Ïåðåâîä Í. Â. Áðàãèíñêîé. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1926. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
9. (1) Òîãäà çàãîâîðèë Ïîñòóìèé: «Âûäàéòå ïîêà íàñ, îñîá íå ñâÿùåííûõ, êîãî ìîæíî âûäàòü, íå îñêîðáëÿÿ áëàãî÷åñòèÿ, à ýòèõ, íåïðèêîñíîâåííûõ, âûäàäèòå ïîñëå, êàê òîëüêî îíè ñëîæàò ñ ñåáÿ äîëæíîñòü. (2) È åñëè ïîñëóøàåòå ìîåãî ñîâåòà, òî ïåðåä âûäà÷åé íàêàæè́òå èõ çäåñü æå, íà ïëîùàäè, ðîçãàìè, ÷òîá çà îòñðî÷êó ðàñïëàòû îíè ñïîëíà ïîëó÷èëè ñâîè ïðîöåíòû. (3) Êòî æå òàê ìàëî ñâåäóù â ïðàâå ôåöèàëîâ31, ÷òîá íå ïîíÿòü: îíè îòðèöàþò, ÷òî ïîñëå íàøåé âûäà÷è ñàìíèòàì êàðà áîãîâ íå áóäåò áîëüøå ãðîçèòü íàðîäó, ïðåäîòâðàùàÿ ýòèì ñâîþ âûäà÷ó, à âîâñå íå ïîòîìó, ÷òî òàê îíî íà ñàìîì äåëå. (4) Îòöû-ñåíàòîðû! È ÿ íå îòðèöàþ ñâÿòîñòè ðó÷àòåëüñòâ è äîãîâîðîâ äëÿ òåõ, êòî ðàâíî ÷òèò îáåòû, ïðèíîñèìûå áîãàì, è êëÿòâû, äàâàåìûå ëþäÿì. ß îòðèöàþ òîëüêî, ÷òî íå÷òî, íàëàãàþùåå îáÿçàòåëüñòâà íà íàðîä, ìîæåò áûòü îñâÿùåíî áåç èçúÿâëåíèÿ èì ñâîåé âîëè. (5) ×òî åñëè áû ñàìíèòàì äîñòàëî äåðçîñòè âûðâàòü ó íàñ íå òîëüêî ýòî ïîðó÷èòåëüñòâî, íî åùå è çàñòàâèòü íàñ ïðîèçíåñòè ñëîâà, òðåáóåìûå çàêîíîì ïðè ñäà÷å ãîðîäà? ×òî æå, òðèáóíû, ðàçâå è òîãäà âû ñòàëè áû óòâåðæäàòü, ÷òî ðèìñêèé íàðîä ñäàëñÿ íà ìèëîñòü ïîáåäèòåëÿ è Ãîðîä ñåé, õðàìû, ñâÿòèëèùà, çåìëè è âîäû ïðèíàäëåæàò ñàìíèòàì? (6) Ëàäíî, íå áóäó î ñäà÷å, ðàç óæ ðå÷ü î êëÿòâåííîì ïîðó÷èòåëüñòâå. Íî êàê áûòü, äàé ìû çà ðèìñêèé íàðîä êëÿòâåííîå ïîðó÷èòåëüñòâî, ÷òî îí ïîêèíåò ñâîé Ãîðîä? èëè ñïàëèò? èëè îòêàæåòñÿ îò ìàãèñòðàòîâ, îò ñåíàòà, îò çàêîíîâ? èëè ïîä÷èíèòñÿ öàðñêîé âëàñòè? Áîãè, ãîâîðèøü, íå ïîïóñòÿò! Íî âåäü óíèçèòåëüíûå óñëîâèÿ íå äåëàþò îáÿçàòåëüñòâà ìåíåå êëÿòâåííûìè! (7) Åñëè íàðîä ìîæíî îáÿçàòü õîòü ê ÷åìó-òî, òî ìîæíî îáÿçàòü è ê ÷åìó óãîäíî. È òóò óæå íå âàæíî, êàê ìîæåò ïîêàçàòüñÿ, êòî èìåííî ðó÷àëñÿ — êîíñóë ëè, äèêòàòîð ëè èëè ïðåòîð. (8) Ñàìíèòû ñàìè äàëè ýòî ïîíÿòü, êîãäà íå óäîâîëüñòâîâàëèñü êëÿòâàìè êîíñóëîâ, íî çàñòàâèëè êëÿñòüñÿ è ëåãàòîâ, è êâåñòîðîâ, è âîåííûõ òðèáóíîâ. (9) ×òî òîëêó ñïðàøèâàòü òåïåðü ó ìåíÿ, çà÷åì ÿ äàë òàêèå ðó÷àòåëüñòâà, åñëè äåëàòü ñ.415 ýòî êîíñóë íå âïðàâå, è ÿ íå ìîã íè äàâàòü èì ðó÷àòåëüñòâ â òîì, ÷òî ìíå íåïîäñóäíî, íè âûñòóïàòü îò âàøåãî èìåíè, íå áóäó÷è âàìè íà òî óïîëíîìî÷åí? (10) Ïîä Êàâäèåì, îòöû-ñåíàòîðû, íå áûëî íè÷åãî, ÷òî âåðøèëîñü áû ïî ÷åëîâå÷åñêîìó ðàçóìåíèþ. Áîãè áåññìåðòíûå îòíÿëè ðàçóì è ó âàøèõ è ó âðàæåñêèõ âîåíà÷àëüíèêîâ: (11) ìû îêàçàëèñü áåñïå÷íû â âåäåíèè âîéíû, à çëîïîëó÷íûå ñàìíèòû óïóñòèëè ïîáåäó, äîáûòóþ áëàãîäàðÿ íàøèì çëîêëþ÷åíèÿì. Âåäü êîãäà îíè ñïåøàò õîòü íà êàêèõ-òî óñëîâèÿõ, íî òîëüêî ïîñêîðåå ëèøèòü îðóæèÿ ìóæåé ðîæäåííûõ äëÿ îðóæèÿ, ýòî çíà÷èò, ÷òî îíè íå ñìåþò âåðèòü óäà÷å, äàðîâàâøåé èì ïîáåäó. (12) Áóäü îíè â çäðàâîì óìå, íåóæòî òðóäíî èì áûëî, ïîêà âîçèëè ñòàðöåâ èç äîìó íà ñîâåò, îòïðàâèòü â Ðèì ïîñëîâ? È î ìèðå è î äîãîâîðå ãîâîðèòü ñ ñåíàòîì è íàðîäîì? (13) Íàëåãêå òàì òðè äíÿ ïóòè. À äî âîçâðàùåíèÿ ïîñëîâ èç Ðèìà, ëèáî ñ âåðíîþ ñâîåþ ïîáåäîé, ëèáî ñ ìèðîì32—33, çàêëþ÷èëè áû ïåðåìèðèå! Äåéñòâèòåëüíûì ìîãëî áûòü ëèøü îäíî ðó÷àòåëüñòâî — òî, ÷òî äàíî ïî âîëå íàðîäà. (14) Íî âû áû ñâîåãî ñîãëàñèÿ íå äàëè, à çíà÷èò, íå áûëî áû è ïîðó÷èòåëüñòâà. Âèäíî, áîãîïðîòèâåí áûë èíîé èñõîä! Ìå÷òà ñëèøêîì ðàäóæíàÿ, ÷òîáû íå âñêðóæèòü ñàìíèòàì ãîëîâó, òàê è äîëæíà áûëà èõ îäóðà÷èòü, (15) à íàøå âîéñêî è îñâîáîäèòü äîëæíà áûëà òà æå ôîðòóíà, êàêàÿ âçÿëà â ïëåí. Ïóñòü ïðèçðà÷íóþ ïîáåäó ñàìíèòîâ ìèð åùå áîëåå ïðèçðà÷íûé ïðåâðàòèò â íå÷òî, à ðó÷àòåëüñòâà ïóñòü íå ñâÿæóò íèêîãî, êðîìå ïîðó÷èòåëåé. (16) Ðàçâå ìû âåëè ñ âàìè, îòöû-ñåíàòîðû, êàêèå-íèáóäü ïåðåãîâîðû? Èëè, ìîæåò áûòü, ñ ðèìñêèì íàðîäîì? Êòî ïîñìååò ïðèçâàòü âàñ ê îòâåòó? Êòî ïîñìååò îáâèíÿòü â îáìàíå? Âðàãè èëè ñîãðàæäàíå? Íî âðàãàì âû íè çà ÷òî íå ðó÷àëèñü à íèêîìó èç ãðàæäàí íå ïðèêàçûâàëè çà âàñ ðó÷àòüñÿ. (17) È ñòàëî áûòü, ó âàñ íåò îáÿçàòåëüñòâ íè ïåðåä íàìè, èáî âû íè÷åãî íàì íå ïîðó÷àëè, íè ïåðåä ñàìíèòàìè, èáî ñ íèìè íè î ÷åì íå äîãîâàðèâàëèñü. (18) Ìû ÿâëÿåìñÿ ïîðó÷èòåëÿìè ïåðåä ñàìíèòàìè è âïîëíå ðàñïîëàãàåì òåì, ÷åì ðó÷àëèñü, òåì, ÷òî ìîæåì èì òåïåðü ïðåäîñòàâèòü, — òåëàìè íàøèìè è æèçíÿìè. Âîò íà ÷òî ïóñòü îíè îáðóøàò ñâîþ ÿðîñòü, ïîäûìóò ìå÷ è ðàñïàëÿòñÿ ãíåâîì! (19) À î òðèáóíàõ ïîäóìàéòå, âûäàòü ëè èõ òåïåðü æå, èëè ýòî ëó÷øå ïîêà îòëîæèòü. Òåì âðåìåíåì ìû ñ òîáîþ, Òèò Âåòóðèé, è âû âñå âìåñòå ñ íàìè îòäàäèì ñâîè íè÷òîæíûå æèçíè, èñêóïàÿ êëÿòâîïðåñòóïëåíèå. È ïóñòü íàøà êàçíü äàñò ñâîáîäó ðèìñêîìó îðóæèþ!» |
9. Tum Postumius «Interea dedite» inquit «profanos nos, quos salva religione potestis; dedetis deinde et istos sacrosanctos, [2] cum primum magistratu abierint, sed, si me audiatis, priusquam dedantur, hic in comitio virgis caesos, hanc iam ut intercalatae poenae usuram habeant. [3] Nam quod deditione nostra negant exsolvi religione populum, id istos magis ne dedantur quam quia ita se res habeat dicere, quis adeo iuris fetialium expers est qui ignoret? [4] Neque ego infitias eo, patres conscripti, tam sponsiones quam foedera sancta esse apud eos homines apud quos iuxta divinas religiones fides humana colitur; sed iniussu populi nego quicquam sanciri posse quod populum teneat. [5] An, si eadem superbia qua sponsionem istam expresserunt nobis Samnites coegissent nos verba legitima dedentium urbes nuncupare, deditum populum Romanum vos tribuni diceretis et hanc urbem templa delubra fines aquas Samnitium esse? [6] Omitto deditionem, quoniam de sponsione agitur; quid tandem si spopondissemus urbem hanc relicturum populum Romanum? si incensurum? si magistratus, si senatum, si leges non habiturum? si sub regibus futurum? Di meliora, inquis. Atqui non indignitas rerum sponsionis vinculum levat: [7] si quid est in quod obligari populus possit, in omnia potest. Et ne illud quidem, quod quosdam forsitan moveat, refert, consul an dictator an praetor spoponderit. [8] Et hoc ipsi etiam Samnites iudicaverunt, quibus non fuit satis consules spondere, sed legatos, quaestores, tribunos militum spondere coegerunt. [9] Nec a me nunc quisquam quaesiverit quid ita spoponderim, cum id nec consulis ius esset nec illis spondere pacem quae mei non erat arbitrii, nec pro vobis qui nihil mandaveratis possem. [10] Nihil ad Caudium, patres conscripti, humanis consiliis gestum est: di immortales et vestris et hostium imperatoribus mentem ademerunt. [11] Nec nos in bello satis cavimus, et illi male partam victoriam male perdiderunt, dum vix locis quibus vicerant credunt, dum quacumque condicione arma viris in arma natis auferre festinant. [12] An, si sana mens fuisset, difficile illis fuit, dum senes ab domo ad consultandum accersunt, mittere Romam legatos? cum senatu, cum populo de pace ac foedere agere? [13] Tridui iter expeditis erat; interea in indutiis res fuisset, donec ab Roma legati aut victoriam illis certam aut pacem adferrent. Ea demum sponsio esset quam populi iussu spopondissemus. [14] Sed neque vos tulissetis nec nos spopondissemus; nec fas fuit alium rerum exitum esse quam ut illi velut somnio laetiore quam quod mentes eorum capere possent nequiquam eluderentur [15] et nostrum exercitum eadem quae impedierat fortuna expediret, vanam victoriam vanior inritam faceret pax, sponsio interponeretur quae neminem praeter sponsorem obligaret. [16] Quid enim vobiscum, patres conscripti, quid cum populo Romano actum est? Quis vos appellare potest, quis se a vobis dicere deceptum? Hostis an civis? Hosti nihil spopondistis, civem neminem spondere pro vobis iussistis. [17] Nihil ergo vobis nec nobiscum est, quibus nihil mandastis, nec cum Samnitibus, cum quibus nihil egistis. [18] Samnitibus sponsores nos sumus rei satis locupletes in id quod nostrum est, in id quod praestare possumus, corpora nostra et animos; in haec saeviant, in haec ferrum, in haec iras acuant. [19] Quod ad tribunos attinet, consulite utrum praesens deditio eorum fieri possit an in diem differatur; nos interim, T. Veturi vosque ceteri, vilia haec capita luendae sponsionis feramus et nostro supplicio liberemus Romana arma». |
ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß