Ïåðåâîä Í. Â. Áðàãèíñêîé. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1926. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
14. (1)  òî ñàìîå âðåìÿ, êîãäà îáå ñòîðîíû ãîòîâèëèñü ê áèòâå, â äåëî âìåøàëèñü òàðåíòèíñêèå ïîñëû46, ïðåäëàãàÿ è ñàìíèòàì è ðèìëÿíàì ïðåêðàòèòü âîéíó; à êòî, ìîë, âîñïðîòèâèòñÿ è íå çàõî÷åò ñëîæèòü îðóæèå, ïðîòèâ òîãî îíè âûñòóïÿò íà ñòîðîíå ïðîòèâíèêà. (2) Âûñëóøàâ ïîñëîâ, Ïàïèðèé, âíÿâ äëÿ âèäà èõ ðå÷àì, îòâå÷àë, ÷òî ïîñîâåòóåòñÿ ñ òîâàðèùåì, íî, ïîñëàâ çà íèì, îí èñïîëüçîâàë âñå âðåìÿ äëÿ ïðèãîòîâëåíèé ê ñðàæåíèþ, à ïåðåãîâîðèâ î äåëå, äëÿ îáîèõ íåñîìíåííîì, âûñòàâèë çíàê ê áîþ. (3) Ê êîíñóëàì, çàíÿòûì îáðÿäàìè è ðàñïîðÿæåíèÿìè, ïîëîæåííûìè ïåðåä áèòâîé, ïðèáëèçèëèñü îæèäàâøèå îòâåòà ïîñëû òàðåíòèíöåâ. (4) Ïàïèðèé ñêàçàë èì: «Òàðåíòèíöû, ïóëëàðèé47 îáúÿâëÿåò, ÷òî ïòèöåãàäàíèÿ áëàãîïðèÿòíû, ãàäàíèÿ ïî âíóòðåííîñòÿì òàêæå íà ðåäêîñòü ñ÷àñòëèâû.  áîé, êàê âèäèòå, ìû èäåì ïî âîëå áîãîâ». (5) Âñëåä çà òåì îí îòäàë ïðèêàç âûíîñèòü çíàìåíà è äâèíóë âîéñêà âïåðåä, áðàíÿ âçäîðíîå ïëåìÿ: èç-çà ìÿòåæåé è ðàçäîðîâ îíè áåññèëüíû óïðàâèòüñÿ ñî ñâîèìè äåëàìè äîìà è åùå ïðèòÿçàþò îòìåðÿòü äðóãèì ñïðàâåäëèâóþ ìåðó âîéíû è ìèðà! (6) Ñàìíèòû òåì âðåìåíåì îñòàâèëè âñÿêèå âîåííûå ïðèãîòîâëåíèÿ48, òî ëè è âïðÿìü æåëàÿ ìèðà, òî ëè âèäÿ âûãîäó â ïðèòâîðñòâå, êîòîðîå ñêëîíèò íà èõ ñòîðîíó òàðåíòèíöåâ. Êîãäà æå îíè óâèäåëè ðèìëÿí, íåîæèäàííî ïîñòðîèâøèõñÿ äëÿ áèòâû, (7) òî ïðèíÿëèñü êðè÷àòü, ìîë, èç ïîâèíîâåíèÿ òàðåíòèíöàì îíè íå âûõîäÿò, â ñðàæåíèå íå âñòóïàþò è îðóæèå çà âàë íå âûíîñÿò; è õîòÿ èõ îáìàíóëè, îíè ãîòîâû íà âñå, ëèøü áû íå äàòü ïîâîäà äóìàòü, áóäòî îíè ïðåíåáðåãàþò ïîñðåäíè÷åñòâîì òàðåíòèíöåâ. (8) Êîíñóëû ïðîâîçãëàøàþò ýòî çíàìåíèåì è âîçíîñÿò ìîëèòâû î òîì, ÷òîáû âðàãè è äàëüøå ïðåáûâàëè â òàêîì ðàñïîëîæåíèè äóõà, ïðè êàêîì îíè íå ñòàíóò çàùèùàòü è âàëà. (9) À ñàìè, ïîäåëèâ ìåæ ñîáîþ âîèíñêèå ñèëû, ïîäîøëè ê âðàæåñêèì óêðåïëåíèÿì è áðîñèëèñü íà íèõ ðàçîì ñî âñåõ ñòîðîí. Îäíè çàñûïà́ëè ðîâ, äðóãèå âûäåðãèâàëè ÷àñòîêîë è ñáðàñûâàëè åãî â ðîâ, è íå îäíî ïðèðîäíîå ìóæåñòâî äâèãàëî èìè: ñ.420 îæåñòî÷åííûõ óíèæåíèåì, èõ ãíàëà âïåðåä ÿðîñòü; (10) îíè âîðâàëèñü â ëàãåðü ñ êðèêàìè, ÷òî çäåñü âàì íå óùåëüå, íå Êàâäèé, íå òåñíèíû íåïðîëàçíûå, ãäå îøèáêà äàëà ïîáåäó íàäìåííîìó êîâàðñòâó, — íåò, çäåñü ðèìñêàÿ äîáëåñòü, à åå íè âàë, íè ðâû íå îñòàíîâÿò! (11) È âñÿêèé, êàê ìîã, óáèâàë áåç ðàçáîðà òåõ, êòî äðàëñÿ, è òåõ, êòî áåæàë, áåçîðóæíûõ è âîîðóæåííûõ, ðàáîâ è ñâîáîäíûõ, âçðîñëûõ è ìàëîëåòîê, ëþäåé è ñêîò; (12) è íå îñòàëîñü áû â ëàãåðå íè÷åãî æèâîãî, íå ïîäàé êîíñóëû çíàê îòõîäèòü, íå âûãîíè îíè ïðèêàçàìè è óãðîçàìè àë÷óùèõ êðîâè âîèíîâ âîí èç âðàæüåãî ëàãåðÿ. (13) Ïðèøëîñü êîíñóëàì òóò æå îáðàòèòüñÿ ê âîéñêó, ðàçäîñàäîâàííîìó òåì, ÷òî ïðåðâàëîñü óïîåíèå ãíåâîì, ñ óâåðåíèÿìè, ÷òî â íåíàâèñòè ê âðàãó êîíñóëû è ñàìè íå óñòóïàþò ñâîèì ðàòíèêàì è âïðåäü íå óñòóïÿò, ÷òî îíè, íàïðîòèâ, (14) ãîòîâû áûòü èõ âîæäÿìè â âîéíå è â íåóòîìèìîé ìåñòè, íî ÿðîñòü èõ ñäåðæèâàåò ìûñëü î øåñòèñòàõ âñàäíèêàõ, ñèäÿùèõ çàëîæíèêàìè â Ëóöåðèè: (15) êàê áû âðàãè, íå íàäåÿñü óæå íà ïîùàäó, íå êàçíèëè òåõ, ñòðåìÿñü â ñëåïîì ñâîåì îò÷àÿíèè ïîãóáèòü èõ ïðåæäå, ÷åì ïîãèáíóò ñàìè. (16) Âîèíû ýòî îäîáðèëè è îáðàäîâàëèñü, ÷òî èõ íåèñòîâñòâî óêðîùåíî, è ïðèçíàëè íàèëó÷øèì âñå ñòåðïåòü, ëèøü áû íå ðèñêîâàòü æèçíüþ ñòîëüêèõ çíàòíûõ þíîøåé Ðèìà49. |
14. Per id tempus parantibus utrisque se ad proelium legati Tarentini interveniunt denuntiantes Samnitibus Romanisque ut bellum omitterent: per utros stetisset quo minus discederetur ab armis, adversus eos se pro alteris pugnaturos. [2] Ea legatione Papirius audita perinde ac motus dictis eorum cum collega se communicaturum respondit; accitoque eo, cum tempus omne in apparatu pugnae consumpsisset, conlocutus de re haud dubia signum pugnae proposuit. [3] Agentibus divina humanaque quae adsolent cum acie dimicandum est consulibus Tarentini legati occursare responsum exspectantes; [4] quibus Papirius ait: «Auspicia secunda esse, Tarentini, pullarius nuntiat; litatum praeterea est egregie; auctoribus dis, ut videtis, ad rem gerendam proficiscimur». [5] Signa inde ferre iussit et copias eduxit, vanissimam increpans gentem quae, suarum impotens rerum prae domesticis seditionibus discordiisque, aliis modum pacis ac belli facere aequum censeret. [6] Samnites ex parte altera, cum omnem curam belli remisissent, quia aut pacem vere cupiebant aut expediebat simulare, ut Tarentinos sibi conciliarent, cum instructos repente ad pugnam Romanos conspexissent, [7] vociferari se in auctoritate Tarentinorum manere nec descendere in aciem nec extra vallum arma ferre; deceptos potius quodcumque casus ferat passuros quam ut sprevisse pacis auctores Tarentinos videantur. [8] Accipere se omen consules aiunt et eam precari mentem hostibus ut ne vallum quidem defendant. [9] Ipsi inter se partitis copiis succedunt hostium munimentis et simul undique adorti, cum pars fossas explerent, pars vellerent vallum atque in fossas proruerent nec virtus modo insita sed ira etiam exulceratos ignominia stimularet animos, castra invasere; [10] et pro se quisque, non haec Furculas nec Caudium nec saltus invios esse, ubi errorem fraus superbe vicisset, sed Romanam virtutem, quam nec vallum nec fossae arcerent memorantes, [11] caedunt pariter resistentes fusosque, inermes atque armatos, servos liberos, puberes impubes, homines iumentaque; [12] nec ullum superfuisset animal, ni consules receptui signum dedissent avidosque caedis milites e castris hostium imperio ac minis expulissent. [13] Itaque apud infensos ob interpellatam dulcedinem irae confestim oratio habita est, ut doceretur miles minime cuiquam militum consules odio in hostes cessisse aut cessuros; [14] quin duces sicut belli ita insatiabilis supplicii futuros fuisse, ni respectus equitum sescentorum qui Luceriae obsides tenerentur praepedisset animos, [15] ne desperata venia hostes caecos in supplicia eorum ageret, perdere prius quam perire optantes. [16] Laudare ea milites laetarique obviam itum irae suae esse ac fateri omnia patienda potius quam proderetur salus tot principum Romanae iuventutis. |
ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß