Ïåðåâîä Í. Â. Áðàãèíñêîé. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1926. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
39. (1) Îòëè÷íî ïîñòðîåííàÿ êîííèöà íàïàëà íà ðàññåÿâøèõñÿ è îáðåìåíåííûõ ãðóçîì âðàãîâ è âñå êðóãîì ïîêðûëà èõ òðóïàìè. (2) Íå ñïîñîáíûõ íè äðàòüñÿ, íè ñïàñàòüñÿ, èõ óáèâàëè ñðåäè ïîñïåøíî áðîøåííûõ òþêîâ, êîòîðûå ïóòàëèñü ïîä íîãàìè èñïóãàííûõ, ðàçáåãàþùèõñÿ ëîøàäåé. (3) È òîãäà, ïî÷òè ñ.404 ïîëíîñòüþ èñòðåáèâ âðàæåñêóþ êîííèöó, Ìàðê Ôàáèé ëèøü ðàçâîðà÷èâàåò ñâîè àëû è ñ òûëà íàïàäàåò íà ñòðîé ïåõîòèíöåâ. (4) Áîåâîé êëè÷, íåîæèäàííî äîíåñøèéñÿ îòòóäà, âñåëÿåò óæàñ â ñàìíèòîâ, à äèêòàòîð, çàìåòèâ, ÷òî âðàæåñêèå ïåðåäîâûå áîéöû îãëÿäûâàþòñÿ íàçàä, ÷òî çíàìåíà â áåñïîðÿäêå è ñòðîé êîëåáëåòñÿ, òî ñ ïðèçûâîì, òî ñ îáîäðåíüåì îáðàùàåòñÿ ê ñâîèì âîèíàì è, îêëèêàÿ ïî èìåíè òðèáóíîâ è öåíòóðèîíîâ, çîâåò èõ âìåñòå ñ íèì âíîâü áðîñèòüñÿ â áîé. (5) Îïÿòü ðàçäàëñÿ áîåâîé êëè÷ è çíàìåíà äâèíóëèñü âïåðåä. Ïî ìåðå ïðîäâèæåíèÿ ñòàëè çàìå÷àòü, ÷òî ñðåäè âðàãîâ íàðàñòàåò ñìÿòåíèå. Èäóùèì âïåðåäè âèäíî óæå ñâîþ êîííèöó, è Êîðíåëèé, îáîðîòÿñü ê ìàíèïóëàì, (6) ðàçìàõèâàåò ðóêàìè è êðè÷èò âî âñå ãîðëî, ÷òî âèäèò çíàìåíà è ùèòû ñâîèõ âñàäíèêîâ. (7) Êîãäà ýòî óñëûõàëè, äà åùå è óâèäåëè, òî íàñòîëüêî ïîçàáûëè âäðóã è î òÿãîòàõ, âûïàâøèõ íà èõ äîëþ çà öåëûé äåíü, è î ñâîèõ ðàíàõ, ÷òî êèíóëèñü íà âðàãà, ñëîâíî ñâåæèå áîéöû, òîëüêî ÷òî âûøåäøèå èç ëàãåðÿ è ïîëó÷èâøèå çíàê ñðàæàòüñÿ. (8) Ñàìíèòû íå ìîãëè äîëå ïðîòèâîñòîÿòü íè óæàñó, êîòîðûé íàâîäèëà êîííèöà, íè íàòèñêó ïåõîòû; îäíèõ ïåðåáèëè íà ìåñòå, äðóãèå ðàññåÿëèñü â áåãñòâå: (9) ïåõîòèíöû ïåðåáèëè ñîïðîòèâëÿâøèõñÿ â îêðóæåíüå, à êîííèöà óñòðîèëà èçáèåíèå áåãëåöîâ, â ÷èñëå êîèõ ïàë è ñàì èõ ïîëêîâîäåö. (10) Ýòî ñðàæåíèå íàíåñëî ñàìíèòàì òàêîé óäàð, ÷òî íà âñåõ ñâîèõ ñîáðàíèÿõ îíè íà÷àëè øóìåòü — ìîë, íè÷åãî óäèâèòåëüíîãî, ÷òî íå äîáèëèñü óñïåõà â ýòîé íå÷åñòèâîé, íà÷àòîé âîïðåêè äîãîâîðó115 âîéíå, â êîòîðîé áîãè, è ïîäåëîì, áûëè ê íèì äàæå âðàæäåáíåé, ÷åì ëþäè; äîðîãîþ öåíîé ïðèäåòñÿ èñêóïàòü ýòó âîéíó; (11) âîïðîñ òîëüêî â òîì, ïðèíåñòè ëè â æåðòâó êðîâü íåñêîëüêèõ âèíîâíûõ èëè âñåõ áåçâèííûõ, à èíûå óæå îñìåëèâàëèñü íàçâàòü çà÷èíùèêîâ. (12) Îñîáåííî ÷àñòî ñëûøàëîñü â åäèíîäóøíûõ âûêðèêàõ òîëïû èìÿ Áðóòóëà Ïàïèÿ. Ýòî áûë çíàòíûé è ìîãóùåñòâåííûé ÷åëîâåê è íåñîìíåííûé íàðóøèòåëü ïîñëåäíåãî ïåðåìèðèÿ. (13) Ïðåòîðû, âûíóæäåííûå äîëîæèòü îá ýòîì, äîáèëèñü ðåøåíèÿ âûäàòü ðèìëÿíàì Áðóòóëà Ïàïèÿ, îòïðàâèòü âìåñòå ñ íèì â Ðèì âñþ íàãðàáëåííóþ ó ðèìëÿí äîáû÷ó è ïëåííûõ è, ñëåäóÿ ñïðàâåäëèâîñòè è áëàãî÷åñòèþ, îòäàòü òàêæå è òî, çà ÷òî, ñîãëàñíî äîãîâîðó, òå òðåáîâàëè âîçìåùåíèÿ ÷åðåç ôåöèàëîâ. (14) Ïî ýòîìó ðåøåíèþ â Ðèì îòïðàâèëè ôåöèàëîâ è áåçäûõàííîå òåëî Áðóòóëà: äîáðîâîëüíîþ ñìåðòüþ îí ñàì èçáàâèë ñåáÿ îò êàçíè è ïîçîðà, à (15) âìåñòå ñ òåëîì ïîñòàíîâèëè âûäàòü è åãî èìóùåñòâî. Îäíàêî, êðîìå ïëåííûõ è òîãî äîáðà, ÷òî ðèìëÿíå ïðèçíàëè ñâîèì, íè÷åãî áîëüøå íå ïðèíÿëè; âûäà÷ó âñåãî îñòàëüíîãî ïðèçíàëè íåäåéñòâèòåëüíîé116. Äèêòàòîð ïî ïîñòàíîâëåíèþ ñåíàòà ñïðàâèë òðèóìô. |
39. equitum acies, qualis quae esse instructissima potest, invecta in dissipatos impeditosque hostes caede omnia replet. [2] inter sarcinas omissas repente, obiacentes pedibus fugientium consternatorumque equorum, neque pugnae neque fugae satis potentes caeduntur. [3] tum deleto prope equitatu hostium M. Fabius circumductis paulum alis ab tergo pedestrem aciem adoritur. [4] clamor inde novus accidens et Samnitium terruit animos, et dictator, ubi respectantes hostium antesignanos turbataque signa et fluctuantem aciem vidit, tum appellare, tum adhortari milites, tribunos principesque ordinum nominatim ad iterandam secum pugnam vocare. [5] novato clamore signa inferuntur; et quidquid progrediebantur, magis magisque turbatos, hostes cernebant. eques ipse iam primis erat in conspectu, et Cornelius respiciens ad manipulos militum, [6] quod manu, quod voce poterat, monstrabat vexilla se suorum parmasque cernere equitum. [7] quod ubi auditum simul visumque est, adeo repente laboris per diem paene totum tolerati volnerumque obliti sunt, ut haud secus quam si tum integri e castris signum pugnae accepissent concitaverint se in hostem. [8] nec ultra Samnis tolerare terrorem equitum peditumque vim potuit; partim in medio caesi, partim in fugam dissipati sunt. [9] pedes restantes ac circumventos cecidit: ab equite fugientium strages est facta, inter quos et ipse imperator cecidit. [10] hoc demum proelium Samnitium res ita infregit, ut omnibus conciliis fremerent minime id quidem mirum esse, si impio bello et contra foedus suscepto, infestioribus merito deis quam hominibus nihil prospere agerent; expiandum id bellum magna mercede luendumque esse; [11] id referre tantum, utrum supplicia noxio paucorum an omnium innoxio praebeant sanguine; audebantque iam quidam nominare auctores armorum. [12] unum maxime nomen per consensum clamantium Brutuli Papi exaudiebatur. vir nobilis potensque erat, haud dubie proximarum indutiarum ruptor. [13] de eo coacti referre, praetores decretum fecerunt, ut Brutulus Papius Romanis dederetur et cum eo praeda omnis Romana captivique ut Romam mitterentur, quaeque res per fetiales ex foedere repetitae essent secundum ius fasque restituerentur. [14] fetiales Romam, ut censuerunt, missi, et corpus Brutuli exanime; ipse morte voluntaria ignominiae se ac supplicio subtraxit. [15] placuit cum corpore bona quoque eius dedi. nihil tamen earum rerum praeter captivos ac si qua cognita ex praeda sunt acceptum est; ceterarum rerum inrita fuit deditio. dictator ex senatus consulto triumphavit. |
ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß