Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà

Êíèãà IX, ãë. 43

Òèò Ëèâèé. Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà. Òîì I. Èçä-âî «Íàóêà» Ì., 1989.
Ïåðåâîä Í. Â. Áðàãèíñêîé. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1926.
ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ

43. (1) À â Ñàì­íèè, òàê êàê Ôàáèé îòòóäà óøåë, òîæå íà÷à­ëèñü íîâûå âîë­íå­íèÿ. Áûëè çàõâà­÷å­íû Êàëà­öèÿ è Ñîðà149 âìå­ñòå ñî ñòî­ÿâ­øè­ìè òàì äëÿ îõðà­íû ðèì­ñêè­ìè âîè­íà­ìè, è, âçÿ­òûå â ïëåí, îíè ïîä­âåðã­ëèñü ãíóñ­íûì èñòÿ­çà­íè­ÿì. (2) Òàê ÷òî Ïóá­ëèÿ Êîð­íå­ëèÿ ñ âîé­ñêîì ïîñëà­ëè òóäà, à Ìàð­öèþ ïîðó­÷è­ëè íîâûõ ïðî­òèâ­íè­êîâ, òàê êàê àíà­ãíèí­öàì è äðó­ãèì ãåð­íè­êàì áûëà îáú­ÿâ­ëå­íà âîé­íà. (3) Ïîíà­÷à­ëó íåïðè­ÿ­òåëü ñóìåë çàâëà­äåòü âñå­ìè òðî­ïà­ìè, ïî êîòî­ðûì ìîã­ëè ñîîá­ùàòü­ñÿ ëàãå­ðè êîí­ñó­ëîâ, òàê ÷òî äàæå ãîí­öó íàëåã­êå íå óäà­âà­ëîñü òàì ïðî­ñêîëüç­íóòü, (4) è íåñêîëü­êî äíåé êðÿäó êîí­ñó­ëû áûëè îáî âñåì â ïîë­íîì íåâåäå­íèè, ëèøü ãàäàÿ î ïîëî­æå­íèè òîâà­ðè­ùà. Ýòî òàê âñòðå­âî­æè­ëî Ðèì, ÷òî âñÿ ìîëî­äåæü áûëà ïðè­âåäå­íà ê ïðè­ñÿ­ãå è íà ñëó­÷àé êàêèõ-íèáóäü íåîæè­äàí­íî­ñòåé íàáðà­ëè äâà ïîë­íûõ âîé­ñêà. (5) Îäíà­êî âîé­íà ñ ãåð­íè­êà­ìè íè÷óòü íå ñòî­è­ëà íè âîç­íèê­øèõ òåïåðü îïà­ñå­íèé, íè ïðåæ­íåé ñëà­âû ýòî­ãî ïëå­ìå­íè. (6) Ãåð­íè­êè íè ðàçó íå îñìå­ëè­ëèñü õîòü íà ÷òî-òî äîñòîé­íîå óïî­ìè­íà­íèÿ, è, ëèøèâ­øèñü çà íåñêîëü­êî äíåé òðåõ ëàãå­ðåé, (7) îíè ïîëó­÷è­ëè íà 30 äíåé ïåðå­ìè­ðèå äëÿ îòïðàâ­êè ñâî­èõ ïîñëîâ â Ðèì ê ñåíà­òó. Ýòî ñòî­è­ëî èì ïîëó­ãî­äî­âî­ãî æàëî­âà­íüÿ äëÿ ðèì­ñêî­ãî âîé­ñêà, ïðî­äî­âîëü­ñò­âèÿ íà òîò æå ñðîê è âûäà­÷è ïî òóíè­êå íà âîè­íà. Ñåíàò îòî­ñëàë ïîñëîâ íàçàä ê Ìàð­öèþ: ïîñòà­íîâ­ëå­íè­åì ñåíà­òà åìó áûëî ïîðó­÷å­íî ðåøèòü ó÷àñòü ýòî­ãî ïëå­ìå­íè, è îí ïðè­íÿë åãî áåç­îãî­âî­ðî÷­íóþ ñäà­÷ó.

(8) À â Ñàì­íèè äðó­ãîé êîí­ñóë, íåñìîò­ðÿ íà ïðå­âîñ­õîä­ñòâî â ñèëå, îêà­çàë­ñÿ â çàòðóä­íå­íèè èç-çà íåóäà÷­íî­ãî ìåñòà. Ïðî­òèâ­íèê ïåðå­ðå­çàë âñå äîðî­ãè è çàõâà­òèë ïðî­õî­äû â ëåñ­íûõ ÷àùàõ, ÷òîáû ñäå­ëàòü íåâîç­ìîæ­íûì ïîä­âîç ïðî­äî­âîëü­ñò­âèÿ; è âìå­ñòå ñ òåì êîí­ñó­ëó íå óäà­âà­ëîñü âûçâàòü âðà­ãà íà áîé, õîòÿ êàæ­äûé äåíü îí âûñò­ðà­è­âàë âîè­íîâ â áîå­âîì ïîðÿä­êå. (9) Áûëî ñîâåð­øåí­íî ÿñíî, ÷òî ñàì­íè­òû íå âûäåð­æàò ñðà­æå­íèÿ, à ðèì­ëÿíå — çàòÿ­ãè­âà­íèÿ âîé­íû. (10) Ïðè­áëè­æå­íèå Ìàð­öèÿ, ïîñïå­øèâ­øå­ãî ïîñëå ñ.452 ïîêî­ðå­íèÿ ãåð­íè­êîâ íà ïîìîùü òîâà­ðè­ùó, ëèøà­ëî ñàì­íè­òîâ âîç­ìîæ­íî­ñòè è äàëü­øå îòêëà­äû­âàòü áèò­âó. (11) Îíè âåäü õîðî­øî çíà­ëè, ÷òî íå ìîãóò ïðî­òè­âî­ñòî­ÿòü äàæå îäíî­ìó ðèì­ñêî­ìó âîé­ñêó, è ïîíè­ìà­ëè, ÷òî äîïó­ñòè îíè ñîåäè­íå­íèå äâóõ âîéñê, è ïðè­äåò­ñÿ îñòà­âèòü âñÿ­êóþ íàäåæ­äó íà ïîáåäó. Ïîýòî­ìó îíè ñàìè íàïà­äà­þò íà Ìàð­öèÿ, ïðè­áëè­æàþ­ùå­ãî­ñÿ ñ âîé­ñêîì, ïîñòðî­åí­íûì â ïîõîä­íîì ïîðÿä­êå. (12) Ðèì­ëÿíå áûñò­ðî ñëî­æè­ëè ïîêëà­æó â ñåðåäè­íó è, íàñêîëü­êî ýòî âîç­ìîæ­íî â òàêîé ñïåø­êå, ïîñòðî­è­ëèñü â áîå­âîì ïîðÿä­êå. Ñïåð­âà êðèê, äîíåñ­øèé­ñÿ äî ñòà­íà, çàòåì ïîêà­çàâ­øå­å­ñÿ âäà­ëè îáëà­êî ïûëè âñêî­ëûõ­íó­ëè ëàãåðü âòî­ðî­ãî êîí­ñó­ëà; (13) íåìåä­ëåí­íî îòäàâ ïðè­êàç áðàòü­ñÿ çà îðó­æèå, êîí­ñóë òîò­÷àñ âûâåë èç ëàãå­ðÿ ïîñòðî­åí­íîå äëÿ áîÿ âîé­ñêî è ñáî­êó íàïàë íà íåïðè­ÿ­òå­ëÿ, çàíÿ­òî­ãî äðó­ãîþ áèò­âîé. (14) Îí êðè­÷àë âîè­íàì, ÷òî íåò íè÷å­ãî ïîçîð­íåé, êàê, íå äîáèâ­øèñü ÷åñòè ïîáåäû â ñîá­ñò­âåí­íîé âîéíå, äàòü äðó­ãî­ìó âîé­ñêó çàâëà­äåòü óæå âòî­ðîé ïîáåäîé. (15) Ðàçî­ðâàâ ñòðîé òàì, ãäå óäà­ðèë íà íåãî, êîí­ñóë ïðî­ðó­áèë­ñÿ ñêâîçü òåñ­íûå ðÿäû âðà­ãîâ, óñòðå­ìèë­ñÿ â îñòàâ­ëåí­íûé áåç çàùèò­íè­êîâ íåïðè­ÿ­òåëü­ñêèé ëàãåðü, çàõâà­òèë åãî è ïîä­æåã. (16) Êîãäà ýòî ïëà­ìÿ óâèäå­ëè âîè­íû Ìàð­öèÿ, à ïîòîì, îãëÿ­íóâ­øèñü, è èõ ïðî­òèâ­íè­êè, ïîâñå­ìåñò­íî íà÷à­ëîñü áåã­ñòâî ñàì­íè­òîâ. Íî îòî­âñþäó ãðî­çè­ëà èì ãèáåëü, è íåãäå áûëî èñêàòü ñïà­ñå­íèÿ è óáå­æè­ùà.

(17) Óæå òðèä­öàòü òûñÿ÷ âðà­æå­ñêèõ âîè­íîâ áûëî óáè­òî, êîí­ñó­ëû óæå äàëè çíàê îòõî­äèòü è, ñîåäè­íèâ âìå­ñòå ñâîè ñèëû, ïîçäðàâ­ëÿ­ëè äðóã äðó­ãà ñ ïîáåäîé, êàê âäðóã íåâäà­ëå­êå ïîêà­çà­ëèñü íîâûå, íàáðàí­íûå íà ïîä­ìî­ãó íåïðè­ÿ­òåëü­ñêèå êîãîð­òû, è ñûç­íî­âà íà÷à­ëè ðóáèòü­ñÿ. (18) Ïîáåäè­òå­ëè äâè­íó­ëèñü íà íèõ, íå äîæè­äà­ÿñü êîí­ñóëü­ñêî­ãî ïðè­êà­çà è çíà­êà íà÷è­íàòü ñðà­æå­íèå, ñ êðè­êà­ìè, ÷òî îíè õîðî­øåíü­êî ïðî­ó÷àò ñàì­íèò­ñêèõ íîâî­áðàí­öåâ. (19) Êîí­ñó­ëû áûëè ñíèñ­õî­äè­òåëü­íû ê ãîðÿ÷­íî­ñòè ïåõî­òèí­öåâ, èáî îòëè÷­íî ïîíè­ìà­ëè, ÷òî íåïðè­ÿ­òåëü­ñêèå íîâî­áðàí­öû ñðå­äè ðàç­áè­òûõ íàãî­ëî­âó îïûò­íûõ áîé­öîâ íå â ñèëàõ áóäóò äàæå îêà­çàòü ñîïðî­òèâ­ëå­íèå. (20) È îíè íå îøèá­ëèñü: âñå ñàì­íèò­ñêèå ïîë­êè, è ñòà­ðûå è íîâûå, áðî­ñè­ëèñü áåæàòü ê áëèæ­íèì ãîðàì. Òóäà æå ïîä­íÿ­ëîñü çà íèìè è ðèì­ñêîå âîé­ñêî, è íåãäå áûëî óêðûòü­ñÿ ïîáåæ­äåí­íûì: èõ ñáðà­ñû­âà­ëè äàæå ñ çàíÿ­òûõ èìè õîë­ìîâ; è âîò óæå âñå â îäèí ãîëîñ ìîëÿò î ìèðå. (21) Òîãäà îò íèõ ïîòðå­áî­âà­ëè ïðî­äî­âîëü­ñò­âèÿ íà òðè ìåñÿ­öà, ãîäî­âîå æàëî­âà­íüå âîé­ñêó è ïî òóíè­êå íà âîè­íà, à ïîòîì îòïðà­âè­ëè ê ñåíà­òó õîäà­òà­åâ î ìèðå.

(22) Êîð­íå­ëèé îñòàë­ñÿ â Ñàì­íèè, à Ìàð­öèé âîç­âðà­òèë­ñÿ â Ãîðîä ñïðàâ­ëÿòü òðè­óìô íàä ãåð­íè­êà­ìè. Íà ôîðó­ìå åìó ðåøè­ëè ïîñòà­âèòü êîí­íóþ ñòà­òóþ, êîòî­ðóþ è âîç­äâèã­ëè ïåðåä õðà­ìîì Êàñòî­ðà150. (23) Òðåì íàðî­äàì èç ïëå­ìå­íè ãåð­íè­êîâ — àëå­òðèí­öàì, âåðó­ëàí­öàì è ôåðåí­òèí­öàì — áûëè âîç­âðà­ùå­íû èõ çàêî­íû, èáî îíè ïðåä­ïî­÷ëè èõ ðèì­ñêî­ìó ãðàæ­äàí­ñòâó, è äîç­âî­ëå­íû áûëè áðà­êè ìåæ­äó ñîáîé151, ÷åì êàêîå-òî âðå­ìÿ èç âñåõ ãåð­íè­êîâ ñ.453 ðàñ­ïî­ëà­ãà­ëè îíè îäíè. (24) Àíà­ãíèí­öàì è âñåì òåì, êòî ïîä­íÿë îðó­æèå ïðî­òèâ ðèì­ëÿí, äàíî áûëî ãðàæ­äàí­ñòâî áåç ïðà­âà ãîëî­ñî­âà­íèÿ: ïðà­âî ñîáè­ðàòü ñîâåò è çàêëþ­÷àòü áðà­êè áûëî ó íèõ îòíÿ­òî è çàïðå­ùå­íî èìåòü ìàãè­ñò­ðà­òîâ, êðî­ìå êàê äëÿ ñîáëþäå­íèÿ îáðÿäîâ.

(25)  òîì æå ãîäó öåí­çîð Ãàé Þíèé Áóáóëüê çàëî­æèë õðàì Ñïà­ñå­íèÿ152, î êîòî­ðîì îí äàë îáåò, êîãäà áûë êîí­ñó­ëîì è âîå­âàë ñ ñàì­íè­òà­ìè. Âìå­ñòå ñ òîâà­ðè­ùåì Ìàð­êîì Âàëå­ðè­åì Ìàê­ñè­ìîì îíè ïîñòðî­è­ëè íà êàçåí­íûé ñ÷åò äîðî­ãè ÷åðåç ïîëÿ. (26) Êðî­ìå òîãî, â òîò ãîä âîç­îá­íî­âè­ëè äîãî­âîð ñ êàð­ôà­ãå­íÿ­íà­ìè153, à ïîñëîâ èõ, ïðè­áûâ­øèõ ñ ýòîé öåëüþ, ùåä­ðî îäà­ðè­ëè.

43. In Sam­nio quo­que, quia de­ces­se­rat in­de Fa­bius, no­vi mo­tus exor­ti. Ca­la­tia et So­ra prae­si­dia­que quae in his Ro­ma­na erant ex­pug­na­ta et in cap­ti­vo­rum cor­po­ra mi­li­tum foe­de sae­vi­tum. [2] Ita­que eo P. Cor­ne­lius cum exer­ci­tu mis­sus; Mar­cio no­vi hos­tes — iam enim Anag­ni­nis Her­ni­cis­que aliis bel­lum ius­sum erat — de­cer­nun­tur. [3] Pri­mo ita om­nia op­por­tu­na lo­ca hos­tes in­ter con­su­lum castra in­ter­ce­pe­runt ut per­va­de­re ex­pe­di­tus nun­tius non pos­set [4] et per ali­quot dies in­cer­ti re­rum om­nium sus­pen­si­que de sta­tu al­te­rius uter­que con­sul age­ret, Ro­mam­que is me­tus ma­na­ret, adeo ut om­nes iunio­res sac­ra­men­to adi­ge­ren­tur at­que ad su­bi­ta re­rum duo ius­ti scri­be­ren­tur exer­ci­tus. [5] Ce­te­rum Her­ni­cum bel­lum ne­qua­quam pro prae­sen­ti ter­ro­re ac ve­tus­ta gen­tis glo­ria fuit. [6] Ni­hil us­quam dic­tu dig­num ausi, tri­nis castris intra pau­cos dies exu­ti, tri­gin­ta die­rum in­du­tias ita ut ad se­na­tum Ro­mam le­ga­tos mit­te­rent, pac­ti sunt bi­mestri sti­pen­dio fru­men­to­que et sin­gu­lis in mi­li­tem tu­ni­cis. [7] Ab se­na­tu ad Mar­cium reiec­ti, cui se­na­tus con­sul­to per­mis­sum de Her­ni­cis erat, is­que eam gen­tem in de­di­tio­nem ac­ce­pit.

[8] Et in Sam­nio al­ter con­sul su­pe­rior vi­ri­bus, lo­cis im­pe­di­tior erat. Om­nia iti­ne­ra ob­saep­se­rant hos­tes sal­tus­que per­vios ce­pe­rant, ne qua sub­ve­hi com­mea­tus pos­sent; ne­que eos, cum cot­ti­die sig­na in aciem con­sul pro­fer­ret, eli­ce­re ad cer­ta­men po­te­rat; [9] sa­tis­que ap­pa­re­bat ne­que Sam­ni­tem cer­ta­men prae­sens nec Ro­ma­num di­la­tio­nem bel­li la­tu­rum. [10] Ad­ven­tus Mar­ci, qui Her­ni­cis su­bac­tis ma­tu­ra­vit col­le­gae ve­ni­re auxi­lio, mo­ram cer­ta­mi­nis hos­ti exe­mit. [11] Nam ut qui ne al­te­ri qui­dem exer­ci­tui se ad cer­ta­men cre­di­dis­sent pa­res, co­niun­gi uti­que pas­si duos con­su­la­res exer­ci­tus ni­hil cre­de­rent su­pe­res­se spei, ad­ve­nien­tem in­com­po­si­to ag­mi­ne Mar­cium adgre­diun­tur. [12] Rap­tim con­la­tae sar­ci­nae in me­dium, et prout tem­pus pa­tie­ba­tur instruc­ta acies. Cla­mor pri­mum in sta­ti­va per­la­tus, dein conspec­tus pro­cul pul­vis tu­mul­tum apud al­te­rum con­su­lem in castris fe­cit; [13] is­que con­fes­tim ar­ma ca­pe­re ius­sis rap­tim­que educ­tis in aciem mi­li­ti­bus transver­sam hos­tium aciem at­que alio cer­ta­mi­ne oc­cu­pa­tam in­va­dit, cla­mi­tans sum­mum fla­gi­tium fo­re [14] si al­te­rum exer­ci­tum ut­rius­que vic­to­riae com­po­tem si­ne­rent fie­ri nec ad se sui bel­li vin­di­ca­rent de­cus. [15] Qua im­pe­tum de­de­rat per­rum­pit aciem­que per me­diam in castra hos­tium ten­dit et va­cua de­fen­so­ri­bus ca­pit at­que in­cen­dit. [16] Quae ubi flag­ran­tia Mar­cia­nus mi­les conspe­xit et hos­tes res­pe­xe­re, tum pas­sim fu­ga coep­ta Sam­ni­tium fie­ri; sed om­nia ob­ti­net cae­des, nec in ul­lam par­tem tu­tum per­fu­gium est.

[17] Iam tri­gin­ta mi­li­bus hos­tium cae­sis sig­num re­cep­tui con­su­les de­de­rant col­li­ge­bantque in unum co­pias in vi­cem in­ter se gra­tan­tes, cum re­pen­te vi­sae pro­cul hos­tium no­vae co­hor­tes, quae in supple­men­tum scrip­tae fue­rant, in­teg­ra­ve­re cae­dem. [18] In quas nec ius­su con­su­lum nec sig­no ac­cep­to vic­to­res va­dunt, ma­lo ti­ro­ci­nio im­buen­dum Sam­ni­tem cla­mi­tan­tes. [19] In­dul­gent con­su­les le­gio­num ar­do­ri, ut qui pro­be sci­rent no­vum mi­li­tem hos­tium in­ter per­cul­sos fu­ga ve­te­ra­nos ne temptan­do qui­dem sa­tis cer­ta­mi­ni fo­re. [20] Nec eos opi­nio fe­fel­lit: om­nes Sam­ni­tium co­piae, ve­te­res no­vae­que, mon­tes pro­xi­mos fu­ga ca­piunt. Eo et Ro­ma­na eri­gi­tur acies, nec quic­quam sa­tis tu­ti lo­ci vic­tis est, et de iugis quae ce­pe­rant fun­dun­tur; iam­que una vo­ce om­nes pa­cem pe­te­bant. [21] Tum tri­um men­sum fru­men­to im­pe­ra­to et an­nuo sti­pen­dio ac sin­gu­lis in mi­li­tem tu­ni­cis ad se­na­tum pa­cis ora­to­res mis­si.

[22] Cor­ne­lius in Sam­nio re­lic­tus: Mar­cius de Her­ni­cis tri­um­phans in ur­bem re­diit, sta­tua­que equestris in fo­ro dec­re­ta est, quae an­te templum Cas­to­ris po­si­ta est. [23] Her­ni­co­rum tri­bus po­pu­lis, Alet­ri­na­ti Ve­ru­la­no Fe­ren­ti­na­ti, qui id ma­lue­runt quam ci­vi­ta­tem, suae le­ges red­di­tae, co­nu­bium­que in­ter ip­sos, quod ali­quam­diu so­li Her­ni­co­rum ha­bue­runt, per­mis­sum. [24] Anag­ni­nis qui­que alii ar­ma Ro­ma­nis in­tu­le­rant ci­vi­tas si­ne suffra­gii la­tio­ne: da­ta con­ci­lia co­nu­bia­que adempta et ma­gistra­ti­bus prae­ter quam sac­ro­rum cu­ra­tio­ne in­ter­dic­tum.

[25] Eodem an­no aedes Sa­lu­tis a C. Iunio Bu­bul­co cen­so­re lo­ca­ta est, quam con­sul bel­lo Sam­ni­tium vo­ve­rat. Ab eodem col­le­ga­que eius M. Va­le­rio Ma­xi­mo viae per ag­ros pub­li­ca im­pen­sa fac­tae. [26] Et cum Car­tha­gi­nien­si­bus eodem an­no foe­dus ter­tio re­no­va­tum, le­ga­tis­que eorum, qui ad id ve­ne­rant, co­mi­ter mu­ne­ra mis­sa.

ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß


  • 149Çà íåñêîëü­êî ëåò äî òîãî â 314 ã. äî í. ý. ðèì­ëÿíå çàâëà­äå­ëè ñàì­íèò­ñêèì ãîðî­äîì Êàëà­òè­åé (ñì.: IX, 28, 6) è Ñîðîé íà ãðà­íè­öå ñ ãåð­íè­êà­ìè (ñì. IX, 24, 14).
  • 150Ñð.: Ïëè­íèé. Åñòå­ñòâåí­íàÿ èñòî­ðèÿ, XXXIV, 23.
  • 151Ò. å. ìåæ­ïëå­ìåí­íûå áðà­êè áûëè ïðè­çíà­íû çàêîí­íû­ìè (ñð.: VIII, 14, 10).
  • 152Õðàì Ñïà­ñå­íèÿ áûë âîç­âåäåí íà Êâè­ðè­íà­ëå — íà ìåñòå äðåâ­íå­ãî êóëü­òà ýòî­ãî áîæå­ñòâà. (Ñð. íèæå: X, 1, 9).
  • 153Ñð.: VII, 27, 2.  ïåðè­î­õå (îáçî­ðå ñîäåð­æà­íèÿ) óòå­ðÿí­íîé XIII êíè­ãè ãîâî­ðèò­ñÿ î ÷åò­âåð­òîì äîãî­âî­ðå ñ Êàð­ôà­ãå­íîì.
  • ÈÑÒÎÐÈß ÄÐÅÂÍÅÃÎ ÐÈÌÀ
    1260010226 1327007032 1327008059 1364000944 1364000945 1364000946