Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà

Êíèãà IX, ãë. 41

Òèò Ëèâèé. Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà. Òîì I. Èçä-âî «Íàóêà» Ì., 1989.
Ïåðåâîä Í. Â. Áðàãèíñêîé. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1926.
ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ

41. (1) Çà ñëàâ­íîå ïîêî­ðå­íèå Ýòðó­ðèè Ôàáèé è íà ñëå­äóþ­ùèé ñ.449 ãîä ïîëó­÷èë êîí­ñóëü­ñòâî140, à Äåöèé ñòàë åãî òîâà­ðè­ùåì; Âàëå­ðèé â ÷åò­âåð­òûé ðàç áûë èçáðàí ïðå­òî­ðîì. (2) Êîí­ñó­ëû ðàçäå­ëè­ëè ìåæ ñîáîþ âîåí­íûå îáëà­ñòè: Ýòðó­ðèÿ äîñòà­ëàñü Äåöèþ, ñàì­íè­òû — Ôàáèþ. (3) Ôàáèé íàïðà­âèë­ñÿ ê Àëôà­òåð­ñêîé Íóöå­ðèè, ñ ïðå­çðå­íè­åì îòêëî­íèë ïðîñü­áû æèòå­ëåé î ìèðå, êîòî­ðûì îíè â ñâîå âðå­ìÿ ïðå­íå­áðåã­ëè, è îñà­äîþ âûíóäèë èõ ê ñäà­÷å. (4) Ñàì­íè­òàì áûëî äàíî ñðà­æå­íèå, è áåç îñî­áûõ óñè­ëèé âðàã áûë ðàç­áèò; íå ñòî­è­ëî áû è óïî­ìè­íàòü îá ýòîé áèò­âå, åñëè áû â íåé ðèì­ëÿíå íå äðà­ëèñü âïåð­âûå ñ ìàð­ñà­ìè141. Ïåëèã­íû, îòëî­æèâ­øè­å­ñÿ îò Ðèìà âñëåä çà ìàð­ñà­ìè, ïðå­òåð­ïå­ëè òó æå ó÷àñòü.

(5) Äðó­ãî­ìó êîí­ñó­ëó, Äåöèþ, òîæå ñîïóò­ñò­âî­âà­ëî âîåí­íîå ñ÷à­ñòüå. Óãðî­çà­ìè îí çàñòà­âèë òàðê­âè­íèé­öåâ ñíàá­äèòü âîé­ñêî ïðî­äî­âîëü­ñò­âè­åì è ïðî­ñèòü ïåðå­ìè­ðèÿ íà ñîðîê ëåò. (6) Âçÿâ­øè ïðè­ñòó­ïîì íåñêîëü­êî êðå­ïî­ñòåé âîëü­ñè­íèé­öåâ, îí ðàç­ðó­øèë íåñêîëü­êî, ÷òîáû ëèøèòü íåïðè­ÿ­òå­ëÿ óêðû­òèé, è, ïðîé­äÿ âîé­íîþ ïî âñåì âðà­æå­ñêèì çåì­ëÿì, âíó­øèë òàêîé ñòðàõ ïåðåä ñîáîþ, ÷òî âñå ýòðóñ­ñêîå ïëå­ìÿ ìîëè­ëî êîí­ñó­ëà î ñîþç­íîì äîãî­âî­ðå. (7) Ýòî­ãî, âïðî­÷åì, îíè íå äîáè­ëèñü, íî ïåðå­ìè­ðèå íà ãîä áûëî èì äàðî­âà­íî. Îò íåïðè­ÿ­òå­ëÿ ïîòðå­áî­âà­ëè ãîäî­âîå æàëî­âà­íüå äëÿ ðèì­ñêî­ãî âîé­ñêà è ïî ïàðå òóíèê íà êàæ­äî­ãî âîè­íà: ýòî è áûëà ïëà­òà çà ïåðå­ìè­ðèå.

(8) Ñïî­êîé­ñò­âèå, âîöà­ðèâ­øå­å­ñÿ áûëî â Ýòðó­ðèè, íàðó­øè­ëà íåîæè­äàí­íàÿ èçìå­íà óìáðîâ. Ýòîò íàðîä íå èñïû­òàë íà ñåáå ñâÿ­çàí­íûõ ñ âîé­íîé áåä­ñò­âèé, åñëè íå ñ÷è­òàòü òîãî, ÷òî ïî èõ ïîëÿì ïðî­õî­äè­ëè âîé­ñêà. (9) Ïðè­çâàâ ê îðó­æèþ âñþ ñâîþ ìîëî­äåæü è ñêëî­íèâ ê âîñ­ñòà­íèþ çíà­÷è­òåëü­íóþ ÷àñòü ýòðóñ­êîâ, îíè ñîáðà­ëè ðàòü ñòîëü íåñìåò­íóþ, ÷òî ïîõâà­ëÿ­ëèñü ïîé­òè îñà­æäàòü Ðèì, îñòà­âèâ â Ýòðó­ðèè ó ñåáÿ çà ñïè­íîé Äåöèÿ ñ åãî âîé­ñêîì. Âîò êàê çàíî­ñè­ëèñü îíè è ê òîìó æå ñ ïðå­çðå­íè­åì ãîâî­ðè­ëè î ðèì­ëÿ­íàõ. (10) Êàê òîëü­êî êîí­ñó­ëó Äåöèþ äîíåñ­ëè îá ýòîé èõ çàòåå, îí áîëü­øè­ìè ïåðå­õî­äà­ìè ïîñïå­øèë èç Ýòðó­ðèè ê Ãîðî­äó è ðàñ­ïî­ëî­æèë­ñÿ âî âëà­äå­íè­ÿõ Ïóïè­íèè142, âíè­ìà­òåëü­íî ñëåäÿ çà èçâå­ñòè­ÿ­ìè î íåïðè­ÿ­òå­ëå. (11)  Ðèìå òîæå íå ñî÷ëè áåç­äå­ëè­öåé âîé­íó ñ óìá­ðà­ìè, à óãðî­çà îñà­äû âíó­øè­ëà îïà­ñå­íèÿ òåì, êîìó ïðè ãàëëü­ñêîì íàøå­ñò­âèè ïðè­øëîñü ñàìèì èñïû­òàòü, ñêîëü áåç­çà­ùè­òåí èõ ðîä­íîé Ãîðîä. (12) Âîò ïî÷å­ìó ê êîí­ñó­ëó Ôàáèþ îòïðà­âè­ëè ïîñëîâ âåëåòü åìó ïðè çàòè­øüå â âîéíå ñ ñàì­íè­òà­ìè ñïåø­íî âåñòè ëåãè­î­íû â Óìáðèþ. (13) Êîí­ñóë ïîâè­íî­âàë­ñÿ è áîëü­øè­ìè ïåðå­õî­äà­ìè äîáðàë­ñÿ äî Ìåâà­íèè143, ãäå â ýòî âðå­ìÿ ñîñðå­äîòî­÷è­ëèñü ñèëû óìáðîâ. (14) Íåîæè­äàí­íîå ïîÿâ­ëå­íèå êîí­ñó­ëà, êîòî­ðûé, ïî óáåæ­äå­íèþ óìáðîâ, áûë çàíÿò ñàì­íèò­ñêîé âîé­íîþ â äàëå­êèõ îò íèõ ïðå­äå­ëàõ, òàê èõ íàïó­ãà­ëî, ÷òî îäíè ïî÷ëè çà ëó÷­øåå îòñòó­ïèòü ê óêðåï­ëåí­íûì ãîðî­äàì, äðó­ãèå — è âîâñå îòêà­çàòü­ñÿ îò âîé­íû, (15) è òîëü­êî îäíà-åäèí­ñò­âåí­íàÿ îáùè­íà — ñàìè óìá­ðû çîâóò åå Ìàòå­ðè­íà — íå òîëü­êî óäåð­æà­ëà äðó­ãèõ ïðè îðó­æèè, íî è ïîâå­ëà áåç ïðî­ìåä­ëå­íèÿ íà áèò­âó. (16) Îíè íàïà­ëè íà Ôàáèÿ, êîãäà òîò îáíî­ñèë ëàãåðü âàëîì. Âèäÿ, êàê ñ.450 óìá­ðû áåñ­ïî­ðÿäî÷­íî êèäà­þò­ñÿ íà óêðåï­ëå­íèÿ, êîí­ñóë îòî­çâàë âîè­íîâ îò ðàáîò è ïîñòðî­èë èõ, íàñêîëü­êî ýòî áûëî âîç­ìîæ­íî â òàêèõ îáñòî­ÿ­òåëü­ñòâàõ è òàêîì ìåñòå. Ïîä­áî­ä­ðèâ âîè­íîâ ïîõâà­ëîþ, êîòî­ðóþ îíè çàñëó­æè­ëè ñâî­è­ìè ïîäâè­ãà­ìè êòî â Ýòðó­ðèè, êòî â Ñàì­íèè, îí ïðè­çû­âà­åò èõ ïîêîí­÷èòü ñ ýòèì æàë­êèì äîâåñ­êîì ê ýòðóñ­ñêîé âîéíå è ïðè­ìåð­íî íàêà­çàòü íå÷å­ñòè­âûå ÿçû­êè çà óãðî­çû îñà­äèòü Ãîðîä. (17) Âîè­íû ñëó­øà­ëè âñå ýòî ñ òàêèì âîîäó­øåâ­ëå­íè­åì, ÷òî ðå÷ü âîæäÿ áûëà ïðå­ðâà­íà äðóæ­íûì êðè­êîì, âûðâàâ­øèì­ñÿ ó íèõ èç ãðóäè. Åùå äî ïðè­êà­çà, ïî çâó­êó òðóá è ðîæ­êîâ, îíè âñåé ãóðü­áîþ ì÷àò­ñÿ íà âðà­ãà. (18) Íî íàïà­äà­þò îíè òàê, ñëîâ­íî ïåðåä íèìè âîâñå íå âîè­íû ñ îðó­æè­åì â ðóêàõ. Äèâ­íîå äåëî! Ñïåð­âà îíè íà÷è­íà­þò îòíè­ìàòü çíà­ìå­íà ó çíà­ìå­íîñ­öåâ, çàòåì âîëî­êóò ñàìèõ çíà­ìå­íîñ­öåâ ê êîí­ñó­ëàì è ïåðå­òàñ­êè­âà­þò âîîðó­æåí­íûõ âîè­íîâ èç èõ ðÿäîâ â ñâîè, à åñëè ãäå è ñõâà­òû­âà­þò­ñÿ â ïðî­òè­âî­áîð­ñòâå, òî äåðóò­ñÿ áîëü­øå ùèòà­ìè, ÷åì ìå÷à­ìè, è âðà­ãè ïàäà­þò îò óäà­ðîâ ùèòà­ìè â ïëå­÷è. (19)  ïëåí áûëî âçÿ­òî áîëü­øå, ÷åì óáè­òî, è íàä ïîëåì áèò­âû ðàç­íî­ñèë­ñÿ îäèí-åäèí­ñò­âåí­íûé ïðè­êàç: ñëî­æèòü îðó­æèå! (20) Òàê â õîäå ñàìî­ãî áîÿ ñäà­ëèñü ãëàâ­íûå çà÷èí­ùè­êè âîé­íû, à íàçàâ­òðà è â ñëå­äóþ­ùèå äíè ñäà­þò­ñÿ è îñòàëü­íûå ïëå­ìå­íà óìáðîâ. Ñ æèòå­ëÿ­ìè Îêðè­êó­ëû ïî ÷àñò­íî­ìó ïîðó­÷è­òåëü­ñòâó çàêëþ­÷è­ëè äðó­æå­ñò­âåí­íûé ñîþç.

41. Fa­bio ob eg­re­gie per­do­mi­tam Et­ru­riam con­ti­nua­tur con­su­la­tus; De­cius col­le­ga da­tur. Va­le­rius prae­tor quar­tum crea­tus. [2] Con­su­les par­ti­ti pro­vin­cias: Et­ru­ria De­cio, Sam­nium Fa­bio eve­nit. [3] Is pro­fec­tus ad Nu­ce­riam Al­fa­ter­nam, cum pa­cem pe­ten­tes, quod uti ea cum da­re­tur no­luis­sent, as­per­na­tus es­set, op­pug­nan­do ad de­di­tio­nem su­be­git. [4] Cum Sam­ni­ti­bus acie di­mi­ca­tum. Haud mag­no cer­ta­mi­ne hos­tes vic­ti; ne­que eius pug­nae me­mo­ria tra­di­ta fo­ret, ni Mar­si eo pri­mum proe­lio cum Ro­ma­nis bel­las­sent. Se­cu­ti Mar­so­rum de­fec­tio­nem Pae­lig­ni ean­dem for­tu­nam ha­bue­runt.

[5] De­cio quo­que, al­te­ri con­su­li, se­cun­da bel­li for­tu­na erat. Tar­qui­nien­sem me­tu su­be­ge­rat fru­men­tum exer­ci­tui prae­be­re at­que in­du­tias in quad­ra­gin­ta an­nos pe­te­re. [6] Vol­si­nien­sium cas­tel­la ali­quot vi ce­pit; quae­dam ex his di­ruit ne re­cep­ta­cu­lo hos­ti­bus es­sent; cir­cum­fe­ren­do­que pas­sim bel­lo tan­tum ter­ro­rem sui fe­cit ut no­men om­ne Et­rus­cum foe­dus ab con­su­le pe­te­ret. [7] Ac de eo qui­dem ni­hil im­pet­ra­tum; in­du­tiae an­nuae da­tae. Sti­pen­dium exer­ci­tu Ro­ma­no ab hos­te in eum an­num pen­sum et bi­nae tu­ni­cae in mi­li­tem exac­tae; ea mer­ces in­du­tia­rum fuit.

[8] Tran­quil­las res iam in Et­rus­cis tur­ba­vit re­pen­ti­na de­fec­tio Umbro­rum, gen­tis in­teg­rae a cla­di­bus bel­li, ni­si quod tran­si­tum exer­ci­tus ager sen­se­rat. [9] Ii con­ci­ta­ta om­ni iuven­tu­te sua et mag­na par­te Et­rus­co­rum ad re­bel­lio­nem com­pul­sa tan­tum exer­ci­tum fe­ce­rant ut re­lic­to post se in Et­ru­ria De­cio ad op­pug­nan­dam in­de Ro­mam itu­ros, mag­ni­fi­ce de se ac con­temptim de Ro­ma­nis lo­quen­tes, iac­ta­rent. [10] Quod in­cep­tum eorum ubi ad De­cium con­su­lem per­la­tum est, ad ur­bem ex Et­ru­ria mag­nis iti­ne­ri­bus per­git et in ag­ro Pu­pi­nien­si ad fa­mam in­ten­tus hos­tium con­se­dit. [11] Nec Ro­mae sper­ne­ba­tur Umbro­rum bel­lum, et ip­sae mi­nae me­tum fe­ce­rant ex­per­tis Gal­li­ca cla­de quam in­tu­tam ur­bem in­co­le­rent. [12] Ita­que le­ga­ti ad Fa­bium con­su­lem mis­si sunt, ut si quid la­xa­men­ti a bel­lo Sam­ni­tium es­set, in Umbriam pro­pe­re exer­ci­tum du­ce­ret. [13] Dic­to pa­ruit con­sul mag­nis­que iti­ne­ri­bus ad Me­va­niam, ubi tum co­piae Umbro­rum erant, per­re­xit.

[14] Re­pens ad­ven­tus con­su­lis, quem pro­cul Umbria in Sam­nio bel­lo alio oc­cu­pa­tum cre­di­de­rant, ita ex­ter­ruit Umbros ut alii re­ce­den­dum ad ur­bes mu­ni­tas, qui­dam omit­ten­dum bel­lum cen­se­rent; [15] pla­ga una — Ma­te­ri­nam ip­si ap­pel­lant — non con­ti­nuit mo­do ce­te­ros in ar­mis sed con­fes­tim ad cer­ta­men egit. Castra val­lan­tem Fa­bium ador­ti sunt. [16] Quos ubi ef­fu­sos rue­re in mu­ni­men­ta con­sul vi­dit, re­vo­ca­tos mi­li­tes ab ope­re, prout lo­ci na­tu­ra tem­pus­que pa­tie­ba­tur, ita instru­xit; co­hor­ta­tus­que prae­di­ca­tio­ne ve­ra qua in Tus­cis, qua in Sam­nio par­to­rum de­co­rum exi­guam ap­pen­di­cem Et­rus­ci bel­li con­fi­ce­re iubet et vo­cis im­piae poe­nas ex­pe­te­re, qua se ur­bem Ro­ma­nam op­pug­na­tu­ros mi­na­ti sint. [17] Haec tan­ta sunt alac­ri­ta­te mi­li­tum audi­ta ut cla­mor sua spon­te or­tus lo­quen­tem in­ter­pel­la­ve­rit du­cem. An­te im­pe­rium, dein­de con­cen­tu tu­ba­rum ac cor­nuum cur­su ef­fu­so in hos­tem fe­run­tur. [18] Non tam­quam in vi­ros aut ar­ma­tos in­cur­runt; mi­ra­bi­lia dic­tu, sig­na pri­mo eri­pi coep­ta sig­ni­fe­ris, dein­de ip­si sig­ni­fe­ri tra­hi ad con­su­lem, ar­ma­ti­que mi­li­tes ex acie in aciem transfer­ri, et si­cu­bi est cer­ta­men, scu­tis ma­gis quam gla­diis ge­ri­tur res; um­bo­ni­bus in­cus­sa­que ala ster­nun­tur hos­tes. [19] Plus ca­pi­tur ho­mi­num quam cae­di­tur, at­que una vox po­ne­re ar­ma iuben­tium per to­tam fer­tur aciem. [20] Ita­que in­ter ip­sum cer­ta­men fac­ta de­di­tio est a pri­mis auc­to­ri­bus bel­li. Pos­te­ro in­se­quen­ti­bus­que die­bus et ce­te­ri Umbro­rum po­pu­li de­dun­tur; Oc­ri­cu­la­ni spon­sio­ne in ami­ci­tiam ac­cep­ti.

ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß


  • 140Õðî­íî­ëî­ãè­÷å­ñêèé ñáîé. Ôàáèé âìå­ñòå ñ Ãàåì Ìàð­öè­åì áûëè êîí­ñó­ëà­ìè 310 ã. äî í. ý., íà 309 ã. ïðè­õî­äèò­ñÿ äèê­òà­òó­ðà Ïàïè­ðèÿ Êóð­ñî­ðà, ñëå­äî­âà­òåëü­íî, Ôàáèé è Ïóá­ëèé Äåöèé ñòà­ëè êîí­ñó­ëà­ìè 308 ã.
  • 141Ïåð­âîå ñðà­æå­íèå ñ ìàð­ñà­ìè áûëî äëÿ ðèì­ëÿí òàêèì æå äîñòî­ïà­ìÿò­íûì, êàê è ïåð­âûå êîí­òàê­òû ñ êàð­ôà­ãå­íÿ­íà­ìè. Èç Ëèâè­å­âîé ýïî­õè îíî ðåòðî­ñïåê­òèâ­íî âîñ­ïðè­íè­ìà­ëîñü êàê ïðåä­âå­ñòèå ïîòðÿñ­øåé âñþ Èòà­ëèþ Ìàð­ñèé­ñêîé (èëè Ñîþç­íè­÷å­ñêîé) âîé­íû 90—88 ãã. äî í. ý.
  • 142Ïóïè­íèÿ — îáëàñòü ê þãó îò Àíèå­íà íåäà­ëå­êî îò Ãàáèé.
  • 143Ìåâà­íèÿ — ãîðîä â Þæíîé Óìáðèè.
  • ÈÑÒÎÐÈß ÄÐÅÂÍÅÃÎ ÐÈÌÀ
    1327007031 1327008013 1327009001 1364000942 1364000943 1364000944