Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà

Êíèãà VIII, ãë. 38

Òèò Ëèâèé. Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà. Òîì I. Èçä-âî «Íàóêà» Ì., 1989.
Ïåðåâîä Í. Â. Áðàãèíñêîé. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1926.
ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ

38. (1) Íà äðó­ãîé ãîä [322 ã.] â êîí­ñóëü­ñòâî Êâèí­òà Ôàáèÿ è Ëóöèÿ Ôóëü­âèÿ èç-çà îïà­ñå­íèé, ÷òî âîé­íà â Ñàì­íèè îêà­æåò­ñÿ êðî­âî­ïðî­ëèò­íîé, — ïîãî­âà­ðè­âà­ëè, áóä­òî ñàì­íè­òû íàáðà­ëè ó ñîñåäåé íàåì­íè­êîâ, — äèê­òà­òîð Àâë Êîð­íå­ëèé Àðâèí è íà÷àëü­íèê êîí­íè­öû Ìàðê Ôàáèé Àìáóñò ïðî­èç­âå­ëè ñî âñåþ ñòðî­ãî­ñòüþ íàáîð è äâè­íó­ëè íà ñàì­íè­òîâ ïðå­âîñ­õîä­íîå âîé­ñêî. (2) Ëàãåðü íà âðà­æå­ñêîé çåì­ëå ðàç­áè­ëè áåç âñÿ­êèõ ïðå­äî­ñòî­ðîæ­íî­ñòåé, ñëîâ­íî âðàã äàëå­êî, íî òóò âíå­çàï­íî îáú­ÿâè­ëèñü ñàì­íèò­ñêèå ðàòè, ñòîëü äåðç­êèå, ÷òî ïîñòà­âè­ëè ñâîé ÷àñòî­êîë ïðÿ­ìî ïîä íîñîì ó ðèì­ñêèõ ñòî­ðî­æå­âûõ äîçî­ðîâ. (3) Óæå ñïóñ­êà­ëàñü íî÷ü, è ýòî ïîìå­øà­ëî èì íàïàñòü íà ðèì­ñêèå óêðåï­ëå­íèÿ, íî ñàì­íè­òû íå ñêðû­âà­ëè íàìå­ðå­íèé íàçàâ­òðà ñ ðàñ­ñâå­òîì ïîé­òè íà ïðè­ñòóï. (4) Äèê­òà­òîð ïîíÿë, ÷òî ñðà­æå­íèå ïðî­èçîé­äåò ñêî­ðåå, ÷åì îæè­äà­ëîñü, è, ÷òîáû íåâû­ãîä­íîå ìåñòî íå îêà­çà­ëîñü ñëèø­êîì áîëü­øèì èñïû­òà­íè­åì äëÿ ìóæå­ñòâà åãî âîè­íîâ, ðàäè îáìà­íà íåïðè­ÿ­òå­ëÿ îñòà­âèë â ëàãå­ðå ìíî­æå­ñòâî îãíåé è ïîòè­õîíü­êó âûâåë ëåãè­î­íû; îäíà­êî ëàãåðü íàõî­äèë­ñÿ òàê áëèç­êî îò ñàì­íè­òîâ, ÷òî îáìàí íå óäàë­ñÿ. (5) Êîí­íè­öà íåïðè­ÿ­òå­ëÿ òîò­÷àñ äâè­íó­ëàñü ñëå­äîì è íå îòñòà­âà­ëà îò âîé­ñêà, õîòÿ äî ðàñ­ñâå­òà îñòå­ðå­ãà­ëàñü âñòó­ïàòü â áîé, à ïåõîòà äî âîñ­õî­äà ñîëí­öà äàæå íå óñïå­ëà âûé­òè èç ëàãå­ðÿ. (6) Ñàì­íèò­ñêàÿ êîí­íè­öà ëèøü ê óòðó ðåøè­ëàñü íàïàñòü íà íåïðè­ÿ­òå­ëÿ è ìåøà­ëà äâè­æå­íèþ, çàäè­ðàÿ ñàìûõ êðàé­íèõ è â ñ.403 òðóä­íî­ïðî­õî­äè­ìûõ ìåñòàõ òåñ­íÿ ðÿäû ðèì­ëÿí. Òåì âðå­ìå­íåì ïåõîòà äîãíà­ëà êîí­íè­öó, è ñàì­íè­òû ñòà­ëè íàñåäàòü óæå âñå­ìè ñâî­è­ìè ñèëà­ìè.

(7) Òîãäà, ïîíÿâ, ÷òî áåç êðóï­íûõ ïîòåðü âïå­ðåä íå ïðî­äâè­íóòü­ñÿ, äèê­òà­òîð ïðè­êà­çàë ðàç­áèòü ëàãåðü òàì, ãäå ñàì îí îñòà­íî­âèë­ñÿ. Íî â îêðó­æå­íèè âðà­æå­ñêîé êîí­íè­öû äåëàòü ýòî, òî åñòü âîç­âî­äèòü èçãî­ðîäü è íà÷è­íàòü ðàáîòû, áûëî íåâîç­ìîæ­íî. (8) È ïîòî­ìó äèê­òà­òîð, âèäÿ, ÷òî íåëü­çÿ íè ïðî­äîë­æèòü ïóòü, íè ñäå­ëàòü îñòà­íîâ­êó, óáðàë èç âîé­ñêà îáîç è âûñòðî­èë âîè­íîâ â áîå­âîì ïîðÿä­êå; âûñòðî­è­ëèñü ïðî­òèâ íèõ è âðà­ãè, íå óñòó­ïàþ­ùèå íè äóõîì, íè ñèëîé. (9) Îñî­áåí­íî îíè ðàñ­õðàá­ðè­ëèñü, âîçî­ìíèâ, áóä­òî ðèì­ëÿíå îòñòó­ïè­ëè ïåðåä ñâî­èì íåïðè­ÿ­òå­ëåì, à íå èç-çà íåâû­ãîä­íî­ãî ïîëî­æå­íèÿ, è ïîâå­ðè­ëè, áóä­òî ýòî îíè, íàâî­äÿ óæàñ, ïðå­ñëå­äó­þò ïåðå­ïó­ãàí­íûõ áåã­ëå­öîâ. (10) Îòòî­ãî-òî äàâ­íî114 íå ñëû­øàâ­øèå ðèì­ñêî­ãî áîå­âî­ãî êëè­÷à ñàì­íè­òû êàêîå-òî âðå­ìÿ ñðà­æà­ëèñü ñ íèìè íà ðàâ­íûõ. È âïðÿìü, â òîò äåíü îò òðåòüå­ãî ÷àñà äî âîñü­ìî­ãî ïðî­òè­âî­áîð­ñò­âó­þ­ùèå ñòî­ðî­íû áûëè, êàê ãîâî­ðÿò, ñòîëü ðàâ­íî­ñèëü­íû, ÷òî êëè÷, ðàçäàâ­øèé­ñÿ ïðè ïåð­âîì ñòîëê­íî­âå­íèè, íè ðàçó íå âîç­îá­íîâ­ëÿë­ñÿ, çíà­ìå­íà íå äâè­íó­ëèñü ñ ìåñòà íè âïå­ðåä, íè íàçàä è íè îäíà ñòî­ðî­íà íå îòñòó­ïè­ëà. (11) Âðîñ­øè â çåì­ëþ è íàïè­ðàÿ ùèòîì, êàæ­äûé íà ñâî­åì ìåñòå äðàë­ñÿ áåç ïåðå­äûø­êè è íå îãëÿäû­âà­ÿñü ïî ñòî­ðî­íàì; ðàâ­íî­ìåð­íî­ìó ãóëó è íåèç­ìåí­íî­ìó íàïðÿ­æå­íèþ áèò­âû êîíåö ìîã­ëî ïîëî­æèòü ëèáî êðàé­íåå èñòî­ùå­íèå, ëèáî íî÷ü. (12) Óæå íà èñõî­äå ñèëû âîè­íîâ, êðå­ïîñòü îðó­æèÿ, ñìå­êàë­êà âîæäåé, è âäðóã ñàì­íèò­ñêèå êîí­íè­êè, óçíàâ îò îäíîé ñâî­åé îòú­å­õàâ­øåé â ñòî­ðî­íó òóð­ìû, ÷òî ðèì­ñêèé îáîç ñòî­èò äàëå­êî îò âîîðó­æåí­íûõ âîè­íîâ áåç îõðà­íû è âíå óêðåï­ëå­íèé, âçàë­êàâ äîáû­÷è, áðî­ñà­þò­ñÿ òóäà.

(13) Êîãäà âñòðå­âî­æåí­íûé ãîíåö äîíåñ î òîì äèê­òà­òî­ðó, òîò ñêà­çàë: «Äàé èì òîëü­êî íàãðó­çèòü­ñÿ äîáû­÷åé». Ïîòîì ïðè­áû­âà­ëè âñå íîâûå è íîâûå ãîí­öû ñ êðè­êà­ìè, ÷òî ïîâñþäó ãðà­áÿò è òàùàò èìó­ùå­ñòâî âîè­íîâ. (14) Òîãäà, ïðè­çâàâ íà÷àëü­íè­êà êîí­íè­öû, äèê­òà­òîð ñêà­çàë: «Òû âèäèøü, Ìàðê Ôàáèé, ÷òî âðà­æå­ñêàÿ êîí­íè­öà îñòà­âè­ëà ïîëå áîÿ. Òåïåðü íàø îáîç ñòàë èõ îáó­çîé. (15) Óäàðü íà íèõ, ïîêà, ïîäîá­íî âñåì îðäàì, çàíÿ­òûì ãðà­áå­æîì, îíè ðàñ­ñû­ïà­íû ïîâñþäó â áåñ­ïî­ðÿä­êå, è ìàëî êòî ïîïà­äåò­ñÿ òåáå âåð­õîì íà êîíå, íåìíî­ãèõ âñòðå­òèøü ïðè îðó­æèè; ïîêà îíè íàâüþ­÷è­âà­þò äîáû­÷ó íà ñåáÿ è ëîøà­äåé, ñðà­çè èõ áåç­îðóæ­íû­ìè è îáàã­ðè êðî­âüþ èõ äîáû­÷ó. (16) Î ëåãè­î­íàõ è ïåõîò­íîé áèò­âå ïîçà­áî­÷óñü ÿ, à ñëà­âà ïîáåäû íàä êîí­íè­öåé ïóñòü áóäåò òâî­åþ».

38. in­se­quen­ti an­no, Q. Fa­bio L. Ful­vio con­su­li­bus, A. Cor­ne­lius Ar­vi­na dic­ta­tor et M. Fa­bius Am­bus­tus ma­gis­ter equi­tum me­tu gra­vio­ris in Sam­nio bel­li — con­duc­ta enim pre­tio a fi­ni­ti­mis iuven­tus di­ce­ba­tur — in­ten­tio­re di­lec­tu ha­bi­to eg­re­gium exer­ci­tum ad­ver­sus Sam­ni­tes du­xe­runt. [2] castra in hos­ti­co in­cu­rio­se ita po­si­ta tam­quam pro­cul abes­set hos­tis, cum su­bi­to ad­ve­ne­re Sam­ni­tium le­gio­nes tan­ta fe­ro­cia ut val­lum us­que ad sta­tio­nem Ro­ma­nam in­fer­rent. [3] nox iam ap­pe­te­bat; id pro­hi­buit mu­ni­men­ta ado­ri­ri; nec dis­si­mu­la­bant or­ta lu­ce pos­te­ro die fac­tu­ros. [4] dic­ta­tor ubi pro­pio­rem spe di­mi­ca­tio­nem vi­dit, ne mi­li­tum vir­tu­ti dam­no lo­cus es­set, ig­ni­bus creb­ris re­lic­tis, qui conspec­tum hos­tium frustra­ren­tur, si­len­tio le­gio­nes edu­cit; nec ta­men fal­le­re prop­ter pro­pin­qui­ta­tem castro­rum po­tuit. [5] eques ex­templo in­se­cu­tus ita insti­tit ag­mi­ni ut, do­nec lu­ces­ce­ret, proe­lio absti­ne­ret; ne pe­destres qui­dem co­piae an­te lu­cem castris eg­res­sae. [6] eques lu­ce de­mum ausus in­cur­sa­re in hos­tem, car­pen­do no­vis­si­mos pre­men­do­que ini­quis ad tran­si­tum lo­cis, ag­men de­ti­nuit. in­te­rim pe­des equi­tem ad­se­cu­tus, et to­tis iam co­piis Sam­nis ur­ge­bat. [7] tum dic­ta­tor, postquam si­ne mag­no in­com­mo­do prog­re­di non po­te­rat, eum ip­sum in quo consti­te­rat lo­cum castris di­me­ta­ri ius­sit. id ve­ro cir­cum­fu­so un­di­que equi­ta­tu — ut val­lum pe­te­re­tur opus­que in­ci­pe­ret — fie­ri non po­te­rat.

[8] ita­que ubi ne­que eun­di ne­que ma­nen­di co­piam es­se vi­det, instruit aciem, im­pe­di­men­tis ex ag­mi­ne re­mo­tis. instruunt contra et hos­tes, et ani­mis et vi­ri­bus pa­res. [9] auxe­rat id ma­xi­me ani­mos quod ig­na­ri lo­co ini­quo, non hos­ti ces­sum, ve­lut fu­gien­tes ac ter­ri­tos ter­ri­bi­les ip­si se­cu­ti fue­rant. [10] id ali­quam­diu aequa­vit pug­nam, iam pri­dem de­sue­to Sam­ni­te cla­mo­rem Ro­ma­ni exer­ci­tus pa­ti; et her­cu­le il­lo die ab ho­ra diei ter­tia ad oc­ta­vam ita an­ceps di­ci­tur cer­ta­men ste­tis­se, ut ne­que cla­mor, ut pri­mo se­mel con­cur­su est sub­la­tus, ite­ra­tus sit, ne­que sig­na pro­mo­ta lo­co ret­ro­ve re­cep­ta, ne­que re­cur­sum ab ul­la sit par­te. [11] in suo quis­que gra­du ob­ni­xi, ur­gen­tes scu­tis, si­ne res­pi­ra­tio­ne ac res­pec­tu pug­na­bant; fre­mi­tus aequa­lis te­nor­que idem pug­nae in de­fa­ti­ga­tio­nem ul­ti­mam aut noc­tem spec­ta­bat. [12] iam vi­ris vi­res, iam fer­ro sua vis, iam con­si­lia du­ci­bus dee­rant, cum su­bi­to Sam­ni­tium equi­tes, cum tur­ma una lon­gius pro­vec­ta ac­ce­pis­sent im­pe­di­men­ta Ro­ma­no­rum pro­cul ab ar­ma­tis si­ne prae­si­dio, si­ne mu­ni­men­to sta­re, avi­di­ta­te prae­dae im­pe­tum fa­ciunt. [13] quod ubi dic­ta­to­ri tre­pi­dus nun­tius at­tu­lit, «si­ne mo­do» in­quit, «se­se prae­da prae­pe­diant». alii dein­de su­per alios di­ri­pi pas­sim fer­ri­que for­tu­nas mi­li­tum vo­ci­fe­ra­ban­tur. [14] tum ma­gistro equi­tum ac­ci­to «vi­des tu» in­quit, «M. Fa­bi, ab hos­tium equi­te omis­sam pug­nam? hae­rent im­pe­di­ti im­pe­di­men­tis nostris. [15] adgre­de­re, quod in­ter prae­dan­dum om­ni mul­ti­tu­di­ni eve­nit, dis­si­pa­tos; ra­ros equis in­si­den­tes, ra­ros, qui­bus fer­rum in ma­nu sit, in­ve­nies; se­se equos­que dum prae­da one­rant, cae­de iner­mes cruen­tam­que il­lis prae­dam red­de. [16] mi­hi le­gio­nes pe­di­tum­que pug­na cu­rae erunt; pe­nes te equestre sit de­cus».

ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß


  • 114Íå áîëåå ïîñëåä­íèõ äâóõ ëåò.
  • ÈÑÒÎÐÈß ÄÐÅÂÍÅÃÎ ÐÈÌÀ
    1260010226 1327007032 1327008059 1364000839 1364000840 1364000900