Ïåðåâîä Í. Â. Áðàãèíñêîé. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1926. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
26. (1)  òîì æå ãîäó Ëóöåðèÿ ïðåäàëà âðàãàì ðèìñêèé îõðàííûé îòðÿä è ïåðåøëà âî âëàäåíèå ñàìíèòîâ. Íî ïðåäàòåëè áûëè ñêîðî íàêàçàíû. (2) Áûâøåå ïîáëèçîñòè ðèìñêîå âîéñêî ñ îäíîãî ïðèñòóïà çàõâàòèëî ýòîò ðàñïîëîæåííûé íà ðàâíèíå ãîðîä, æèòåëåé åãî è ñàìíèòîâ áåñïîùàäíî ïåðåáèëè, (3) ïðè÷åì îçëîáëåíèå äîøëî äî òîãî, ÷òî óæå â Ðèìå ïðè îáñóæäåíèè â ñåíàòå âûâîäà â Ëóöåðèþ ïîñåëåíöåâ ìíîãèå ïðåäëàãàëè íå îñòàâèòü òàì êàìíÿ íà êàìíå. (4) Äåëî áûëî íå òîëüêî â ïîíÿòíîé íåíàâèñòè ê äâóêðàòíûì èçìåííèêàì, óäàëåííîñòü ìåñòà òàêæå çàñòàâëÿëà ñòðàøèòüñÿ îòïðàâêè ãðàæäàí òàê äàëåêî îò äîìà â îêðóæåíèå ñòîëü âðàæäåáíûõ íàðîäîâ. (5) Íî ïðåäëîæåíèå îòïðàâèòü ïîñåëåíöåâ âñå-òàêè ïîáåäèëî, è äâå ñ ïîëîâèíîé òûñÿ÷è ÷åëîâåê ïîñëàëè â Ëóöåðèþ.  ýòîì æå ãîäó ïðè ïîâñåìåñòíîé èçìåíå Ðèìó91 äàæå ñðåäè êàïóàíñêîé çíàòè ñòàëè âîçíèêàòü òàéíûå çàãîâîðû. (6) Î íèõ äîëîæèëè ñåíàòó, è òóò óæå íå áûëî ìåñòà áåñïå÷íîñòè: ïîñòàíîâèëè ïðîâåñòè äîçíàíèå, à äëÿ åãî ïðîâåäåíèÿ — èçáðàòü äèêòàòîðà. (7) Äèêòàòîðîì ñòàë Ãàé Ìåíèé, íàçíà÷èâøèé íà÷àëüíèêîì êîííèöû Ìàðêà Ôîëèÿ. Âåëèê áûë ñòðàõ, âíóøàåìûé äèêòàòóðîé. Îò ýòîãî ëè ñòðàõà èëè îò ñîçíàíèÿ âèíû, íî ãëàâàðè çàãîâîðà Êàëàâèé, Îâèé è Íîâèé åùå äî òîãî, êàê èìåíà èõ ñòàëè èçâåñòíû äèêòàòîðó, íåñîìíåííî äîáðîâîëüíî íàëîæèëè íà ñåáÿ ðóêè è òàê óøëè îò ñóäà. (8) Ïîñëå çàâåðøåíèÿ äîçíàíèÿ â Êàìïàíèè åãî ïåðåíåñëè â Ðèì ïîä òåì ïðåäëîãîì, ÷òî ïðèêàç ñåíàòà ïðåäïîëàãàë âåäåíèå äîçíàíèÿ íå òîëüêî î êàïóàíñêèõ çàãîâîðùèêàõ, íî îáî âñåõ âîîáùå çëîóìûøëåííèêàõ, ãäå áû íè ñîáèðàëèñü îíè, ÷òîáû ïëåñòè ñâîè çàãîâîðû ïðîòèâ ãîñóäàðñòâà, (9) à ñõîäêè ïðè èñêàíèè äîëæíîñòåé èñïîëüçóþòñÿ, ìîë, ïðîòèâ ãîñóäàðñòâà. Äîçíàíèå âñå ðàçðàñòàëîñü: ðîñëî ÷èñëî ëèö, ïðèâëåêàåìûõ ê îòâåòó, è òÿæåñòü îáâèíåíèé, ïðè÷åì äèêòàòîð áûë óáåæäåí â ñâîåì ïðàâå âåñòè äîçíàíèå áåç âñÿêèõ îãðàíè÷åíèé. (10) È âîò ê îòâåòó ñòàëè òðåáîâàòü çíàòíûõ ìóæåé, à íà èõ ïðîñüáû ê òðèáóíàì íå äîâîäèòü äåëî äî ñóäà íèêòî íå îòêëèêíóëñÿ. (11) È òîãäà çíàòíûå, íå òîëüêî òå, íà êîãî ïàëî îáâèíåíèå, íî è âîîáùå âñå, â îäèí ãîëîñ ñòàëè ïîâòîðÿòü, ÷òî îáâèíåíèÿ êàñàþòñÿ «íîâûõ ëþäåé», à âîâñå íå çíàòíûõ, äëÿ êîòîðûõ äîðîãà ê äîëæíîñòÿì è òàê îòêðûòà, åñëè òîëüêî ÷üè-íèáóäü êîçíè íå ÷èíÿò èì ïðåïîí; (12) è áîëåå òîãî, òâåðäèëè îíè, ïî òàêîìó äåëó ñàìîìó äèêòàòîðó è åãî íà÷àëüíèêó êîííèöû âïîðó áûòü ïîä ñóäîì, à íå ñ.433 âåñòè ïî íåìó ðàññëåäîâàíèå, è, ÷òî ýòî òàê, èì îáîèì ïðåäñòîèò óçíàòü, êàê òîëüêî ñëîæàò ñ ñåáÿ äîëæíîñòü. (13) È âîò òîãäà Ìåíèé, áîëüøå çàáîòÿñü î ñâîåì äîáðîì èìåíè, ÷åì î âëàñòè, âûñòóïèë âïåðåä è îáðàòèë ê ñîáðàíèþ òàêèå ðå÷è: (14) «Âû âñå çíàåòå, êâèðèòû, ìîþ ïðåæíþþ æèçíü, è ñàìà ïî÷åòíàÿ äîëæíîñòü, âîçëîæåííàÿ íà ìåíÿ, ïîðóêà ìîåé íåâèíîâíîñòè. Êîãî â ñàìîì äåëå ñëåäóåò èçáðàòü äèêòàòîðîì äëÿ ïðîâåäåíèÿ äîçíàíèÿ? Òîãî ëè, êòî áëåùåò âîèíñêîé ñëàâîé, âåäü ýòîãî íå ðàç òðåáîâàëà ãîñóäàðñòâåííàÿ íåîáõîäèìîñòü? Èëè çäåñü íóæåí áûë ÷åëîâåê, ÷óðàþùèéñÿ ïðåæäå âñåãî âñÿêèõ ñãîâîðîâ? (15) Íî êîëü ñêîðî èíûå èç çíàòíûõ ëþäåé (à ïî÷åìó, î òîì ñóäèòå ñàìè, èáî íå ìíå, ìàãèñòðàòó, ãîâîðèòü î âåùàõ íåóäîñòîâåðåííûõ) (16) ñïåðâà òùèëèñü çàäàâèòü ñàìî äîçíàíèå, à ïîòîì, îáíàðóæèâ ñâîå áåññèëèå, ÷òîáû êàê-íèáóäü èçáåæàòü ñóäà, ïðèáåãëè (ïàòðèöèè!) ê óñëóãàì ñâîèõ ñóïîñòàòîâ è îáðàòèëèñü çà ïîìîùüþ ê íàðîäíûì òðèáóíàì; (17) êîëü ñêîðî ïîòîì èì, îòâåðãíóòûì è òðèáóíàìè, âñå êàçàëîñü íàäåæíåé ïîïûòêè äîêàçàòü ñâîþ íåâèíîâíîñòü íàñòîëüêî, ÷òî ïîñìåëè íàïàñòü íà íàñ, è ÷àñòíûì ëèöàì äîñòàëî íàãëîñòè òðåáîâàòü ê îòâåòó äèêòàòîðà, òî, (18) äàáû áîãè è ñìåðòíûå çíàëè è âèäåëè, êàê îäíè áåðóòñÿ çà íåâîçìîæíîå, à äðóãèå ñïîêîéíî èäóò íàâñòðå÷ó îáâèíåíèÿì, ÿ îòäàþ ñåáÿ íà ñóä ñâîèì íåäðóãàì, ÿ ñëàãàþ ñ ñåáÿ äèêòàòóðó! (19) À âàñ, êîíñóëû, ïðîøó, åñëè ñåíàò âàì ïîðó÷èò äîçíàíèå, ïðîâåäèòå åãî ïðåæäå âñåãî î íàñ ñ Ìàðêîì Ôîëèåì, ÷òîáû ÿñíî ñòàëî: íå âåëè÷èå äîëæíîñòè, à íàøà íåâèíîâíîñòü ñëóæèò íàì çàùèòîé îò âñåõ îáâèíåíèé». (20) Ïîñëå ýòîãî îí ñëîæèë ñ ñåáÿ äèêòàòóðó, à çà íèì ñëîæèë ñ ñåáÿ äîëæíîñòü è Ôîëèé. Îíè ñòàëè ïåðâûìè ïîäñóäèìûìè êîíñóëîâ, òàê êàê ñåíàò ïîðó÷èë äîçíàíèå èìåííî êîíñóëàì, è, íåñìîòðÿ íà âðàæäåáíûå ïîêàçàíèÿ çíàòè, áëåñòÿùå îïðàâäàëèñü. (21) Ïðåäñòàë ïåðåä ñóäîì è Ïóáëèëèé Ôèëîí, ìíîãîêðàòíî èñïîëíÿâøèé âûñøèå äîëæíîñòè ïîñëå òîãî, êàê ñâåðøèë ìíîãî ñëàâíûõ ïîäâèãîâ è äîìà è â ïîõîäàõ, è âñå ðàâíî íåíàâèñòíûé çíàòè92. È îí òîæå áûë îïðàâäàí. (22) Íî, êàê è âñåãäà ýòî áûâàåò, äîçíàíèå ëèøü äî òåõ ïîð âåëè ðåâíîñòíî è óñåðäíî, ïîêà îáâèíÿåìûå áûëè ñ ãðîìêèìè èìåíàìè è ðàññëåäîâàíèå áûëî â íîâèíêó; ïîòîì ïðèíÿëèñü çà ëþäåé ìåíåå çíà÷èòåëüíûõ, è íàêîíåö, ñëåäñòâèå áûëî ïðåêðàùåíî áëàãîäàðÿ ïðîèñêàì è ñãîâîðó òåõ ñàìûõ ëþäåé, ïðîòèâ êîòîðûõ îíî áûëî íàïðàâëåíî. |
26. Eodem anno prodito hostibus Romano praesidio Luceria Samnitium facta. [2] Nec diu proditoribus impunita res fuit: haud procul inde exercitus Romanos erat, cuius primo impetu urbs sita in plano capitur. Lucerini ac Samnites ad internecionem caesi; [3] eoque ira processit ut Romae quoque, cum de colonis mittendis Luceriam consuleretur senatus, multi delendam urbem censerent. [4] Praeter odium, quod exsecrabile in bis captos erat, longinquitas quoque abhorrere a relegandis tam procul ab domo civibus inter tam infestas gentes cogebat. [5] Vicit tamen sententia ut mitterentur coloni. Duo milia et quingenti missi. Eodem anno, cum omnia infida Romanis essent, Capuae quoque occultae principum coniurationes factae. [6] De quibus cum ad senatum relatum esset, haudquaquam neglecta res: quaestiones decretae dictatoremque quaestionibus exercendis dici placuit. [7] C. Maenius dictus; is M. Folium magistrum equitum dixit. Ingens erat magistratus eius terror. Itaque, sive is timor seu conscientia fuit, Calavios Ovium Noviumque — ea capita coniurationis fuerant — priusquam nominarentur apud dictatorem, mors haud dubie ab ipsis conscita iudicio subtraxit. [8] Deinde ut quaestioni Campanae materia decessit, versa Romam interpretando res: non nominatim qui Capuae sed in universum qui usquam coissent coniurassentve adversus rem publicam quaeri senatum iussisse; [9] et coitiones honorum adipiscendorum causa factas adversus rem publicam esse. Latiorque et re et personis quaestio fieri haud abnuente dictatore sine fine ulla quaestionis suae ius esse. [10] Postulabantur ergo nobiles homines appellantibusque tribunos nemo erat auxilio quin nomina reciperentur. [11] Inde nobilitas, nec ii modo in quos crimen intendebatur sed universi, simul negare nobilium id crimen esse, quibus, si nulla obstetur fraude, pateat via ad honorem, sed hominum novorum; [12] ipsos adeo dictatorem magistrumque equitum reos magis quam quaesitores idoneos eius criminis esse intellecturosque ita id esse, simul magistratu abissent. [13] Tum enimvero Maenius, iam famae magis quam imperii memor, progressus in contionem ita verba fecit: [14] «Et omnes ante actae vitae vos conscios habeo, Quirites, et hic ipse honos delatus ad me testis est innocentiae meae; neque enim, quod saepe alias, quia ita tempora postulabant rei publicae, qui bello clarissimus esset, sed qui maxime procul ab his coitionibus vitam egisset, dictator deligendus exercendis quaestionibus fuit. [15] Sed quoniam quidam nobiles homines — qua de causa vos existimare quam me pro magistratu quicquam incompertum dicere melius est — [16] primum ipsas expugnare quaestiones omni ope adnisi sunt, dein postquam ad id parum potentes erant, ne causam dicerent, in praesidia adversariorum, appellationem et tribunicium auxilium, patricii confugerunt; [17] postremo repulsi inde adeo omnia tutiora quam ut innocentiam suam purgarent visa — in nos inruerunt et privatis dictatorem poscere reum verecundiae non fuit; — [18] ut omnes di hominesque sciant ab illis etiam quae non possint temptari ne rationem vitae reddant, me obviam ire crimini et offerre me inimicis reum, dictatura me abdico. [19] Vos quaeso, consules, si vobis datum ab senatu negotium fuerit, in me primum et hunc M. Folium quaestiones exerceatis, ut appareat innocentia nostra nos non maiestate honoris tutos a criminationibus istis esse». [20] Abdicat inde se dictatura et post eum confestim Folius magisterio equitum; primique apud consules — iis enim ab senatu mandata res est — rei facti adversus nobilium testimonia egregie absolvuntur. [21] Publilius etiam Philo multiplicatis summis honoribus post res tot domi belloque gestas, ceterum invisus nobilitati, causam dixit absolutusque est. [22] Nec diutius, ut fit, quam dum recens erat quaestio per clara nomina reorum viguit; inde labi coepit ad viliora capita, donec coitionibus factionibusque adversus quas comparata erat oppressa est. |
ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß