Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà

Êíèãà IX, ãë. 26

Òèò Ëèâèé. Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà. Òîì I. Èçä-âî «Íàóêà» Ì., 1989.
Ïåðåâîä Í. Â. Áðàãèíñêîé. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1926.
ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ

26. (1)  òîì æå ãîäó Ëóöå­ðèÿ ïðå­äà­ëà âðà­ãàì ðèì­ñêèé îõðàí­íûé îòðÿä è ïåðå­øëà âî âëà­äå­íèå ñàì­íè­òîâ. Íî ïðå­äà­òå­ëè áûëè ñêî­ðî íàêà­çà­íû. (2) Áûâ­øåå ïîáëè­çî­ñòè ðèì­ñêîå âîé­ñêî ñ îäíî­ãî ïðè­ñòó­ïà çàõâà­òè­ëî ýòîò ðàñ­ïî­ëî­æåí­íûé íà ðàâ­íèíå ãîðîä, æèòå­ëåé åãî è ñàì­íè­òîâ áåñ­ïî­ùàä­íî ïåðå­áè­ëè, (3) ïðè­÷åì îçëîá­ëå­íèå äîøëî äî òîãî, ÷òî óæå â Ðèìå ïðè îáñóæ­äå­íèè â ñåíà­òå âûâî­äà â Ëóöå­ðèþ ïîñå­ëåí­öåâ ìíî­ãèå ïðåä­ëà­ãà­ëè íå îñòà­âèòü òàì êàì­íÿ íà êàìíå. (4) Äåëî áûëî íå òîëü­êî â ïîíÿò­íîé íåíà­âè­ñòè ê äâó­êðàò­íûì èçìåí­íè­êàì, óäà­ëåí­íîñòü ìåñòà òàê­æå çàñòàâ­ëÿ­ëà ñòðà­øèòü­ñÿ îòïðàâ­êè ãðàæ­äàí òàê äàëå­êî îò äîìà â îêðó­æå­íèå ñòîëü âðàæ­äåá­íûõ íàðî­äîâ. (5) Íî ïðåä­ëî­æå­íèå îòïðà­âèòü ïîñå­ëåí­öåâ âñå-òàêè ïîáåäè­ëî, è äâå ñ ïîëî­âè­íîé òûñÿ­÷è ÷åëî­âåê ïîñëà­ëè â Ëóöå­ðèþ.

 ýòîì æå ãîäó ïðè ïîâñå­ìåñò­íîé èçìåíå Ðèìó91 äàæå ñðå­äè êàïó­àí­ñêîé çíà­òè ñòà­ëè âîç­íè­êàòü òàé­íûå çàãî­âî­ðû. (6) Î íèõ äîëî­æè­ëè ñåíà­òó, è òóò óæå íå áûëî ìåñòà áåñ­ïå÷­íî­ñòè: ïîñòà­íî­âè­ëè ïðî­âå­ñòè äîçíà­íèå, à äëÿ åãî ïðî­âåäå­íèÿ — èçáðàòü äèê­òà­òî­ðà. (7) Äèê­òà­òî­ðîì ñòàë Ãàé Ìåíèé, íàçíà­÷èâ­øèé íà÷àëü­íè­êîì êîí­íè­öû Ìàð­êà Ôîëèÿ. Âåëèê áûë ñòðàõ, âíó­øàå­ìûé äèê­òà­òó­ðîé. Îò ýòî­ãî ëè ñòðà­õà èëè îò ñîçíà­íèÿ âèíû, íî ãëà­âà­ðè çàãî­âî­ðà Êàëà­âèé, Îâèé è Íîâèé åùå äî òîãî, êàê èìå­íà èõ ñòà­ëè èçâåñò­íû äèê­òà­òî­ðó, íåñî­ìíåí­íî äîá­ðî­âîëü­íî íàëî­æè­ëè íà ñåáÿ ðóêè è òàê óøëè îò ñóäà. (8) Ïîñëå çàâåð­øå­íèÿ äîçíà­íèÿ â Êàì­ïà­íèè åãî ïåðå­íåñ­ëè â Ðèì ïîä òåì ïðåä­ëî­ãîì, ÷òî ïðè­êàç ñåíà­òà ïðåä­ïî­ëà­ãàë âåäå­íèå äîçíà­íèÿ íå òîëü­êî î êàïó­àí­ñêèõ çàãî­âîð­ùè­êàõ, íî îáî âñåõ âîîá­ùå çëî­óìûø­ëåí­íè­êàõ, ãäå áû íè ñîáè­ðà­ëèñü îíè, ÷òîáû ïëå­ñòè ñâîè çàãî­âî­ðû ïðî­òèâ ãîñóäàð­ñòâà, (9) à ñõîä­êè ïðè èñêà­íèè äîëæ­íî­ñòåé èñïîëü­çó­þò­ñÿ, ìîë, ïðî­òèâ ãîñóäàð­ñòâà. Äîçíà­íèå âñå ðàç­ðàñ­òà­ëîñü: ðîñ­ëî ÷èñ­ëî ëèö, ïðè­âëå­êàå­ìûõ ê îòâå­òó, è òÿæåñòü îáâè­íå­íèé, ïðè­÷åì äèê­òà­òîð áûë óáåæ­äåí â ñâî­åì ïðà­âå âåñòè äîçíà­íèå áåç âñÿ­êèõ îãðà­íè­÷å­íèé. (10) È âîò ê îòâå­òó ñòà­ëè òðå­áî­âàòü çíàò­íûõ ìóæåé, à íà èõ ïðîñü­áû ê òðè­áó­íàì íå äîâî­äèòü äåëî äî ñóäà íèêòî íå îòêëèê­íóë­ñÿ. (11) È òîãäà çíàò­íûå, íå òîëü­êî òå, íà êîãî ïàëî îáâè­íå­íèå, íî è âîîá­ùå âñå, â îäèí ãîëîñ ñòà­ëè ïîâòî­ðÿòü, ÷òî îáâè­íå­íèÿ êàñà­þò­ñÿ «íîâûõ ëþäåé», à âîâñå íå çíàò­íûõ, äëÿ êîòî­ðûõ äîðî­ãà ê äîëæ­íî­ñòÿì è òàê îòêðû­òà, åñëè òîëü­êî ÷üè-íèáóäü êîç­íè íå ÷èíÿò èì ïðå­ïîí; (12) è áîëåå òîãî, òâåð­äè­ëè îíè, ïî òàêî­ìó äåëó ñàìî­ìó äèê­òà­òî­ðó è åãî íà÷àëü­íè­êó êîí­íè­öû âïî­ðó áûòü ïîä ñóäîì, à íå ñ.433 âåñòè ïî íåìó ðàñ­ñëå­äî­âà­íèå, è, ÷òî ýòî òàê, èì îáî­èì ïðåä­ñòî­èò óçíàòü, êàê òîëü­êî ñëî­æàò ñ ñåáÿ äîëæ­íîñòü.

(13) È âîò òîãäà Ìåíèé, áîëü­øå çàáîòÿñü î ñâî­åì äîá­ðîì èìå­íè, ÷åì î âëà­ñòè, âûñòó­ïèë âïå­ðåä è îáðà­òèë ê ñîáðà­íèþ òàêèå ðå÷è: (14) «Âû âñå çíà­å­òå, êâè­ðè­òû, ìîþ ïðåæ­íþþ æèçíü, è ñàìà ïî÷åò­íàÿ äîëæ­íîñòü, âîç­ëî­æåí­íàÿ íà ìåíÿ, ïîðó­êà ìîåé íåâè­íîâ­íî­ñòè. Êîãî â ñàìîì äåëå ñëå­äó­åò èçáðàòü äèê­òà­òî­ðîì äëÿ ïðî­âåäå­íèÿ äîçíà­íèÿ? Òîãî ëè, êòî áëå­ùåò âîèí­ñêîé ñëà­âîé, âåäü ýòî­ãî íå ðàç òðå­áî­âà­ëà ãîñóäàð­ñò­âåí­íàÿ íåîá­õî­äè­ìîñòü? Èëè çäåñü íóæåí áûë ÷åëî­âåê, ÷óðàþ­ùèé­ñÿ ïðåæ­äå âñå­ãî âñÿ­êèõ ñãî­âî­ðîâ? (15) Íî êîëü ñêî­ðî èíûå èç çíàò­íûõ ëþäåé (à ïî÷å­ìó, î òîì ñóäè­òå ñàìè, èáî íå ìíå, ìàãè­ñò­ðà­òó, ãîâî­ðèòü î âåùàõ íåóäî­ñòî­âå­ðåí­íûõ) (16) ñïåð­âà òùè­ëèñü çàäà­âèòü ñàìî äîçíà­íèå, à ïîòîì, îáíà­ðó­æèâ ñâîå áåñ­ñè­ëèå, ÷òîáû êàê-íèáóäü èçáå­æàòü ñóäà, ïðè­áåã­ëè (ïàò­ðè­öèè!) ê óñëó­ãàì ñâî­èõ ñóïî­ñòà­òîâ è îáðà­òè­ëèñü çà ïîìî­ùüþ ê íàðîä­íûì òðè­áó­íàì; (17) êîëü ñêî­ðî ïîòîì èì, îòâåðã­íó­òûì è òðè­áó­íà­ìè, âñå êàçà­ëîñü íàäåæ­íåé ïîïûò­êè äîêà­çàòü ñâîþ íåâè­íîâ­íîñòü íàñòîëü­êî, ÷òî ïîñìå­ëè íàïàñòü íà íàñ, è ÷àñò­íûì ëèöàì äîñòà­ëî íàã­ëî­ñòè òðå­áî­âàòü ê îòâå­òó äèê­òà­òî­ðà, òî, (18) äàáû áîãè è ñìåðò­íûå çíà­ëè è âèäå­ëè, êàê îäíè áåðóò­ñÿ çà íåâîç­ìîæ­íîå, à äðó­ãèå ñïî­êîé­íî èäóò íàâñòðå­÷ó îáâè­íå­íè­ÿì, ÿ îòäàþ ñåáÿ íà ñóä ñâî­èì íåäðó­ãàì, ÿ ñëà­ãàþ ñ ñåáÿ äèê­òà­òó­ðó! (19) À âàñ, êîí­ñó­ëû, ïðî­øó, åñëè ñåíàò âàì ïîðó­÷èò äîçíà­íèå, ïðî­âåäè­òå åãî ïðåæ­äå âñå­ãî î íàñ ñ Ìàð­êîì Ôîëè­åì, ÷òîáû ÿñíî ñòà­ëî: íå âåëè­÷èå äîëæ­íî­ñòè, à íàøà íåâè­íîâ­íîñòü ñëó­æèò íàì çàùè­òîé îò âñåõ îáâè­íå­íèé».

(20) Ïîñëå ýòî­ãî îí ñëî­æèë ñ ñåáÿ äèê­òà­òó­ðó, à çà íèì ñëî­æèë ñ ñåáÿ äîëæ­íîñòü è Ôîëèé. Îíè ñòà­ëè ïåð­âû­ìè ïîä­ñóäè­ìû­ìè êîí­ñó­ëîâ, òàê êàê ñåíàò ïîðó­÷èë äîçíà­íèå èìåí­íî êîí­ñó­ëàì, è, íåñìîò­ðÿ íà âðàæ­äåá­íûå ïîêà­çà­íèÿ çíà­òè, áëå­ñòÿ­ùå îïðàâ­äà­ëèñü. (21) Ïðåä­ñòàë ïåðåä ñóäîì è Ïóá­ëè­ëèé Ôèëîí, ìíî­ãî­êðàò­íî èñïîë­íÿâ­øèé âûñ­øèå äîëæ­íî­ñòè ïîñëå òîãî, êàê ñâåð­øèë ìíî­ãî ñëàâ­íûõ ïîäâè­ãîâ è äîìà è â ïîõî­äàõ, è âñå ðàâ­íî íåíà­âèñò­íûé çíà­òè92. È îí òîæå áûë îïðàâ­äàí. (22) Íî, êàê è âñå­ãäà ýòî áûâà­åò, äîçíà­íèå ëèøü äî òåõ ïîð âåëè ðåâ­íîñò­íî è óñåðä­íî, ïîêà îáâè­íÿ­å­ìûå áûëè ñ ãðîì­êè­ìè èìå­íà­ìè è ðàñ­ñëå­äî­âà­íèå áûëî â íîâèí­êó; ïîòîì ïðè­íÿ­ëèñü çà ëþäåé ìåíåå çíà­÷è­òåëü­íûõ, è íàêî­íåö, ñëåä­ñò­âèå áûëî ïðå­êðà­ùå­íî áëà­ãî­äà­ðÿ ïðî­èñ­êàì è ñãî­âî­ðó òåõ ñàìûõ ëþäåé, ïðî­òèâ êîòî­ðûõ îíî áûëî íàïðàâ­ëå­íî.

26. Eodem an­no pro­di­to hos­ti­bus Ro­ma­no prae­si­dio Lu­ce­ria Sam­ni­tium fac­ta. [2] Nec diu pro­di­to­ri­bus im­pu­ni­ta res fuit: haud pro­cul in­de exer­ci­tus Ro­ma­nos erat, cui­us pri­mo im­pe­tu urbs si­ta in pla­no ca­pi­tur. Lu­ce­ri­ni ac Sam­ni­tes ad in­ter­ne­cio­nem cae­si; [3] eoque ira pro­ces­sit ut Ro­mae quo­que, cum de co­lo­nis mit­ten­dis Lu­ce­riam con­su­le­re­tur se­na­tus, mul­ti de­len­dam ur­bem cen­se­rent. [4] Prae­ter odi­um, quod ex­sec­ra­bi­le in bis cap­tos erat, lon­gin­qui­tas quo­que ab­hor­re­re a re­le­gan­dis tam pro­cul ab do­mo ci­vi­bus in­ter tam in­fes­tas gen­tes co­ge­bat. [5] Vi­cit ta­men sen­ten­tia ut mit­te­ren­tur co­lo­ni. Duo mi­lia et quin­gen­ti mis­si.

Eodem an­no, cum om­nia in­fi­da Ro­ma­nis es­sent, Ca­puae quo­que oc­cul­tae prin­ci­pum co­niu­ra­tio­nes fac­tae. [6] De qui­bus cum ad se­na­tum re­la­tum es­set, haud­qua­quam neg­lec­ta res: quaes­tio­nes dec­re­tae dic­ta­to­rem­que quaes­tio­ni­bus exer­cen­dis di­ci pla­cuit. [7] C. Mae­nius dic­tus; is M. Fo­lium ma­gistrum equi­tum di­xit. In­gens erat ma­gistra­tus eius ter­ror. Ita­que, si­ve is ti­mor seu conscien­tia fuit, Ca­la­vios Ovi­um No­vium­que — ea ca­pi­ta co­niu­ra­tio­nis fue­rant — pri­us­quam no­mi­na­ren­tur apud dic­ta­to­rem, mors haud du­bie ab ip­sis consci­ta iudi­cio subtra­xit.

[8] Dein­de ut quaes­tio­ni Cam­pa­nae ma­te­ria de­ces­sit, ver­sa Ro­mam in­terpre­tan­do res: non no­mi­na­tim qui Ca­puae sed in uni­ver­sum qui us­quam cois­sent co­niu­ras­sentve ad­ver­sus rem pub­li­cam quae­ri se­na­tum ius­sis­se; [9] et coi­tio­nes ho­no­rum adi­pis­cen­do­rum cau­sa fac­tas ad­ver­sus rem pub­li­cam es­se. La­tior­que et re et per­so­nis quaes­tio fie­ri haud ab­nuen­te dic­ta­to­re si­ne fi­ne ul­la quaes­tio­nis suae ius es­se. [10] Pos­tu­la­ban­tur er­go no­bi­les ho­mi­nes ap­pel­lan­ti­bus­que tri­bu­nos ne­mo erat auxi­lio quin no­mi­na re­ci­pe­ren­tur. [11] In­de no­bi­li­tas, nec ii mo­do in quos cri­men in­ten­de­ba­tur sed uni­ver­si, si­mul ne­ga­re no­bi­lium id cri­men es­se, qui­bus, si nul­la obste­tur frau­de, pa­teat via ad ho­no­rem, sed ho­mi­num no­vo­rum; [12] ip­sos adeo dic­ta­to­rem ma­gistrum­que equi­tum reos ma­gis quam quae­si­to­res ido­neos eius cri­mi­nis es­se in­tel­lec­tu­ros­que ita id es­se, si­mul ma­gistra­tu abis­sent.

[13] Tum enim­ve­ro Mae­nius, iam fa­mae ma­gis quam im­pe­rii me­mor, prog­res­sus in con­tio­nem ita ver­ba fe­cit: [14] «Et om­nes an­te ac­tae vi­tae vos conscios ha­beo, Qui­ri­tes, et hic ip­se ho­nos de­la­tus ad me tes­tis est in­no­cen­tiae meae; ne­que enim, quod sae­pe alias, quia ita tem­po­ra pos­tu­la­bant rei pub­li­cae, qui bel­lo cla­ris­si­mus es­set, sed qui ma­xi­me pro­cul ab his coi­tio­ni­bus vi­tam egis­set, dic­ta­tor de­li­gen­dus exer­cen­dis quaes­tio­ni­bus fuit. [15] Sed quo­niam qui­dam no­bi­les ho­mi­nes — qua de cau­sa vos exis­ti­ma­re quam me pro ma­gistra­tu quic­quam in­com­per­tum di­ce­re me­lius est — [16] pri­mum ip­sas ex­pug­na­re quaes­tio­nes om­ni ope ad­ni­si sunt, dein postquam ad id pa­rum po­ten­tes erant, ne cau­sam di­ce­rent, in prae­si­dia ad­ver­sa­rio­rum, ap­pel­la­tio­nem et tri­bu­ni­cium auxi­lium, pat­ri­cii con­fu­ge­runt; [17] postre­mo re­pul­si in­de adeo om­nia tu­tio­ra quam ut in­no­cen­tiam suam pur­ga­rent vi­sa — in nos in­rue­runt et pri­va­tis dic­ta­to­rem pos­ce­re reum ve­re­cun­diae non fuit; — [18] ut om­nes di ho­mi­nes­que sciant ab il­lis etiam quae non pos­sint tempta­ri ne ra­tio­nem vi­tae red­dant, me ob­viam ire cri­mi­ni et of­fer­re me ini­mi­cis reum, dic­ta­tu­ra me ab­di­co. [19] Vos quae­so, con­su­les, si vo­bis da­tum ab se­na­tu ne­go­tium fue­rit, in me pri­mum et hunc M. Fo­lium quaes­tio­nes exer­cea­tis, ut ap­pa­reat in­no­cen­tia nostra nos non maies­ta­te ho­no­ris tu­tos a cri­mi­na­tio­ni­bus is­tis es­se». [20] Ab­di­cat in­de se dic­ta­tu­ra et post eum con­fes­tim Fo­lius ma­gis­te­rio equi­tum; pri­mi­que apud con­su­les — iis enim ab se­na­tu man­da­ta res est — rei fac­ti ad­ver­sus no­bi­lium tes­ti­mo­nia eg­re­gie ab­sol­vun­tur. [21] Pub­li­lius etiam Phi­lo mul­tip­li­ca­tis sum­mis ho­no­ri­bus post res tot do­mi bel­lo­que ges­tas, ce­te­rum in­vi­sus no­bi­li­ta­ti, cau­sam di­xit ab­so­lu­tus­que est. [22] Nec diu­tius, ut fit, quam dum re­cens erat quaes­tio per cla­ra no­mi­na reo­rum vi­guit; in­de la­bi coe­pit ad vi­lio­ra ca­pi­ta, do­nec coi­tio­ni­bus fac­tio­ni­bus­que ad­ver­sus quas com­pa­ra­ta erat oppres­sa est.

ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß


  • 91Ñð.: IX, 25, 1—2.
  • 92 339 ã. äî í. ý. Ïóá­ëè­ëèé Ôèëîí ïðåä­ëî­æèë òðè äåìî­êðà­òè­÷å­ñêèõ çàêî­íà, êîòî­ðûå è íàâëåê­ëè íà íåãî òàêóþ íåíà­âèñòü (ñì.: VIII, 12, 14—16).
  • ÈÑÒÎÐÈß ÄÐÅÂÍÅÃÎ ÐÈÌÀ
    1327007031 1327008013 1327009001 1364000927 1364000928 1364000929