Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà

Êíèãà IX, ãë. 9

Òèò Ëèâèé. Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà. Òîì I. Èçä-âî «Íàóêà» Ì., 1989.
Ïåðåâîä Í. Â. Áðàãèíñêîé. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1926.
ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ

9. (1) Òîãäà çàãî­âî­ðèë Ïîñòó­ìèé: «Âûäàé­òå ïîêà íàñ, îñîá íå ñâÿ­ùåí­íûõ, êîãî ìîæ­íî âûäàòü, íå îñêîðá­ëÿÿ áëà­ãî­÷å­ñòèÿ, à ýòèõ, íåïðè­êîñ­íî­âåí­íûõ, âûäà­äè­òå ïîñëå, êàê òîëü­êî îíè ñëî­æàò ñ ñåáÿ äîëæ­íîñòü. (2) È åñëè ïîñëó­øà­å­òå ìîå­ãî ñîâå­òà, òî ïåðåä âûäà­÷åé íàêà­æè́òå èõ çäåñü æå, íà ïëî­ùà­äè, ðîç­ãà­ìè, ÷òîá çà îòñðî÷­êó ðàñ­ïëà­òû îíè ñïîë­íà ïîëó­÷è­ëè ñâîè ïðî­öåí­òû. (3) Êòî æå òàê ìàëî ñâå­äóù â ïðà­âå ôåöè­à­ëîâ31, ÷òîá íå ïîíÿòü: îíè îòðè­öà­þò, ÷òî ïîñëå íàøåé âûäà­÷è ñàì­íè­òàì êàðà áîãîâ íå áóäåò áîëü­øå ãðî­çèòü íàðî­äó, ïðåä­îò­âðà­ùàÿ ýòèì ñâîþ âûäà­÷ó, à âîâñå íå ïîòî­ìó, ÷òî òàê îíî íà ñàìîì äåëå. (4) Îòöû-ñåíà­òî­ðû! È ÿ íå îòðè­öàþ ñâÿ­òî­ñòè ðó÷à­òåëüñòâ è äîãî­âî­ðîâ äëÿ òåõ, êòî ðàâ­íî ÷òèò îáå­òû, ïðè­íî­ñè­ìûå áîãàì, è êëÿò­âû, äàâàå­ìûå ëþäÿì. ß îòðè­öàþ òîëü­êî, ÷òî íå÷òî, íàëà­ãàþ­ùåå îáÿ­çà­òåëü­ñòâà íà íàðîä, ìîæåò áûòü îñâÿ­ùå­íî áåç èçú­ÿâ­ëå­íèÿ èì ñâî­åé âîëè. (5) ×òî åñëè áû ñàì­íè­òàì äîñòà­ëî äåð­çî­ñòè âûðâàòü ó íàñ íå òîëü­êî ýòî ïîðó­÷è­òåëü­ñòâî, íî åùå è çàñòà­âèòü íàñ ïðî­èç­íå­ñòè ñëî­âà, òðå­áó­å­ìûå çàêî­íîì ïðè ñäà­÷å ãîðî­äà? ×òî æå, òðè­áó­íû, ðàç­âå è òîãäà âû ñòà­ëè áû óòâåð­æäàòü, ÷òî ðèì­ñêèé íàðîä ñäàë­ñÿ íà ìèëîñòü ïîáåäè­òå­ëÿ è Ãîðîä ñåé, õðà­ìû, ñâÿ­òè­ëè­ùà, çåì­ëè è âîäû ïðè­íàä­ëå­æàò ñàì­íè­òàì? (6) Ëàä­íî, íå áóäó î ñäà­÷å, ðàç óæ ðå÷ü î êëÿò­âåí­íîì ïîðó­÷è­òåëü­ñòâå. Íî êàê áûòü, äàé ìû çà ðèì­ñêèé íàðîä êëÿò­âåí­íîå ïîðó­÷è­òåëü­ñòâî, ÷òî îí ïîêèíåò ñâîé Ãîðîä? èëè ñïà­ëèò? èëè îòêà­æåò­ñÿ îò ìàãè­ñò­ðà­òîâ, îò ñåíà­òà, îò çàêî­íîâ? èëè ïîä­÷è­íèò­ñÿ öàð­ñêîé âëà­ñòè? Áîãè, ãîâî­ðèøü, íå ïîïó­ñòÿò! Íî âåäü óíè­çè­òåëü­íûå óñëî­âèÿ íå äåëà­þò îáÿ­çà­òåëü­ñòâà ìåíåå êëÿò­âåí­íû­ìè! (7) Åñëè íàðîä ìîæ­íî îáÿ­çàòü õîòü ê ÷åìó-òî, òî ìîæ­íî îáÿ­çàòü è ê ÷åìó óãîä­íî. È òóò óæå íå âàæ­íî, êàê ìîæåò ïîêà­çàòü­ñÿ, êòî èìåí­íî ðó÷àë­ñÿ — êîí­ñóë ëè, äèê­òà­òîð ëè èëè ïðå­òîð. (8) Ñàì­íè­òû ñàìè äàëè ýòî ïîíÿòü, êîãäà íå óäî­âîëü­ñò­âî­âà­ëèñü êëÿò­âà­ìè êîí­ñó­ëîâ, íî çàñòà­âè­ëè êëÿñòü­ñÿ è ëåãà­òîâ, è êâå­ñòî­ðîâ, è âîåí­íûõ òðè­áó­íîâ. (9) ×òî òîë­êó ñïðà­øè­âàòü òåïåðü ó ìåíÿ, çà÷åì ÿ äàë òàêèå ðó÷à­òåëü­ñòâà, åñëè äåëàòü ñ.415 ýòî êîí­ñóë íå âïðà­âå, è ÿ íå ìîã íè äàâàòü èì ðó÷à­òåëüñòâ â òîì, ÷òî ìíå íåïîä­ñóä­íî, íè âûñòó­ïàòü îò âàøå­ãî èìå­íè, íå áóäó÷è âàìè íà òî óïîë­íî­ìî­÷åí? (10) Ïîä Êàâ­äè­åì, îòöû-ñåíà­òî­ðû, íå áûëî íè÷å­ãî, ÷òî âåð­øè­ëîñü áû ïî ÷åëî­âå­÷å­ñêî­ìó ðàçó­ìå­íèþ. Áîãè áåñ­ñìåðò­íûå îòíÿ­ëè ðàçóì è ó âàøèõ è ó âðà­æå­ñêèõ âîå­íà­÷àëü­íè­êîâ: (11) ìû îêà­çà­ëèñü áåñ­ïå÷­íû â âåäå­íèè âîé­íû, à çëî­ïî­ëó÷­íûå ñàì­íè­òû óïó­ñòè­ëè ïîáåäó, äîáû­òóþ áëà­ãî­äà­ðÿ íàøèì çëî­êëþ­÷å­íè­ÿì. Âåäü êîãäà îíè ñïå­øàò õîòü íà êàêèõ-òî óñëî­âè­ÿõ, íî òîëü­êî ïîñêî­ðåå ëèøèòü îðó­æèÿ ìóæåé ðîæ­äåí­íûõ äëÿ îðó­æèÿ, ýòî çíà­÷èò, ÷òî îíè íå ñìå­þò âåðèòü óäà­÷å, äàðî­âàâ­øåé èì ïîáåäó. (12) Áóäü îíè â çäðà­âîì óìå, íåóæòî òðóä­íî èì áûëî, ïîêà âîçè­ëè ñòàð­öåâ èç äîìó íà ñîâåò, îòïðà­âèòü â Ðèì ïîñëîâ? È î ìèðå è î äîãî­âî­ðå ãîâî­ðèòü ñ ñåíà­òîì è íàðî­äîì? (13) Íàëåã­êå òàì òðè äíÿ ïóòè. À äî âîç­âðà­ùå­íèÿ ïîñëîâ èç Ðèìà, ëèáî ñ âåð­íîþ ñâî­åþ ïîáåäîé, ëèáî ñ ìèðîì32—33, çàêëþ­÷è­ëè áû ïåðå­ìè­ðèå! Äåé­ñò­âè­òåëü­íûì ìîã­ëî áûòü ëèøü îäíî ðó÷à­òåëü­ñòâî — òî, ÷òî äàíî ïî âîëå íàðî­äà. (14) Íî âû áû ñâî­åãî ñîãëà­ñèÿ íå äàëè, à çíà­÷èò, íå áûëî áû è ïîðó­÷è­òåëü­ñòâà. Âèä­íî, áîãî­ïðî­òè­âåí áûë èíîé èñõîä! Ìå÷­òà ñëèø­êîì ðàäóæ­íàÿ, ÷òîáû íå âñêðó­æèòü ñàì­íè­òàì ãîëî­âó, òàê è äîëæ­íà áûëà èõ îäó­ðà­÷èòü, (15) à íàøå âîé­ñêî è îñâî­áî­äèòü äîëæ­íà áûëà òà æå ôîð­òó­íà, êàêàÿ âçÿ­ëà â ïëåí. Ïóñòü ïðè­çðà÷­íóþ ïîáåäó ñàì­íè­òîâ ìèð åùå áîëåå ïðè­çðà÷­íûé ïðå­âðà­òèò â íå÷òî, à ðó÷à­òåëü­ñòâà ïóñòü íå ñâÿ­æóò íèêî­ãî, êðî­ìå ïîðó­÷è­òå­ëåé. (16) Ðàç­âå ìû âåëè ñ âàìè, îòöû-ñåíà­òî­ðû, êàêèå-íèáóäü ïåðå­ãî­âî­ðû? Èëè, ìîæåò áûòü, ñ ðèì­ñêèì íàðî­äîì? Êòî ïîñìå­åò ïðè­çâàòü âàñ ê îòâå­òó? Êòî ïîñìå­åò îáâè­íÿòü â îáìàíå? Âðà­ãè èëè ñîãðàæ­äàíå? Íî âðà­ãàì âû íè çà ÷òî íå ðó÷à­ëèñü à íèêî­ìó èç ãðàæ­äàí íå ïðè­êà­çû­âà­ëè çà âàñ ðó÷àòü­ñÿ. (17) È ñòà­ëî áûòü, ó âàñ íåò îáÿ­çà­òåëüñòâ íè ïåðåä íàìè, èáî âû íè÷å­ãî íàì íå ïîðó­÷à­ëè, íè ïåðåä ñàì­íè­òà­ìè, èáî ñ íèìè íè î ÷åì íå äîãî­âà­ðè­âà­ëèñü. (18) Ìû ÿâëÿ­åì­ñÿ ïîðó­÷è­òå­ëÿ­ìè ïåðåä ñàì­íè­òà­ìè è âïîëíå ðàñ­ïî­ëà­ãà­åì òåì, ÷åì ðó÷à­ëèñü, òåì, ÷òî ìîæåì èì òåïåðü ïðå­äî­ñòà­âèòü, — òåëà­ìè íàøè­ìè è æèç­íÿ­ìè. Âîò íà ÷òî ïóñòü îíè îáðó­øàò ñâîþ ÿðîñòü, ïîäû­ìóò ìå÷ è ðàñ­ïà­ëÿò­ñÿ ãíå­âîì! (19) À î òðè­áó­íàõ ïîäó­ìàé­òå, âûäàòü ëè èõ òåïåðü æå, èëè ýòî ëó÷­øå ïîêà îòëî­æèòü. Òåì âðå­ìå­íåì ìû ñ òîáîþ, Òèò Âåòó­ðèé, è âû âñå âìå­ñòå ñ íàìè îòäà­äèì ñâîè íè÷òîæ­íûå æèç­íè, èñêó­ïàÿ êëÿò­âî­ïðå­ñòóï­ëå­íèå. È ïóñòü íàøà êàçíü äàñò ñâî­áî­äó ðèì­ñêî­ìó îðó­æèþ!»

9. Tum Pos­tu­mius «In­te­rea de­di­te» in­quit «pro­fa­nos nos, quos sal­va re­li­gio­ne po­tes­tis; de­de­tis dein­de et is­tos sac­ro­sanctos, [2] cum pri­mum ma­gistra­tu abie­rint, sed, si me audia­tis, pri­us­quam de­dan­tur, hic in co­mi­tio vir­gis cae­sos, hanc iam ut in­ter­ca­la­tae poe­nae usu­ram ha­beant. [3] Nam quod de­di­tio­ne nostra ne­gant ex­sol­vi re­li­gio­ne po­pu­lum, id is­tos ma­gis ne de­dan­tur quam quia ita se res ha­beat di­ce­re, quis adeo iuris fe­tia­lium ex­pers est qui ig­no­ret? [4] Ne­que ego in­fi­tias eo, pat­res conscrip­ti, tam spon­sio­nes quam foe­de­ra sancta es­se apud eos ho­mi­nes apud quos iux­ta di­vi­nas re­li­gio­nes fi­des hu­ma­na co­li­tur; sed ini­us­su po­pu­li ne­go quic­quam san­ci­ri pos­se quod po­pu­lum te­neat. [5] An, si eadem su­per­bia qua spon­sio­nem is­tam expres­se­runt no­bis Sam­ni­tes coe­gis­sent nos ver­ba le­gi­ti­ma de­den­tium ur­bes nun­cu­pa­re, de­di­tum po­pu­lum Ro­ma­num vos tri­bu­ni di­ce­re­tis et hanc ur­bem templa de­lub­ra fi­nes aquas Sam­ni­tium es­se? [6] Omit­to de­di­tio­nem, quo­niam de spon­sio­ne agi­tur; quid tan­dem si spo­pon­dis­se­mus ur­bem hanc re­lic­tu­rum po­pu­lum Ro­ma­num? si in­cen­su­rum? si ma­gistra­tus, si se­na­tum, si le­ges non ha­bi­tu­rum? si sub re­gi­bus fu­tu­rum? Di me­lio­ra, in­quis. At­qui non in­dig­ni­tas re­rum spon­sio­nis vin­cu­lum le­vat: [7] si quid est in quod ob­li­ga­ri po­pu­lus pos­sit, in om­nia po­test. Et ne il­lud qui­dem, quod quos­dam for­si­tan mo­veat, re­fert, con­sul an dic­ta­tor an prae­tor spo­pon­de­rit. [8] Et hoc ip­si etiam Sam­ni­tes iudi­ca­ve­runt, qui­bus non fuit sa­tis con­su­les spon­de­re, sed le­ga­tos, quaes­to­res, tri­bu­nos mi­li­tum spon­de­re coe­ge­runt.

[9] Nec a me nunc quis­quam quae­si­ve­rit quid ita spo­pon­de­rim, cum id nec con­su­lis ius es­set nec il­lis spon­de­re pa­cem quae mei non erat ar­bit­rii, nec pro vo­bis qui ni­hil man­da­ve­ra­tis pos­sem. [10] Ni­hil ad Cau­dium, pat­res conscrip­ti, hu­ma­nis con­si­liis ges­tum est: di im­mor­ta­les et vestris et hos­tium im­pe­ra­to­ri­bus men­tem ade­me­runt. [11] Nec nos in bel­lo sa­tis ca­vi­mus, et il­li ma­le par­tam vic­to­riam ma­le per­di­de­runt, dum vix lo­cis qui­bus vi­ce­rant cre­dunt, dum qua­cum­que con­di­cio­ne ar­ma vi­ris in ar­ma na­tis aufer­re fes­ti­nant. [12] An, si sa­na mens fuis­set, dif­fi­ci­le il­lis fuit, dum se­nes ab do­mo ad con­sul­tan­dum ac­cer­sunt, mit­te­re Ro­mam le­ga­tos? cum se­na­tu, cum po­pu­lo de pa­ce ac foe­de­re age­re? [13] Tri­dui iter ex­pe­di­tis erat; in­te­rea in in­du­tiis res fuis­set, do­nec ab Ro­ma le­ga­ti aut vic­to­riam il­lis cer­tam aut pa­cem ad­fer­rent. Ea de­mum spon­sio es­set quam po­pu­li ius­su spo­pon­dis­se­mus. [14] Sed ne­que vos tu­lis­se­tis nec nos spo­pon­dis­se­mus; nec fas fuit ali­um re­rum exi­tum es­se quam ut il­li ve­lut som­nio lae­tio­re quam quod men­tes eorum ca­pe­re pos­sent ne­qui­quam elu­de­ren­tur [15] et nostrum exer­ci­tum eadem quae im­pe­die­rat for­tu­na ex­pe­di­ret, va­nam vic­to­riam va­nior in­ri­tam fa­ce­ret pax, spon­sio in­ter­po­ne­re­tur quae ne­mi­nem prae­ter spon­so­rem ob­li­ga­ret. [16] Quid enim vo­bis­cum, pat­res conscrip­ti, quid cum po­pu­lo Ro­ma­no ac­tum est? Quis vos ap­pel­la­re po­test, quis se a vo­bis di­ce­re de­cep­tum? Hos­tis an ci­vis? Hos­ti ni­hil spo­pon­dis­tis, ci­vem ne­mi­nem spon­de­re pro vo­bis ius­sis­tis. [17] Ni­hil er­go vo­bis nec no­bis­cum est, qui­bus ni­hil man­das­tis, nec cum Sam­ni­ti­bus, cum qui­bus ni­hil egis­tis. [18] Sam­ni­ti­bus spon­so­res nos su­mus rei sa­tis lo­cup­le­tes in id quod nostrum est, in id quod praes­ta­re pos­su­mus, cor­po­ra nostra et ani­mos; in haec sae­viant, in haec fer­rum, in haec iras acuant. [19] Quod ad tri­bu­nos at­ti­net, con­su­li­te ut­rum prae­sens de­di­tio eorum fie­ri pos­sit an in diem dif­fe­ra­tur; nos in­te­rim, T. Ve­tu­ri vos­que ce­te­ri, vi­lia haec ca­pi­ta luen­dae spon­sio­nis fe­ra­mus et nostro suppli­cio li­be­re­mus Ro­ma­na ar­ma».

ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß


  • 31Ñì.: ïðè­ìå÷. 85 è 104 ê êí. I.
  • 32—33Ñ ïîáåäîé — â òîì ñëó­÷àå, åñëè áû ðèì­ñêèé íàðîä îòêà­çàë­ñÿ ïðè­íÿòü ïðåä­ëî­æå­íèå âûêó­ïèòü ñâîþ àðìèþ, ñ ìèðîì — åñëè áû îí ïðè­íÿë ýòè óñëî­âèÿ.
  • ÈÑÒÎÐÈß ÄÐÅÂÍÅÃÎ ÐÈÌÀ
    1327007031 1327008013 1327009001 1364000910 1364000911 1364000912