Ïåðåâîä Í. Â. Áðàãèíñêîé. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1926. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
41. (1) Çà ñëàâíîå ïîêîðåíèå Ýòðóðèè Ôàáèé è íà ñëåäóþùèé ñ.449 ãîä ïîëó÷èë êîíñóëüñòâî140, à Äåöèé ñòàë åãî òîâàðèùåì; Âàëåðèé â ÷åòâåðòûé ðàç áûë èçáðàí ïðåòîðîì. (2) Êîíñóëû ðàçäåëèëè ìåæ ñîáîþ âîåííûå îáëàñòè: Ýòðóðèÿ äîñòàëàñü Äåöèþ, ñàìíèòû — Ôàáèþ. (3) Ôàáèé íàïðàâèëñÿ ê Àëôàòåðñêîé Íóöåðèè, ñ ïðåçðåíèåì îòêëîíèë ïðîñüáû æèòåëåé î ìèðå, êîòîðûì îíè â ñâîå âðåìÿ ïðåíåáðåãëè, è îñàäîþ âûíóäèë èõ ê ñäà÷å. (4) Ñàìíèòàì áûëî äàíî ñðàæåíèå, è áåç îñîáûõ óñèëèé âðàã áûë ðàçáèò; íå ñòîèëî áû è óïîìèíàòü îá ýòîé áèòâå, åñëè áû â íåé ðèìëÿíå íå äðàëèñü âïåðâûå ñ ìàðñàìè141. Ïåëèãíû, îòëîæèâøèåñÿ îò Ðèìà âñëåä çà ìàðñàìè, ïðåòåðïåëè òó æå ó÷àñòü. (5) Äðóãîìó êîíñóëó, Äåöèþ, òîæå ñîïóòñòâîâàëî âîåííîå ñ÷àñòüå. Óãðîçàìè îí çàñòàâèë òàðêâèíèéöåâ ñíàáäèòü âîéñêî ïðîäîâîëüñòâèåì è ïðîñèòü ïåðåìèðèÿ íà ñîðîê ëåò. (6) Âçÿâøè ïðèñòóïîì íåñêîëüêî êðåïîñòåé âîëüñèíèéöåâ, îí ðàçðóøèë íåñêîëüêî, ÷òîáû ëèøèòü íåïðèÿòåëÿ óêðûòèé, è, ïðîéäÿ âîéíîþ ïî âñåì âðàæåñêèì çåìëÿì, âíóøèë òàêîé ñòðàõ ïåðåä ñîáîþ, ÷òî âñå ýòðóññêîå ïëåìÿ ìîëèëî êîíñóëà î ñîþçíîì äîãîâîðå. (7) Ýòîãî, âïðî÷åì, îíè íå äîáèëèñü, íî ïåðåìèðèå íà ãîä áûëî èì äàðîâàíî. Îò íåïðèÿòåëÿ ïîòðåáîâàëè ãîäîâîå æàëîâàíüå äëÿ ðèìñêîãî âîéñêà è ïî ïàðå òóíèê íà êàæäîãî âîèíà: ýòî è áûëà ïëàòà çà ïåðåìèðèå. (8) Ñïîêîéñòâèå, âîöàðèâøååñÿ áûëî â Ýòðóðèè, íàðóøèëà íåîæèäàííàÿ èçìåíà óìáðîâ. Ýòîò íàðîä íå èñïûòàë íà ñåáå ñâÿçàííûõ ñ âîéíîé áåäñòâèé, åñëè íå ñ÷èòàòü òîãî, ÷òî ïî èõ ïîëÿì ïðîõîäèëè âîéñêà. (9) Ïðèçâàâ ê îðóæèþ âñþ ñâîþ ìîëîäåæü è ñêëîíèâ ê âîññòàíèþ çíà÷èòåëüíóþ ÷àñòü ýòðóñêîâ, îíè ñîáðàëè ðàòü ñòîëü íåñìåòíóþ, ÷òî ïîõâàëÿëèñü ïîéòè îñàæäàòü Ðèì, îñòàâèâ â Ýòðóðèè ó ñåáÿ çà ñïèíîé Äåöèÿ ñ åãî âîéñêîì. Âîò êàê çàíîñèëèñü îíè è ê òîìó æå ñ ïðåçðåíèåì ãîâîðèëè î ðèìëÿíàõ. (10) Êàê òîëüêî êîíñóëó Äåöèþ äîíåñëè îá ýòîé èõ çàòåå, îí áîëüøèìè ïåðåõîäàìè ïîñïåøèë èç Ýòðóðèè ê Ãîðîäó è ðàñïîëîæèëñÿ âî âëàäåíèÿõ Ïóïèíèè142, âíèìàòåëüíî ñëåäÿ çà èçâåñòèÿìè î íåïðèÿòåëå. (11)  Ðèìå òîæå íå ñî÷ëè áåçäåëèöåé âîéíó ñ óìáðàìè, à óãðîçà îñàäû âíóøèëà îïàñåíèÿ òåì, êîìó ïðè ãàëëüñêîì íàøåñòâèè ïðèøëîñü ñàìèì èñïûòàòü, ñêîëü áåççàùèòåí èõ ðîäíîé Ãîðîä. (12) Âîò ïî÷åìó ê êîíñóëó Ôàáèþ îòïðàâèëè ïîñëîâ âåëåòü åìó ïðè çàòèøüå â âîéíå ñ ñàìíèòàìè ñïåøíî âåñòè ëåãèîíû â Óìáðèþ. (13) Êîíñóë ïîâèíîâàëñÿ è áîëüøèìè ïåðåõîäàìè äîáðàëñÿ äî Ìåâàíèè143, ãäå â ýòî âðåìÿ ñîñðåäîòî÷èëèñü ñèëû óìáðîâ. (14) Íåîæèäàííîå ïîÿâëåíèå êîíñóëà, êîòîðûé, ïî óáåæäåíèþ óìáðîâ, áûë çàíÿò ñàìíèòñêîé âîéíîþ â äàëåêèõ îò íèõ ïðåäåëàõ, òàê èõ íàïóãàëî, ÷òî îäíè ïî÷ëè çà ëó÷øåå îòñòóïèòü ê óêðåïëåííûì ãîðîäàì, äðóãèå — è âîâñå îòêàçàòüñÿ îò âîéíû, (15) è òîëüêî îäíà-åäèíñòâåííàÿ îáùèíà — ñàìè óìáðû çîâóò åå Ìàòåðèíà — íå òîëüêî óäåðæàëà äðóãèõ ïðè îðóæèè, íî è ïîâåëà áåç ïðîìåäëåíèÿ íà áèòâó. (16) Îíè íàïàëè íà Ôàáèÿ, êîãäà òîò îáíîñèë ëàãåðü âàëîì. Âèäÿ, êàê ñ.450 óìáðû áåñïîðÿäî÷íî êèäàþòñÿ íà óêðåïëåíèÿ, êîíñóë îòîçâàë âîèíîâ îò ðàáîò è ïîñòðîèë èõ, íàñêîëüêî ýòî áûëî âîçìîæíî â òàêèõ îáñòîÿòåëüñòâàõ è òàêîì ìåñòå. Ïîäáîäðèâ âîèíîâ ïîõâàëîþ, êîòîðóþ îíè çàñëóæèëè ñâîèìè ïîäâèãàìè êòî â Ýòðóðèè, êòî â Ñàìíèè, îí ïðèçûâàåò èõ ïîêîí÷èòü ñ ýòèì æàëêèì äîâåñêîì ê ýòðóññêîé âîéíå è ïðèìåðíî íàêàçàòü íå÷åñòèâûå ÿçûêè çà óãðîçû îñàäèòü Ãîðîä. (17) Âîèíû ñëóøàëè âñå ýòî ñ òàêèì âîîäóøåâëåíèåì, ÷òî ðå÷ü âîæäÿ áûëà ïðåðâàíà äðóæíûì êðèêîì, âûðâàâøèìñÿ ó íèõ èç ãðóäè. Åùå äî ïðèêàçà, ïî çâóêó òðóá è ðîæêîâ, îíè âñåé ãóðüáîþ ì÷àòñÿ íà âðàãà. (18) Íî íàïàäàþò îíè òàê, ñëîâíî ïåðåä íèìè âîâñå íå âîèíû ñ îðóæèåì â ðóêàõ. Äèâíîå äåëî! Ñïåðâà îíè íà÷èíàþò îòíèìàòü çíàìåíà ó çíàìåíîñöåâ, çàòåì âîëîêóò ñàìèõ çíàìåíîñöåâ ê êîíñóëàì è ïåðåòàñêèâàþò âîîðóæåííûõ âîèíîâ èç èõ ðÿäîâ â ñâîè, à åñëè ãäå è ñõâàòûâàþòñÿ â ïðîòèâîáîðñòâå, òî äåðóòñÿ áîëüøå ùèòàìè, ÷åì ìå÷àìè, è âðàãè ïàäàþò îò óäàðîâ ùèòàìè â ïëå÷è. (19)  ïëåí áûëî âçÿòî áîëüøå, ÷åì óáèòî, è íàä ïîëåì áèòâû ðàçíîñèëñÿ îäèí-åäèíñòâåííûé ïðèêàç: ñëîæèòü îðóæèå! (20) Òàê â õîäå ñàìîãî áîÿ ñäàëèñü ãëàâíûå çà÷èíùèêè âîéíû, à íàçàâòðà è â ñëåäóþùèå äíè ñäàþòñÿ è îñòàëüíûå ïëåìåíà óìáðîâ. Ñ æèòåëÿìè Îêðèêóëû ïî ÷àñòíîìó ïîðó÷èòåëüñòâó çàêëþ÷èëè äðóæåñòâåííûé ñîþç. |
41. Fabio ob egregie perdomitam Etruriam continuatur consulatus; Decius collega datur. Valerius praetor quartum creatus. [2] Consules partiti provincias: Etruria Decio, Samnium Fabio evenit. [3] Is profectus ad Nuceriam Alfaternam, cum pacem petentes, quod uti ea cum daretur noluissent, aspernatus esset, oppugnando ad deditionem subegit. [4] Cum Samnitibus acie dimicatum. Haud magno certamine hostes victi; neque eius pugnae memoria tradita foret, ni Marsi eo primum proelio cum Romanis bellassent. Secuti Marsorum defectionem Paeligni eandem fortunam habuerunt. [5] Decio quoque, alteri consuli, secunda belli fortuna erat. Tarquiniensem metu subegerat frumentum exercitui praebere atque indutias in quadraginta annos petere. [6] Volsiniensium castella aliquot vi cepit; quaedam ex his diruit ne receptaculo hostibus essent; circumferendoque passim bello tantum terrorem sui fecit ut nomen omne Etruscum foedus ab consule peteret. [7] Ac de eo quidem nihil impetratum; indutiae annuae datae. Stipendium exercitu Romano ab hoste in eum annum pensum et binae tunicae in militem exactae; ea merces indutiarum fuit. [8] Tranquillas res iam in Etruscis turbavit repentina defectio Umbrorum, gentis integrae a cladibus belli, nisi quod transitum exercitus ager senserat. [9] Ii concitata omni iuventute sua et magna parte Etruscorum ad rebellionem compulsa tantum exercitum fecerant ut relicto post se in Etruria Decio ad oppugnandam inde Romam ituros, magnifice de se ac contemptim de Romanis loquentes, iactarent. [10] Quod inceptum eorum ubi ad Decium consulem perlatum est, ad urbem ex Etruria magnis itineribus pergit et in agro Pupiniensi ad famam intentus hostium consedit. [11] Nec Romae spernebatur Umbrorum bellum, et ipsae minae metum fecerant expertis Gallica clade quam intutam urbem incolerent. [12] Itaque legati ad Fabium consulem missi sunt, ut si quid laxamenti a bello Samnitium esset, in Umbriam propere exercitum duceret. [13] Dicto paruit consul magnisque itineribus ad Mevaniam, ubi tum copiae Umbrorum erant, perrexit. [14] Repens adventus consulis, quem procul Umbria in Samnio bello alio occupatum crediderant, ita exterruit Umbros ut alii recedendum ad urbes munitas, quidam omittendum bellum censerent; [15] plaga una — Materinam ipsi appellant — non continuit modo ceteros in armis sed confestim ad certamen egit. Castra vallantem Fabium adorti sunt. [16] Quos ubi effusos ruere in munimenta consul vidit, revocatos milites ab opere, prout loci natura tempusque patiebatur, ita instruxit; cohortatusque praedicatione vera qua in Tuscis, qua in Samnio partorum decorum exiguam appendicem Etrusci belli conficere iubet et vocis impiae poenas expetere, qua se urbem Romanam oppugnaturos minati sint. [17] Haec tanta sunt alacritate militum audita ut clamor sua sponte ortus loquentem interpellaverit ducem. Ante imperium, deinde concentu tubarum ac cornuum cursu effuso in hostem feruntur. [18] Non tamquam in viros aut armatos incurrunt; mirabilia dictu, signa primo eripi coepta signiferis, deinde ipsi signiferi trahi ad consulem, armatique milites ex acie in aciem transferri, et sicubi est certamen, scutis magis quam gladiis geritur res; umbonibus incussaque ala sternuntur hostes. [19] Plus capitur hominum quam caeditur, atque una vox ponere arma iubentium per totam fertur aciem. [20] Itaque inter ipsum certamen facta deditio est a primis auctoribus belli. Postero insequentibusque diebus et ceteri Umbrorum populi deduntur; Ocriculani sponsione in amicitiam accepti. |
ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß