A. Cornelius Arvina dictator et M. Fabius Ambustus magister equitum metu gravioris in Samnio belli — conducta enim pretio a finitimis iuventus dicebatur — intentiore dilectu habito egregium exercitum adversus Samnites duxerunt. [2] castra in hostico incuriose ita posita tamquam procul abesset hostis, cum subito advenere Samnitium legiones tanta ferocia ut vallum usque ad stationem Romanam inferrent. [3] nox iam appetebat; id prohibuit munimenta adoriri; nec dissimulabant orta luce postero die facturos. [4] dictator ubi propiorem spe dimicationem vidit, ne militum virtuti damno locus esset, ignibus crebris relictis, qui conspectum hostium frustrarentur, silentio legiones educit; nec tamen fallere propter propinquitatem castrorum potuit. [5] eques extemplo insecutus ita institit agmini ut, donec lucesceret, proelio abstineret; ne pedestres quidem copiae ante lucem castris egressae. [6] eques luce demum ausus incursare in hostem, carpendo novissimos premendoque iniquis ad transitum locis, agmen detinuit. interim pedes equitem adsecutus, et totis iam copiis Samnis urgebat. [7] tum dictator, postquam sine magno incommodo progredi non poterat, eum ipsum in quo constiterat locum castris dimetari iussit. id vero circumfuso undique equitatu — ut vallum peteretur opusque inciperet — fieri non poterat. [8] itaque ubi neque eundi neque manendi copiam esse videt, instruit aciem, impedimentis ex agmine remotis. instruunt contra et hostes, et animis et viribus pares. [9] auxerat id maxime animos quod ignari loco iniquo, non hosti cessum, velut fugientes ac territos terribiles ipsi secuti fuerant. [10] id aliquamdiu aequavit pugnam, iam pridem desueto Samnite clamorem Romani exercitus pati; et hercule illo die ab hora diei tertia ad octavam ita anceps dicitur certamen stetisse, ut neque clamor, ut primo semel concursu est sublatus, iteratus sit, neque signa promota loco retrove recepta, neque recursum ab ulla sit parte. [11] in suo quisque gradu obnixi, urgentes scutis, sine respiratione ac respectu pugnabant; fremitus aequalis tenorque idem pugnae in defatigationem ultimam aut noctem spectabat. [12] iam viris vires, iam ferro sua vis, iam consilia ducibus deerant, cum subito Samnitium equites, cum turma una longius provecta accepissent impedimenta Romanorum procul ab armatis sine praesidio, sine munimento stare, aviditate praedae impetum faciunt. [13] quod ubi dictatori trepidus nuntius attulit, «sine modo» inquit, «sese praeda praepediant». alii deinde super alios diripi passim ferrique fortunas militum vociferabantur. [14] tum magistro equitum accito «vides tu» inquit, «M. Fabi, ab hostium equite omissam pugnam? haerent impediti impedimentis nostris. [15] adgredere, quod inter praedandum omni multitudini evenit, dissipatos; raros equis insidentes, raros, quibus ferrum in manu sit, invenies; sese equosque dum praeda onerant, caede inermes cruentamque illis praedam redde. [16] mihi legiones peditumque pugna curae erunt; penes te equestre sit decus». |