Ïåðåâîä Í. Â. Áðàãèíñêîé. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1926. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
16. (1) Âñå, îäíàêî, ñîãëàñíû, ÷òî ïîñëå âîéíó çàâåðøèëè óæå êîíñóëû. Îäíîé óäà÷íîé áèòâîé Àâëèé ðåøèë âîéíó ñ ôåðåíòèíöàìè52 è, ïðèêàçàâ äàòü çàëîæíèêîâ, ïðèíÿë ñäà÷ó ñàìîãî ãîðîäà, ïåðåïîëíåííîãî áåæàâøèìè ñ ïîëÿ áîÿ âîéñêàìè. (2) È äðóãîìó êîíñóëó â âîéíå ïðîòèâ ñàòðèêàíöåâ — ðèìñêèõ ãðàæäàí, ïåðåêèíóâøèõñÿ ê ñàìíèòàì ïîñëå ïîðàæåíèÿ ïîä Êàâäèåì è âïóñòèâøèõ â ñâîé ãîðîä ñàìíèòñêèé îòðÿä, — ñîïóòñòâîâàëà òàêàÿ æå óäà÷à. (3) À äåëî áûëî òàê. Êîãäà ðèìñêîå âîéñêî óæå ïîäñòóïàëî ê ñòåíàì Ñàòðèêà è æèòåëè îòïðàâèëè ïîñëîâ óìîëÿòü î ìèðå, êîíñóë äàë èì ñóðîâûé îòâåò: åñëè íå ïåðåáüþò ñàìíèòñêèõ âîèíîâ èëè íå âûäàäóò èõ, òî ïóñòü ê íåìó áîëüøå íå ÿâëÿþòñÿ. Äëÿ ïîñåëåíöåâ ýòè ñëîâà áûëè ñòðàøíåé óãðîçû íàïàäåíèÿ, (4) è ïîòîìó ïîñëû òîò÷àñ ïðèñòóïèëè ê êîíñóëó ñ âîïðîñîì, êàê, ïî åãî ðàçóìåíèþ, ìîãóò îíè, ñëàáûå è ìàëî÷èñëåííûå, ñîâëàäàòü ñ òàêèì ñèëüíûì è õîðîøî âîîðóæåííûì âîèíñòâîì. Êîíñóë âåëåë èì ïðîñèòü ñîâåòà ó òåõ, ïî ÷üåìó íàóùåíèþ âïóñòèëè ñàìíèòîâ â ãîðîä, è ïîñëû óäàëèëèñü, ñ òðóäîì äîáèâøèñü ïîçâîëåíèÿ (5) ïîñîâåùàòüñÿ â ñåíàòå è âîçâðàòèòüñÿ ñ îòâåòîì. Ñ òåì îíè è óõîäÿò âîñâîÿñè. (6)  ñàòðèêàíñêîì ñåíàòå â òó ïîðó áûëè äâå ïàðòèè: â îäíîé âåðõîâîäèëè âèíîâíèêè èçìåíû ðèìñêîìó íàðîäó, äðóãàÿ ñîñòîÿëà èç âåðíûõ Ðèìó ãðàæäàí, îäíàêî è òå è äðóãèå íàïåðåáîé ñòðåìèëèñü óãîäèòü êîíñóëó, ÷òîáû òîëüêî îáåñïå÷èòü ñåáå ïðåæíèé ìèð. (7) Ïîñêîëüêó îòðÿä ñàìíèòîâ, ñîâåðøåííî íå ãîòîâûé ê îñàäå, äîëæåí áûë íà ñëåäóþùóþ íî÷ü ïîêèíóòü ãîðîä, â îäíîé èç ïàðòèé ñ÷èòàëè, ÷òî äîñòàòî÷íî èçâåñòèòü êîíñóëà, â êàêîì ÷àñó íî÷è, ÷åðåç êàêèå âîðîòà è ïî êàêîé äîðîãå âðàã íàìåðåí âûéòè èç ãîðîäà; (8) à â äðóãîé — ïðîòèâíèêè ïåðåõîäà íà ñ.422 ñòîðîíó ñàìíèòîâ â òó æå íî÷ü è âîðîòà êîíñóëó îòêðûëè, è òàéêîì îò âðàãà âïóñòèëè â ãîðîä âîîðóæåííûõ ðèìëÿí. (9) Òàê, áëàãîäàðÿ äâîéíîìó ïðåäàòåëüñòâó îòðÿä ñàìíèòîâ âíåçàïíî ñòîëêíóëñÿ ñ ðèìëÿíàìè, çàñåâøèìè â ïðèäîðîæíîì ëåñó â çàñàäå, à ñî ñòîðîíû çàïîëíåííîãî íåïðèÿòåëåì ãîðîäà ðàçäàëñÿ áîåâîé êëè÷, è çà êàêîé-íèáóäü ÷àñ ñàìíèòû áûëè ïåðåáèòû, Ñàòðèê âçÿò è âñå îêàçàëîñü âî âëàñòè êîíñóëà. (10) Êîíñóë ïðîâåë äîçíàíèå è, âûÿñíèâ, ÷üèõ ðóê äåëîì áûëà èçìåíà, âèíîâíûõ âûñåê ðîçãàìè è îáåçãëàâèë, à çàòåì ïîñòàâèë â ãîðîäå ñèëüíóþ îõðàíó è ëèøèë ñàòðèêàíöåâ îðóæèÿ. (11) Ïîñëå ýòîãî Ïàïèðèé Êóðñîð îòïðàâèëñÿ â Ðèì ïðàçäíîâàòü òðèóìô. Òàê ãîâîðÿò òå, êòî ïðèïèñûâàåò ýòîìó âîæäþ âçÿòèå Ëóöåðèè è îòïðàâêó ñàìíèòîâ ïîä ÿðìî. (12) Îí áåññïîðíî áûë ìóæåì äîñòîéíûì êàê âîèí âñÿ÷åñêîé ïîõâàëû: åãî îòëè÷àëè íå òîëüêî âîëÿ è ìóæåñòâî, íî è òåëåñíàÿ ñèëà; (13) íà ðåäêîñòü áûñòðîíîãèé (îòêóäà è åãî ïðîçâèùå53), îí áëàãîäàðÿ ñèëå íîã, à ìîæåò áûòü, è áëàãîäàðÿ óïðàæíåíèþ, ãîâîðÿò, ïîáåæäàë â áåãå âñåõ ñâîèõ ñâåðñòíèêîâ; åùå îí, ïî ðàññêàçàì, ÷ðåçâû÷àéíî ìíîãî åë è ïèë; (14) è äëÿ ïåøåãî è äëÿ êîííîãî âîåííàÿ ñëóæáà ïîä åãî íà÷àëîì áûëà òÿæåëåéøåé, èáî ñàì îí íå çíàë óñòàëîñòè. (15) Òàê, îäíàæäû âñàäíèêè íàáðàëèñü ñìåëîñòè ïðîñèòü â íàãðàäó çà óñïåõè îñâîáîäèòü èõ îò íåêîòîðûõ îáÿçàííîñòåé, (16) è îí îòâå÷àë èì íà ýòî: «×òîá âû íå ñêàçàëè, áóäòî ÿ íå äàë âàì íèêàêèõ ïîñëàáëåíèé, òàê è áûòü, íå ðàñòèðàéòå ñåáå çàäû, ñïåøèâøèñü ñ êîíåé». È áûëà â ýòîì ìóæå ãðîìàäíàÿ âëàñòíàÿ ñèëà, êîòîðîé ðàâíî ïîêîðÿëèñü ñîþçíèêè è ñîãðàæäàíå. (17) Ñëó÷èëîñü êàê-òî ïðåíåñòèíñêîìó ïðåòîðó54 ïî ðîáîñòè çàìåøêàòüñÿ ñ âûâîäîì ñâîèõ âîèíîâ èç ðåçåðâîâ â ïåðâûå ðÿäû. Ïàïèðèé, ðàñõàæèâàâøèé ïåðåä ñâîèì øàòðîì, âåëåë åãî ïîçâàòü è ïðèêàçàë ëèêòîðó ãîòîâèòü òîïîð. (18) Ïðè ýòèõ ñëîâàõ ïðåíåñòèíåö çàìåð íè æèâ íè ìåðòâ, à Ïàïèðèé ñêàçàë: «Íó-êà, ëèêòîð, ñðóáè ýòîò ïåíü, à òî îí ìåøàåò õîäèòü» — è îòïóñòèë ïðåíåñòèíöà, îáîìëåâøåãî îò óæàñà ïåðåä ñòðàøíîé êàçíüþ, íàëîæèâ íà íåãî îäèí òîëüêî øòðàô. (19) Áåññïîðíî, ÷òî äàæå â òå âðåìåíà, íà ðåäêîñòü áîãàòûå äîáëåñòíûìè ìóæàìè, íå áûëî íè îäíîãî ÷åëîâåêà, íà êîòîðîãî ðèìñêîå ãîñóäàðñòâî ìîãëî áû ïîëîæèòüñÿ òàê, êàê íà Ïàïèðèÿ Êóðñîðà. Äîñòàòî÷íî ñêàçàòü, ÷òî åãî ïî÷èòàëè âîæäåì, ïî ñèëå äóõà ñïîñîáíûì ïðîòèâîñòàòü âåëèêîìó Àëåêñàíäðó, åñëè áû òîò, ïîêîðèâ Àçèþ, ïîøåë âîéíîé íà Åâðîïó. |
16. Convenit iam inde per consules reliqua belli perfecta. Aulius cum Ferentanis uno secundo proelio debellavit urbemque ipsam, quo se fusa contulerat acies, obsidibus imperatis in deditionem accepit. [2] Pari fortuna consul alter cum Satricanis, qui cives Romani post Caudinam cladem ad Samnites defecerant praesidiumque eorum in urbem acceperant, rem gessit. [3] Nam cum ad moenia Satrici admotus esset exercitus legatisque missis ad pacem cum precibus petendam triste responsum ab consule redditum esset, nisi praesidio Samnitium interfecto aut tradito ne ad se remearent, plus ea voce quam armis inlatis terroris colonis iniectum. [4] Itaque subinde exsequuntur quaerendo a consule legati quonam se pacto paucos et infirmos crederet praesidio tam valido et armato vim allaturos. Ab iisdem consilium petere iussi, quibus auctoribus praesidium in urbem accepissent, [5] discedunt aegreque impetrato ut de ea re consuli senatum responsaque ad se referri sineret ad suos redeunt. [6] Duae factiones senatum distinebant, una cuius principes erant defectionis a populo Romano auctores, altera fidelium civium; certatum ab utrisque tamen est ut ad reconciliandam pacem consuli opera navaretur. [7] Pars altera, cum praesidium Samnitium, quia nihil satis praeparati erat ad obsidionem tolerandam, excessurum proxima nocte esset, enuntiare consuli satis habuit, qua noctis hora quaque porta et quam in viam egressurus hostis foret; [8] altera, quibus invitis descitum ad Samnites erat, eadem nocte portam etiam consuli aperuerunt armatosque clam hoste in urbem acceperunt. [9] Ita duplici proditione et praesidium Samnitium insessis circa viam silvestribus locis necopinato oppressum est, et ab urbe plena hostium clamor sublatus; momentoque unius horae caesus Samnis, Satricanus captus, et omnia in potestate consulis erant. [10] Qui quaestione habita quorum opera defectio esset facta, quos sontes comperit virgis caesos securi percussit praesidioque valido imposito arma Satricanis ademit. [11] Inde ad triumphum decessisse Romam Papirium Cursorem scribunt, qui eo duce Luceriam receptam Samnitesque sub iugum missos auctores sunt. [12] Et fuit vir haud dubie dignus omni bellica laude, non animi solum vigore sed etiam corporis viribus excellens. [13] Praecipua pedum pernicitas inerat, quae cognomen etiam dedit; victoremque cursu omnium aetatis suae fuisse ferunt, seu crurum vi seu exercitatione multa; cibi vinique eundem capacissimum; [14] nec cum ullo asperiorem, quia ipse invicti ad laborem corporis esset, fuisse militiam pediti pariter equitique; [15] equites etiam aliquando ausos ab eo petere ut sibi pro re bene gesta laxaret aliquid laboris; [16] quibus ille «Ne nihil remissum dicatis, remitto», inquit, «ne utique dorsum demulceatis, cum ex equis descendetis». Et vis erat in eo viro imperii ingens pariter in socios civesque. [17] Praenestinus praetor per timorem segnius ex subsidiis suos duxerat in primam aciem; quem cum inambulans ante tabernaculum vocari iussisset, [18] lictorem expedire securem iussit, ad quam vocem exanimi stante Praenestino: «Agedum, lictor, excide radicem hanc» inquit «incommodam ambulantibus», perfusumque ultimi supplicii metu multa dicta dimisit. [19] Haud dubie illa aetate, qua nulla virtutum feracior fuit, nemo unus erat vir quo magis innixa res Romana staret. Quin eum parem destinant animis magno Alexandro ducem, si arma Asia perdomita in Europam vertisset. |
ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß