Ïåðåâîä Í. Â. Áðàãèíñêîé. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1926. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
43. (1) À â Ñàìíèè, òàê êàê Ôàáèé îòòóäà óøåë, òîæå íà÷àëèñü íîâûå âîëíåíèÿ. Áûëè çàõâà÷åíû Êàëàöèÿ è Ñîðà149 âìåñòå ñî ñòîÿâøèìè òàì äëÿ îõðàíû ðèìñêèìè âîèíàìè, è, âçÿòûå â ïëåí, îíè ïîäâåðãëèñü ãíóñíûì èñòÿçàíèÿì. (2) Òàê ÷òî Ïóáëèÿ Êîðíåëèÿ ñ âîéñêîì ïîñëàëè òóäà, à Ìàðöèþ ïîðó÷èëè íîâûõ ïðîòèâíèêîâ, òàê êàê àíàãíèíöàì è äðóãèì ãåðíèêàì áûëà îáúÿâëåíà âîéíà. (3) Ïîíà÷àëó íåïðèÿòåëü ñóìåë çàâëàäåòü âñåìè òðîïàìè, ïî êîòîðûì ìîãëè ñîîáùàòüñÿ ëàãåðè êîíñóëîâ, òàê ÷òî äàæå ãîíöó íàëåãêå íå óäàâàëîñü òàì ïðîñêîëüçíóòü, (4) è íåñêîëüêî äíåé êðÿäó êîíñóëû áûëè îáî âñåì â ïîëíîì íåâåäåíèè, ëèøü ãàäàÿ î ïîëîæåíèè òîâàðèùà. Ýòî òàê âñòðåâîæèëî Ðèì, ÷òî âñÿ ìîëîäåæü áûëà ïðèâåäåíà ê ïðèñÿãå è íà ñëó÷àé êàêèõ-íèáóäü íåîæèäàííîñòåé íàáðàëè äâà ïîëíûõ âîéñêà. (5) Îäíàêî âîéíà ñ ãåðíèêàìè íè÷óòü íå ñòîèëà íè âîçíèêøèõ òåïåðü îïàñåíèé, íè ïðåæíåé ñëàâû ýòîãî ïëåìåíè. (6) Ãåðíèêè íè ðàçó íå îñìåëèëèñü õîòü íà ÷òî-òî äîñòîéíîå óïîìèíàíèÿ, è, ëèøèâøèñü çà íåñêîëüêî äíåé òðåõ ëàãåðåé, (7) îíè ïîëó÷èëè íà 30 äíåé ïåðåìèðèå äëÿ îòïðàâêè ñâîèõ ïîñëîâ â Ðèì ê ñåíàòó. Ýòî ñòîèëî èì ïîëóãîäîâîãî æàëîâàíüÿ äëÿ ðèìñêîãî âîéñêà, ïðîäîâîëüñòâèÿ íà òîò æå ñðîê è âûäà÷è ïî òóíèêå íà âîèíà. Ñåíàò îòîñëàë ïîñëîâ íàçàä ê Ìàðöèþ: ïîñòàíîâëåíèåì ñåíàòà åìó áûëî ïîðó÷åíî ðåøèòü ó÷àñòü ýòîãî ïëåìåíè, è îí ïðèíÿë åãî áåçîãîâîðî÷íóþ ñäà÷ó. (8) À â Ñàìíèè äðóãîé êîíñóë, íåñìîòðÿ íà ïðåâîñõîäñòâî â ñèëå, îêàçàëñÿ â çàòðóäíåíèè èç-çà íåóäà÷íîãî ìåñòà. Ïðîòèâíèê ïåðåðåçàë âñå äîðîãè è çàõâàòèë ïðîõîäû â ëåñíûõ ÷àùàõ, ÷òîáû ñäåëàòü íåâîçìîæíûì ïîäâîç ïðîäîâîëüñòâèÿ; è âìåñòå ñ òåì êîíñóëó íå óäàâàëîñü âûçâàòü âðàãà íà áîé, õîòÿ êàæäûé äåíü îí âûñòðàèâàë âîèíîâ â áîåâîì ïîðÿäêå. (9) Áûëî ñîâåðøåííî ÿñíî, ÷òî ñàìíèòû íå âûäåðæàò ñðàæåíèÿ, à ðèìëÿíå — çàòÿãèâàíèÿ âîéíû. (10) Ïðèáëèæåíèå Ìàðöèÿ, ïîñïåøèâøåãî ïîñëå ñ.452 ïîêîðåíèÿ ãåðíèêîâ íà ïîìîùü òîâàðèùó, ëèøàëî ñàìíèòîâ âîçìîæíîñòè è äàëüøå îòêëàäûâàòü áèòâó. (11) Îíè âåäü õîðîøî çíàëè, ÷òî íå ìîãóò ïðîòèâîñòîÿòü äàæå îäíîìó ðèìñêîìó âîéñêó, è ïîíèìàëè, ÷òî äîïóñòè îíè ñîåäèíåíèå äâóõ âîéñê, è ïðèäåòñÿ îñòàâèòü âñÿêóþ íàäåæäó íà ïîáåäó. Ïîýòîìó îíè ñàìè íàïàäàþò íà Ìàðöèÿ, ïðèáëèæàþùåãîñÿ ñ âîéñêîì, ïîñòðîåííûì â ïîõîäíîì ïîðÿäêå. (12) Ðèìëÿíå áûñòðî ñëîæèëè ïîêëàæó â ñåðåäèíó è, íàñêîëüêî ýòî âîçìîæíî â òàêîé ñïåøêå, ïîñòðîèëèñü â áîåâîì ïîðÿäêå. Ñïåðâà êðèê, äîíåñøèéñÿ äî ñòàíà, çàòåì ïîêàçàâøååñÿ âäàëè îáëàêî ïûëè âñêîëûõíóëè ëàãåðü âòîðîãî êîíñóëà; (13) íåìåäëåííî îòäàâ ïðèêàç áðàòüñÿ çà îðóæèå, êîíñóë òîò÷àñ âûâåë èç ëàãåðÿ ïîñòðîåííîå äëÿ áîÿ âîéñêî è ñáîêó íàïàë íà íåïðèÿòåëÿ, çàíÿòîãî äðóãîþ áèòâîé. (14) Îí êðè÷àë âîèíàì, ÷òî íåò íè÷åãî ïîçîðíåé, êàê, íå äîáèâøèñü ÷åñòè ïîáåäû â ñîáñòâåííîé âîéíå, äàòü äðóãîìó âîéñêó çàâëàäåòü óæå âòîðîé ïîáåäîé. (15) Ðàçîðâàâ ñòðîé òàì, ãäå óäàðèë íà íåãî, êîíñóë ïðîðóáèëñÿ ñêâîçü òåñíûå ðÿäû âðàãîâ, óñòðåìèëñÿ â îñòàâëåííûé áåç çàùèòíèêîâ íåïðèÿòåëüñêèé ëàãåðü, çàõâàòèë åãî è ïîäæåã. (16) Êîãäà ýòî ïëàìÿ óâèäåëè âîèíû Ìàðöèÿ, à ïîòîì, îãëÿíóâøèñü, è èõ ïðîòèâíèêè, ïîâñåìåñòíî íà÷àëîñü áåãñòâî ñàìíèòîâ. Íî îòîâñþäó ãðîçèëà èì ãèáåëü, è íåãäå áûëî èñêàòü ñïàñåíèÿ è óáåæèùà. (17) Óæå òðèäöàòü òûñÿ÷ âðàæåñêèõ âîèíîâ áûëî óáèòî, êîíñóëû óæå äàëè çíàê îòõîäèòü è, ñîåäèíèâ âìåñòå ñâîè ñèëû, ïîçäðàâëÿëè äðóã äðóãà ñ ïîáåäîé, êàê âäðóã íåâäàëåêå ïîêàçàëèñü íîâûå, íàáðàííûå íà ïîäìîãó íåïðèÿòåëüñêèå êîãîðòû, è ñûçíîâà íà÷àëè ðóáèòüñÿ. (18) Ïîáåäèòåëè äâèíóëèñü íà íèõ, íå äîæèäàÿñü êîíñóëüñêîãî ïðèêàçà è çíàêà íà÷èíàòü ñðàæåíèå, ñ êðèêàìè, ÷òî îíè õîðîøåíüêî ïðîó÷àò ñàìíèòñêèõ íîâîáðàíöåâ. (19) Êîíñóëû áûëè ñíèñõîäèòåëüíû ê ãîðÿ÷íîñòè ïåõîòèíöåâ, èáî îòëè÷íî ïîíèìàëè, ÷òî íåïðèÿòåëüñêèå íîâîáðàíöû ñðåäè ðàçáèòûõ íàãîëîâó îïûòíûõ áîéöîâ íå â ñèëàõ áóäóò äàæå îêàçàòü ñîïðîòèâëåíèå. (20) È îíè íå îøèáëèñü: âñå ñàìíèòñêèå ïîëêè, è ñòàðûå è íîâûå, áðîñèëèñü áåæàòü ê áëèæíèì ãîðàì. Òóäà æå ïîäíÿëîñü çà íèìè è ðèìñêîå âîéñêî, è íåãäå áûëî óêðûòüñÿ ïîáåæäåííûì: èõ ñáðàñûâàëè äàæå ñ çàíÿòûõ èìè õîëìîâ; è âîò óæå âñå â îäèí ãîëîñ ìîëÿò î ìèðå. (21) Òîãäà îò íèõ ïîòðåáîâàëè ïðîäîâîëüñòâèÿ íà òðè ìåñÿöà, ãîäîâîå æàëîâàíüå âîéñêó è ïî òóíèêå íà âîèíà, à ïîòîì îòïðàâèëè ê ñåíàòó õîäàòàåâ î ìèðå. (22) Êîðíåëèé îñòàëñÿ â Ñàìíèè, à Ìàðöèé âîçâðàòèëñÿ â Ãîðîä ñïðàâëÿòü òðèóìô íàä ãåðíèêàìè. Íà ôîðóìå åìó ðåøèëè ïîñòàâèòü êîííóþ ñòàòóþ, êîòîðóþ è âîçäâèãëè ïåðåä õðàìîì Êàñòîðà150. (23) Òðåì íàðîäàì èç ïëåìåíè ãåðíèêîâ — àëåòðèíöàì, âåðóëàíöàì è ôåðåíòèíöàì — áûëè âîçâðàùåíû èõ çàêîíû, èáî îíè ïðåäïî÷ëè èõ ðèìñêîìó ãðàæäàíñòâó, è äîçâîëåíû áûëè áðàêè ìåæäó ñîáîé151, ÷åì êàêîå-òî âðåìÿ èç âñåõ ãåðíèêîâ ñ.453 ðàñïîëàãàëè îíè îäíè. (24) Àíàãíèíöàì è âñåì òåì, êòî ïîäíÿë îðóæèå ïðîòèâ ðèìëÿí, äàíî áûëî ãðàæäàíñòâî áåç ïðàâà ãîëîñîâàíèÿ: ïðàâî ñîáèðàòü ñîâåò è çàêëþ÷àòü áðàêè áûëî ó íèõ îòíÿòî è çàïðåùåíî èìåòü ìàãèñòðàòîâ, êðîìå êàê äëÿ ñîáëþäåíèÿ îáðÿäîâ. (25)  òîì æå ãîäó öåíçîð Ãàé Þíèé Áóáóëüê çàëîæèë õðàì Ñïàñåíèÿ152, î êîòîðîì îí äàë îáåò, êîãäà áûë êîíñóëîì è âîåâàë ñ ñàìíèòàìè. Âìåñòå ñ òîâàðèùåì Ìàðêîì Âàëåðèåì Ìàêñèìîì îíè ïîñòðîèëè íà êàçåííûé ñ÷åò äîðîãè ÷åðåç ïîëÿ. (26) Êðîìå òîãî, â òîò ãîä âîçîáíîâèëè äîãîâîð ñ êàðôàãåíÿíàìè153, à ïîñëîâ èõ, ïðèáûâøèõ ñ ýòîé öåëüþ, ùåäðî îäàðèëè. |
43. In Samnio quoque, quia decesserat inde Fabius, novi motus exorti. Calatia et Sora praesidiaque quae in his Romana erant expugnata et in captivorum corpora militum foede saevitum. [2] Itaque eo P. Cornelius cum exercitu missus; Marcio novi hostes — iam enim Anagninis Hernicisque aliis bellum iussum erat — decernuntur. [3] Primo ita omnia opportuna loca hostes inter consulum castra interceperunt ut pervadere expeditus nuntius non posset [4] et per aliquot dies incerti rerum omnium suspensique de statu alterius uterque consul ageret, Romamque is metus manaret, adeo ut omnes iuniores sacramento adigerentur atque ad subita rerum duo iusti scriberentur exercitus. [5] Ceterum Hernicum bellum nequaquam pro praesenti terrore ac vetusta gentis gloria fuit. [6] Nihil usquam dictu dignum ausi, trinis castris intra paucos dies exuti, triginta dierum indutias ita ut ad senatum Romam legatos mitterent, pacti sunt bimestri stipendio frumentoque et singulis in militem tunicis. [7] Ab senatu ad Marcium reiecti, cui senatus consulto permissum de Hernicis erat, isque eam gentem in deditionem accepit. [8] Et in Samnio alter consul superior viribus, locis impeditior erat. Omnia itinera obsaepserant hostes saltusque pervios ceperant, ne qua subvehi commeatus possent; neque eos, cum cottidie signa in aciem consul proferret, elicere ad certamen poterat; [9] satisque apparebat neque Samnitem certamen praesens nec Romanum dilationem belli laturum. [10] Adventus Marci, qui Hernicis subactis maturavit collegae venire auxilio, moram certaminis hosti exemit. [11] Nam ut qui ne alteri quidem exercitui se ad certamen credidissent pares, coniungi utique passi duos consulares exercitus nihil crederent superesse spei, advenientem incomposito agmine Marcium adgrediuntur. [12] Raptim conlatae sarcinae in medium, et prout tempus patiebatur instructa acies. Clamor primum in stativa perlatus, dein conspectus procul pulvis tumultum apud alterum consulem in castris fecit; [13] isque confestim arma capere iussis raptimque eductis in aciem militibus transversam hostium aciem atque alio certamine occupatam invadit, clamitans summum flagitium fore [14] si alterum exercitum utriusque victoriae compotem sinerent fieri nec ad se sui belli vindicarent decus. [15] Qua impetum dederat perrumpit aciemque per mediam in castra hostium tendit et vacua defensoribus capit atque incendit. [16] Quae ubi flagrantia Marcianus miles conspexit et hostes respexere, tum passim fuga coepta Samnitium fieri; sed omnia obtinet caedes, nec in ullam partem tutum perfugium est. [17] Iam triginta milibus hostium caesis signum receptui consules dederant colligebantque in unum copias in vicem inter se gratantes, cum repente visae procul hostium novae cohortes, quae in supplementum scriptae fuerant, integravere caedem. [18] In quas nec iussu consulum nec signo accepto victores vadunt, malo tirocinio imbuendum Samnitem clamitantes. [19] Indulgent consules legionum ardori, ut qui probe scirent novum militem hostium inter perculsos fuga veteranos ne temptando quidem satis certamini fore. [20] Nec eos opinio fefellit: omnes Samnitium copiae, veteres novaeque, montes proximos fuga capiunt. Eo et Romana erigitur acies, nec quicquam satis tuti loci victis est, et de iugis quae ceperant funduntur; iamque una voce omnes pacem petebant. [21] Tum trium mensum frumento imperato et annuo stipendio ac singulis in militem tunicis ad senatum pacis oratores missi. [22] Cornelius in Samnio relictus: Marcius de Hernicis triumphans in urbem rediit, statuaque equestris in foro decreta est, quae ante templum Castoris posita est. [23] Hernicorum tribus populis, Aletrinati Verulano Ferentinati, qui id maluerunt quam civitatem, suae leges redditae, conubiumque inter ipsos, quod aliquamdiu soli Hernicorum habuerunt, permissum. [24] Anagninis quique alii arma Romanis intulerant civitas sine suffragii latione: data concilia conubiaque adempta et magistratibus praeter quam sacrorum curatione interdictum. [25] Eodem anno aedes Salutis a C. Iunio Bubulco censore locata est, quam consul bello Samnitium voverat. Ab eodem collegaque eius M. Valerio Maximo viae per agros publica impensa factae. [26] Et cum Carthaginiensibus eodem anno foedus tertio renovatum, legatisque eorum, qui ad id venerant, comiter munera missa. |
ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß