Ïåðåâîä Í. Â. Áðàãèíñêîé. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1926. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
23. (1) Çàòåì âîåííûå äåéñòâèÿ áûëè ïåðåíåñåíû íà íîâîå ìåñòî, è ëåãèîíû èç Ñàìíèÿ è Àïóëèè îòïðàâèëè ïîä Ñîðó. (2) Ïîñëå èçáèåíèÿ ðèìñêèõ ïîñåëåíöåâ Ñîðà ïåðåøëà íà ñòîðîíó ñàìíèòîâ. Êîãäà ðèìñêîå âîéñêî, èäÿ áîëüøèìè ïåðåõîäàìè, ÷òîáû îòìñòèòü çà èñòðåáëåíèå ñîãðàæäàí è îòáèòü ïîñåëåíèå, ïåðâûì ïðèáûëî ê Ñîðå, à ðàçâåä÷èêè, ðàçîñëàííûå ïî äîðîãàì, (3) îäèí çà äðóãèì ñòàëè ïðèíîñèòü èçâåñòèÿ îá èäóùèõ ñëåäîì è óæå ïðèáëèæàþùèõñÿ ñàìíèòàõ, (4) ðèìëÿíå äâèíóëèñü íàâñòðå÷ó íåïðèÿòåëþ, è ó Ëàâòóë áûëî äàíî ñðàæåíèå, íå èìåâøåå ÿñíîãî èñõîäà. Êîíåö åìó ïîëîæèëî íå ïîðàæåíèå è íå áåãñòâî îäíîé èç ñòîðîí: íî÷ü ðàçíÿëà ïðîòèâíèêîâ, òàê è íå çíàâøèõ, êîìó äîñòàëàñü ïîáåäà. (5) Ó íåêîòîðûõ ïèñàòåëåé85 íàõîæó ñâåäåíèÿ î òîì, ÷òî áèòâà áûëà íåóäà÷íîé äëÿ ðèìëÿí è íà÷àëüíèê êîííèöû Êâèíò Àâëèé ïàë èìåííî â ýòîé áèòâå. (6) Íàçíà÷åííûé íà ìåñòî Àâëèÿ íà÷àëüíèê êîííèöû Ãàé Ôàáèé86 ïðèáûë ñî ñâåæèìè âîéñêàìè èç Ðèìà è ÷åðåç ãîíöîâ ñïðàâèëñÿ ó äèêòàòîðà, ãäå åìó ñëåäóåò îñòàíîâèòüñÿ, êîãäà è ñ êàêîé ñòîðîíû íàïàäàòü íà âðàãà. Ïîäðîáíî îñâåäîìëåííûé îáî âñåõ çàìûñëàõ äèêòàòîðà, îí ñïðÿòàëñÿ â õîðîøî óêðûòîì ìåñòå. (7) Ïîñëå áèòâû äèêòàòîð íåñêîëüêî äíåé ïðîäåðæàë ñâîè âîéñêà çà âàëîì â ïîëîæåíèè ñêîðåé îñàæäåííûõ, ÷åì îñàæäàþùèõ, (8) è âäðóã âûñòàâèë çíàê ê áèòâå. Âåðÿ, ÷òî äóõ õðàáðåöîâ òîëüêî îêðåïíåò, åñëè íå îñòàâèòü èì èíîé íàäåæäû, êðîìå êàê íà ñàìèõ ñåáÿ, îí ñêðûë îò âîèíîâ ïðèáûòèå íà÷àëüíèêà êîííèöû ñî ñâåæèì âîéñêîì (9) è òàê ñêàçàë ñâîþ ðå÷ü, áóäòî ðàññ÷èòûâàòü ìîæíî áûëî òîëüêî íà ïðîðûâ: «Âîèíû, ìû ïîïàëè â ëîâóøêó, è íåò ó íàñ âûõîäà, êðîìå ïîáåäû. (10) Íàø ñòàí äîñòàòî÷íî çàùèùåí óêðåïëåíèÿìè, íî â íåì óãðîæàåò íàì ãîëîä. Çåìëè â îêðóãå, ãäå ìîæíî áû äîáûòü ñúåñòíûå ïðèïàñû, îò íàñ îòëîæèëèñü, íî, åñëè áû êòî è õîòåë íàì ïîìî÷ü, îí áûë áû íå â ñèëàõ ñäåëàòü ýòî èç-çà íàøåãî íåóäà÷íîãî ìåñòà. (11) Âîò ïî÷åìó ÿ íå õî÷ó îáîëüùàòü âàñ ïóñòîþ íàäåæäîé è îñòàâëÿòü â öåëîñòè ëàãåðü, ÷òîáû óêðûòüñÿ â íåì, åñëè, êàê äàâå÷à, íå äîáüåìñÿ ïîáåäû. Îðóæèåì äîëæíî çàùèùàòü óêðåïëåíèÿ, à íå óêðåïëåíèÿìè — îðóæèå! (12) Ïóñòü äåðæàòñÿ çà ëàãåðü è âîçâðàùàþòñÿ â íåãî òå, êîìó âûãîäíî çàòÿãèâàòü âîéíó, à ìû ñ.430 îòáðîñèì-êà óïîâàíèÿ íà âñå, êðîìå ïîáåäû! (13) Äâèãàéòå çíàìåíà ïðîòèâ âðàãà! Åäâà âîéñêî âûéäåò çà âàë, ïóñòü òå, êîìó äàí ïðèêàç, ïîäïàëÿò ëàãåðü. Ñâîé óùåðá âû ñ ëèõâîé âîçìåñòèòå äîáû÷åé, âçÿòîé ñî âñåõ èçìåíèâøèõ íàì îêðåñòíûõ ïëåìåí». (14) Ðå÷ü äèêòàòîðà ÿñíî ïîêàçàëà áåçâûõîäíîñòü ïîëîæåíèÿ, è âäîõíîâëåííûå åþ âîèíû âûõîäÿò ïðîòèâ âðàãà, à ñàìûé âèä ïûëàþùåãî çà ñïèíîé ëàãåðÿ åùå áîëüøå èõ îæåñòî÷àåò (õîòÿ, ñîãëàñíî ïðèêàçó äèêòàòîðà, ïîäîæãëè åãî òîëüêî ñî ñòîðîíû, áëèæíåé ê âîèíàì). (15) È âîò, êàê áåçóìíûå, êèíóëèñü îíè íà âðàãà è ïðè ïåðâîì æå íàòèñêå ñìåøàëè çíàìåíà ïðîòèâíèêà, à íà÷àëüíèê êîííèöû, èçäàëè çàâèäåâ ãîðÿùèé ëàãåðü (÷òî è áûëî óñëîâíûì çíàêîì), â ñàìîå âðåìÿ óäàðèë ïî âðàãàì ñ òûëà. Òàê ñàìíèòû îêàçàëèñü îêðóæåíû è ñòàëè êòî êàê ìîã ñïàñàòüñÿ áåãñòâîì; (16) âåëèêîå ìíîæåñòâî èõ, ñãðóäèâøèõñÿ îò ñòðàõà è ìåøàâøèõ â òàêîé òîë÷åå äðóã äðóãó, áûëî ïåðåáèòî íà ìåñòå. (17) Ëàãåðü çàõâàòèëè è ðàçãðàáèëè, è íàãðóæåííîå äîáû÷åé âîéñêî äèêòàòîð ñíîâà ïðèâåë â ñâîé ëàãåðü. È íå òàê ðàäîâàëèñü âîèíû ïîáåäå, êàê òîìó, ÷òî, âîïðåêè èõ îæèäàíèÿì, êðîìå íåáîëüøîãî ñïàëåííîãî îãíåì ó÷àñòêà, âñå îñòàëüíîå èõ äîáðî áûëî â öåëîñòè è ñîõðàííîñòè. |
23. Mutata inde belli sedes est; ad Soram ex Samnio Apuliaque traductae legiones. [2] Sora ad Samnites defecerat interfectis colonis Romanorum. Quo cum prior Romanus exercitus ad ulciscendam civium necem reciperandamque coloniam magnis itineribus pervenisset [3] et sparsi per vias speculatores sequi legiones Samnitium nec iam procul abesse alii super alios nuntiarent, [4] obviam itum hosti atque ad Lautulas ancipiti proelio dimicatum est. Non caedes non fuga alterius partis sed nox incertos victi victoresne essent diremit. [5] Invenio apud quosdam adversam eam pugnam Romanis fuisse atque in ea cecidisse Q. Aulium magistrum equitum. [6] Suffectus in locum Auli C. Fabius magister equitum cum exercitu novo ab Roma advenit et per praemissos nuntios consulto dictatore ubi subsisteret quove tempore et qua ex parte hostem adgrederetur, substitit occultus ad omnia satis exploratis consiliis. [7] Dictator cum per aliquot dies post pugnam continuisset suos intra vallum obsessi magis quam obsidentis modo, [8] signum repente pugnae proposuit et efficacius ratus ad accendendos virorum fortium animos nullam alibi quam in semet ipso cuiquam relictam spem de magistro equitum novoque exercitu militem celavit, [9] et tamquam nulla nisi in eruptione spes esset, «Locis» inquit «angustis, milites, deprehensi, nisi quam victoria patefecerimus viam nullam habemus. [10] Stativa nostra munimento satis tuta sunt, sed inopia eadem infesta; nam et circa omnia defecerunt unde subvehi commeatus poterant, et si homines iuvare velint, iniqua loca sunt. [11] Itaque non frustrabor ego vos castra hic relinquendo, in quae infecta victoria sicut pristino die vos recipiatis. Armis munimenta, non munimentis arma tuta esse debent. [12] Castra habeant repetantque quibus operae est trahere bellum: nos omnium rerum respectum praeterquam victoriae nobis abscidamus. [13] Ferte signa in hostem; ubi extra vallum agmen excesserit, castra quibus imperatum est incendant. Damna vestra, milites, omnium circa qui defecerunt populorum praeda sarcientur». [14] Et oratione dictatoris, quae necessitatis ultimae index erat, milites accensi vadunt in hostem, et respectus ipse ardentium castrorum, quamquam proximis tantum — ita enim iusserat dictator — ignis est subditus, haud parvum fuit inritamentum. [15] Itaque velut vecordes inlati signa primo impetu hostium turbant; et in tempore, postquam ardentia procul vidit castra, magister equitum — id convenerat signum — hostium terga invadit. Ita circumventi Samnites, qua potest quisque, fugam per diversa petunt; [16] ingens multitudo in unum metu conglobata ac semet ipsam turba impediens in medio caesa. [17] Castra hostium capta direptaque, quorum praeda onustum militem in Romana castra dictator reducit, haudquaquam tam victoria laetum, quam quod praeter exiguam deformatam incendio partem cetera contra spem salva invenit. |