Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà

Êíèãà IX, ãë. 16

Òèò Ëèâèé. Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà. Òîì I. Èçä-âî «Íàóêà» Ì., 1989.
Ïåðåâîä Í. Â. Áðàãèíñêîé. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1926.
ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ

16. (1) Âñå, îäíà­êî, ñîãëàñ­íû, ÷òî ïîñëå âîé­íó çàâåð­øè­ëè óæå êîí­ñó­ëû. Îäíîé óäà÷­íîé áèò­âîé Àâëèé ðåøèë âîé­íó ñ ôåðåí­òèí­öà­ìè52 è, ïðè­êà­çàâ äàòü çàëîæ­íè­êîâ, ïðè­íÿë ñäà­÷ó ñàìî­ãî ãîðî­äà, ïåðå­ïîë­íåí­íî­ãî áåæàâ­øè­ìè ñ ïîëÿ áîÿ âîé­ñêà­ìè. (2) È äðó­ãî­ìó êîí­ñó­ëó â âîéíå ïðî­òèâ ñàò­ðè­êàí­öåâ — ðèì­ñêèõ ãðàæ­äàí, ïåðå­êè­íóâ­øèõ­ñÿ ê ñàì­íè­òàì ïîñëå ïîðà­æå­íèÿ ïîä Êàâ­äè­åì è âïó­ñòèâ­øèõ â ñâîé ãîðîä ñàì­íèò­ñêèé îòðÿä, — ñîïóò­ñò­âî­âà­ëà òàêàÿ æå óäà­÷à. (3) À äåëî áûëî òàê. Êîãäà ðèì­ñêîå âîé­ñêî óæå ïîä­ñòó­ïà­ëî ê ñòå­íàì Ñàò­ðè­êà è æèòå­ëè îòïðà­âè­ëè ïîñëîâ óìî­ëÿòü î ìèðå, êîí­ñóë äàë èì ñóðî­âûé îòâåò: åñëè íå ïåðå­áüþò ñàì­íèò­ñêèõ âîè­íîâ èëè íå âûäà­äóò èõ, òî ïóñòü ê íåìó áîëü­øå íå ÿâëÿ­þò­ñÿ. Äëÿ ïîñå­ëåí­öåâ ýòè ñëî­âà áûëè ñòðàø­íåé óãðî­çû íàïà­äå­íèÿ, (4) è ïîòî­ìó ïîñëû òîò­÷àñ ïðè­ñòó­ïè­ëè ê êîí­ñó­ëó ñ âîïðî­ñîì, êàê, ïî åãî ðàçó­ìå­íèþ, ìîãóò îíè, ñëà­áûå è ìàëî­÷èñ­ëåí­íûå, ñîâëà­äàòü ñ òàêèì ñèëü­íûì è õîðî­øî âîîðó­æåí­íûì âîèí­ñò­âîì. Êîí­ñóë âåëåë èì ïðî­ñèòü ñîâå­òà ó òåõ, ïî ÷üå­ìó íàó­ùå­íèþ âïó­ñòè­ëè ñàì­íè­òîâ â ãîðîä, è ïîñëû óäà­ëè­ëèñü, ñ òðóäîì äîáèâ­øèñü ïîç­âî­ëå­íèÿ (5) ïîñî­âå­ùàòü­ñÿ â ñåíà­òå è âîç­âðà­òèòü­ñÿ ñ îòâå­òîì. Ñ òåì îíè è óõî­äÿò âîñâî­ÿ­ñè.

(6)  ñàò­ðè­êàí­ñêîì ñåíà­òå â òó ïîðó áûëè äâå ïàð­òèè: â îäíîé âåð­õî­âî­äè­ëè âèíîâ­íè­êè èçìå­íû ðèì­ñêî­ìó íàðî­äó, äðó­ãàÿ ñîñòî­ÿ­ëà èç âåð­íûõ Ðèìó ãðàæ­äàí, îäíà­êî è òå è äðó­ãèå íàïå­ðå­áîé ñòðå­ìè­ëèñü óãî­äèòü êîí­ñó­ëó, ÷òîáû òîëü­êî îáåñ­ïå­÷èòü ñåáå ïðåæ­íèé ìèð. (7) Ïîñêîëü­êó îòðÿä ñàì­íè­òîâ, ñîâåð­øåí­íî íå ãîòî­âûé ê îñà­äå, äîë­æåí áûë íà ñëå­äóþ­ùóþ íî÷ü ïîêè­íóòü ãîðîä, â îäíîé èç ïàð­òèé ñ÷è­òà­ëè, ÷òî äîñòà­òî÷­íî èçâå­ñòèòü êîí­ñó­ëà, â êàêîì ÷àñó íî÷è, ÷åðåç êàêèå âîðîòà è ïî êàêîé äîðî­ãå âðàã íàìå­ðåí âûé­òè èç ãîðî­äà; (8) à â äðó­ãîé — ïðî­òèâ­íè­êè ïåðå­õî­äà íà ñ.422 ñòî­ðî­íó ñàì­íè­òîâ â òó æå íî÷ü è âîðîòà êîí­ñó­ëó îòêðû­ëè, è òàé­êîì îò âðà­ãà âïó­ñòè­ëè â ãîðîä âîîðó­æåí­íûõ ðèì­ëÿí. (9) Òàê, áëà­ãî­äà­ðÿ äâîé­íî­ìó ïðå­äà­òåëü­ñòâó îòðÿä ñàì­íè­òîâ âíå­çàï­íî ñòîëê­íóë­ñÿ ñ ðèì­ëÿ­íà­ìè, çàñåâ­øè­ìè â ïðè­äî­ðîæ­íîì ëåñó â çàñà­äå, à ñî ñòî­ðî­íû çàïîë­íåí­íî­ãî íåïðè­ÿ­òå­ëåì ãîðî­äà ðàçäàë­ñÿ áîå­âîé êëè÷, è çà êàêîé-íèáóäü ÷àñ ñàì­íè­òû áûëè ïåðå­áè­òû, Ñàò­ðèê âçÿò è âñå îêà­çà­ëîñü âî âëà­ñòè êîí­ñó­ëà. (10) Êîí­ñóë ïðî­âåë äîçíà­íèå è, âûÿñ­íèâ, ÷üèõ ðóê äåëîì áûëà èçìå­íà, âèíîâ­íûõ âûñåê ðîç­ãà­ìè è îáåç­ãëà­âèë, à çàòåì ïîñòà­âèë â ãîðî­äå ñèëü­íóþ îõðà­íó è ëèøèë ñàò­ðè­êàí­öåâ îðó­æèÿ.

(11) Ïîñëå ýòî­ãî Ïàïè­ðèé Êóð­ñîð îòïðà­âèë­ñÿ â Ðèì ïðàçä­íî­âàòü òðè­óìô. Òàê ãîâî­ðÿò òå, êòî ïðè­ïè­ñû­âà­åò ýòî­ìó âîæäþ âçÿ­òèå Ëóöå­ðèè è îòïðàâ­êó ñàì­íè­òîâ ïîä ÿðìî. (12) Îí áåñ­ñïîð­íî áûë ìóæåì äîñòîé­íûì êàê âîèí âñÿ­÷å­ñêîé ïîõâà­ëû: åãî îòëè­÷à­ëè íå òîëü­êî âîëÿ è ìóæå­ñòâî, íî è òåëåñ­íàÿ ñèëà; (13) íà ðåä­êîñòü áûñò­ðî­íî­ãèé (îòêóäà è åãî ïðî­çâè­ùå53), îí áëà­ãî­äà­ðÿ ñèëå íîã, à ìîæåò áûòü, è áëà­ãî­äà­ðÿ óïðàæ­íå­íèþ, ãîâî­ðÿò, ïîáåæ­äàë â áåãå âñåõ ñâî­èõ ñâåðñò­íè­êîâ; åùå îí, ïî ðàñ­ñêà­çàì, ÷ðåç­âû­÷àé­íî ìíî­ãî åë è ïèë; (14) è äëÿ ïåøå­ãî è äëÿ êîí­íî­ãî âîåí­íàÿ ñëóæ­áà ïîä åãî íà÷à­ëîì áûëà òÿæå­ëåé­øåé, èáî ñàì îí íå çíàë óñòà­ëî­ñòè. (15) Òàê, îäíà­æäû âñàä­íè­êè íàáðà­ëèñü ñìå­ëî­ñòè ïðî­ñèòü â íàãðà­äó çà óñïå­õè îñâî­áî­äèòü èõ îò íåêî­òî­ðûõ îáÿ­çàí­íî­ñòåé, (16) è îí îòâå­÷àë èì íà ýòî: «×òîá âû íå ñêà­çà­ëè, áóä­òî ÿ íå äàë âàì íèêà­êèõ ïîñëàá­ëå­íèé, òàê è áûòü, íå ðàñ­òè­ðàé­òå ñåáå çàäû, ñïå­øèâ­øèñü ñ êîíåé». È áûëà â ýòîì ìóæå ãðî­ìàä­íàÿ âëàñò­íàÿ ñèëà, êîòî­ðîé ðàâ­íî ïîêî­ðÿ­ëèñü ñîþç­íè­êè è ñîãðàæ­äàíå. (17) Ñëó­÷è­ëîñü êàê-òî ïðå­íå­ñòèí­ñêî­ìó ïðå­òî­ðó54 ïî ðîáî­ñòè çàìåø­êàòü­ñÿ ñ âûâî­äîì ñâî­èõ âîè­íîâ èç ðåçåð­âîâ â ïåð­âûå ðÿäû. Ïàïè­ðèé, ðàñ­õà­æè­âàâ­øèé ïåðåä ñâî­èì øàòðîì, âåëåë åãî ïîçâàòü è ïðè­êà­çàë ëèê­òî­ðó ãîòî­âèòü òîïîð. (18) Ïðè ýòèõ ñëî­âàõ ïðå­íå­ñòè­íåö çàìåð íè æèâ íè ìåðòâ, à Ïàïè­ðèé ñêà­çàë: «Íó-êà, ëèê­òîð, ñðó­áè ýòîò ïåíü, à òî îí ìåøà­åò õîäèòü» — è îòïó­ñòèë ïðå­íå­ñòèí­öà, îáî­ìëåâ­øå­ãî îò óæà­ñà ïåðåä ñòðàø­íîé êàç­íüþ, íàëî­æèâ íà íåãî îäèí òîëü­êî øòðàô. (19) Áåñ­ñïîð­íî, ÷òî äàæå â òå âðå­ìå­íà, íà ðåä­êîñòü áîãà­òûå äîá­ëåñò­íû­ìè ìóæà­ìè, íå áûëî íè îäíî­ãî ÷åëî­âå­êà, íà êîòî­ðî­ãî ðèì­ñêîå ãîñóäàð­ñòâî ìîã­ëî áû ïîëî­æèòü­ñÿ òàê, êàê íà Ïàïè­ðèÿ Êóð­ñî­ðà. Äîñòà­òî÷­íî ñêà­çàòü, ÷òî åãî ïî÷è­òà­ëè âîæäåì, ïî ñèëå äóõà ñïî­ñîá­íûì ïðî­òè­âî­ñòàòü âåëè­êî­ìó Àëåê­ñàí­äðó, åñëè áû òîò, ïîêî­ðèâ Àçèþ, ïîøåë âîé­íîé íà Åâðî­ïó.

16. Con­ve­nit iam in­de per con­su­les re­li­qua bel­li per­fec­ta. Auli­us cum Fe­ren­ta­nis uno se­cun­do proe­lio de­bel­la­vit ur­bem­que ip­sam, quo se fu­sa con­tu­le­rat acies, ob­si­di­bus im­pe­ra­tis in de­di­tio­nem ac­ce­pit. [2] Pa­ri for­tu­na con­sul al­ter cum Sat­ri­ca­nis, qui ci­ves Ro­ma­ni post Cau­di­nam cla­dem ad Sam­ni­tes de­fe­ce­rant prae­si­dium­que eorum in ur­bem ac­ce­pe­rant, rem ges­sit. [3] Nam cum ad moe­nia Sat­ri­ci ad­mo­tus es­set exer­ci­tus le­ga­tis­que mis­sis ad pa­cem cum pre­ci­bus pe­ten­dam tris­te res­pon­sum ab con­su­le red­di­tum es­set, ni­si prae­si­dio Sam­ni­tium in­ter­fec­to aut tra­di­to ne ad se re­mea­rent, plus ea vo­ce quam ar­mis in­la­tis ter­ro­ris co­lo­nis iniec­tum. [4] Ita­que su­bin­de ex­se­quun­tur quae­ren­do a con­su­le le­ga­ti quo­nam se pac­to pau­cos et in­fir­mos cre­de­ret prae­si­dio tam va­li­do et ar­ma­to vim al­la­tu­ros. Ab iis­dem con­si­lium pe­te­re ius­si, qui­bus auc­to­ri­bus prae­si­dium in ur­bem ac­ce­pis­sent, [5] dis­ce­dunt aeg­re­que im­pet­ra­to ut de ea re con­su­li se­na­tum res­pon­sa­que ad se re­fer­ri si­ne­ret ad suos re­deunt. [6] Duae fac­tio­nes se­na­tum dis­ti­ne­bant, una cui­us prin­ci­pes erant de­fec­tio­nis a po­pu­lo Ro­ma­no auc­to­res, al­te­ra fi­de­lium ci­vium; cer­ta­tum ab ut­ris­que ta­men est ut ad re­con­ci­lian­dam pa­cem con­su­li ope­ra na­va­re­tur. [7] Pars al­te­ra, cum prae­si­dium Sam­ni­tium, quia ni­hil sa­tis prae­pa­ra­ti erat ad ob­si­dio­nem to­le­ran­dam, ex­ces­su­rum pro­xi­ma noc­te es­set, enun­tia­re con­su­li sa­tis ha­buit, qua noc­tis ho­ra qua­que por­ta et quam in viam eg­res­su­rus hos­tis fo­ret; [8] al­te­ra, qui­bus in­vi­tis des­ci­tum ad Sam­ni­tes erat, eadem noc­te por­tam etiam con­su­li ape­rue­runt ar­ma­tos­que clam hos­te in ur­bem ac­ce­pe­runt. [9] Ita dup­li­ci pro­di­tio­ne et prae­si­dium Sam­ni­tium in­ses­sis cir­ca viam sil­vestri­bus lo­cis ne­co­pi­na­to oppres­sum est, et ab ur­be ple­na hos­tium cla­mor sub­la­tus; mo­men­to­que uni­us ho­rae cae­sus Sam­nis, Sat­ri­ca­nus cap­tus, et om­nia in po­tes­ta­te con­su­lis erant. [10] Qui quaes­tio­ne ha­bi­ta quo­rum ope­ra de­fec­tio es­set fac­ta, quos son­tes com­pe­rit vir­gis cae­sos se­cu­ri per­cus­sit prae­si­dio­que va­li­do im­po­si­to ar­ma Sat­ri­ca­nis ade­mit.

[11] In­de ad tri­um­phum de­ces­sis­se Ro­mam Pa­pi­rium Cur­so­rem scri­bunt, qui eo du­ce Lu­ce­riam re­cep­tam Sam­ni­tes­que sub iugum mis­sos auc­to­res sunt. [12] Et fuit vir haud du­bie dig­nus om­ni bel­li­ca lau­de, non ani­mi so­lum vi­go­re sed etiam cor­po­ris vi­ri­bus ex­cel­lens. [13] Prae­ci­pua pe­dum per­ni­ci­tas ine­rat, quae cog­no­men etiam de­dit; vic­to­rem­que cur­su om­nium aeta­tis suae fuis­se fe­runt, seu cru­rum vi seu exer­ci­ta­tio­ne mul­ta; ci­bi vi­ni­que eun­dem ca­pa­cis­si­mum; [14] nec cum ul­lo as­pe­rio­rem, quia ip­se in­vic­ti ad la­bo­rem cor­po­ris es­set, fuis­se mi­li­tiam pe­di­ti pa­ri­ter equi­ti­que; [15] equi­tes etiam ali­quan­do ausos ab eo pe­te­re ut si­bi pro re be­ne ges­ta la­xa­ret ali­quid la­bo­ris; [16] qui­bus il­le «Ne ni­hil re­mis­sum di­ca­tis, re­mit­to», in­quit, «ne uti­que dor­sum de­mul­cea­tis, cum ex equis des­cen­de­tis». Et vis erat in eo vi­ro im­pe­rii in­gens pa­ri­ter in so­cios ci­ves­que. [17] Prae­nes­ti­nus prae­tor per ti­mo­rem seg­nius ex sub­si­diis suos du­xe­rat in pri­mam aciem; quem cum inam­bu­lans an­te ta­ber­na­cu­lum vo­ca­ri ius­sis­set, [18] lic­to­rem ex­pe­di­re se­cu­rem ius­sit, ad quam vo­cem exa­ni­mi stan­te Prae­nes­ti­no: «Age­dum, lic­tor, ex­ci­de ra­di­cem hanc» in­quit «in­com­mo­dam am­bu­lan­ti­bus», per­fu­sum­que ul­ti­mi suppli­cii me­tu mul­ta dic­ta di­mi­sit. [19] Haud du­bie il­la aeta­te, qua nul­la vir­tu­tum fe­ra­cior fuit, ne­mo unus erat vir quo ma­gis in­ni­xa res Ro­ma­na sta­ret. Quin eum pa­rem des­ti­nant ani­mis mag­no Ale­xandro du­cem, si ar­ma Asia per­do­mi­ta in Euro­pam ver­tis­set.

ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß


  • 52Êàêèå-òî îñòàò­êè îò óêðåï­ëå­íèé Ôðåí­òà èëè, êàê íàçû­âà­åò åãî Ãîðà­öèé (Îäû, III, 4, 16), Ôîðåí­òà ñîõðà­íÿ­ëèñü âïëîòü äî ñðàâ­íè­òåëü­íî íåäàâ­íå­ãî âðå­ìå­íè.
  • 53«Êóð­ñîð» îçíà­÷à­åò «áåãóí», íî ýòî ïðî­çâè­ùå, êàê âûÿñ­íÿ­åò­ñÿ íèæå (IX, 34, 20), íîñèë åùå åãî äåä, òàê ÷òî îíî áûëî íàñëåä­ñò­âåí­íûì.
  • 54Íà÷àëü­íèê âñïî­ìî­ãà­òåëü­íûõ ïðå­íå­ñòèí­ñêèõ ñîåäè­íå­íèé â ðèì­ñêîì âîé­ñêå.
  • ÈÑÒÎÐÈß ÄÐÅÂÍÅÃÎ ÐÈÌÀ
    1327007031 1327008013 1327009001 1364000917 1364000918 1364000919