Ïåðåâîä Í. Â. Áðàãèíñêîé. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1926. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
40. (1) Ñðàçó ïîñëå ýòîãî âåëè âîéíó [308 ã.] ñòîëü æå îïàñíóþ è ñòîëü æå ñëàâíóþ è óñïåøíóþ — ïðîòèâ ñàìíèòîâ, êîòîðûå ñðåäè ïðî÷èõ âîåííûõ ïðèãîòîâëåíèé ïîçàáîòèëèñü è î òîì, ÷òîáû èõ ñòðîé ñâåðêàë íîâûì âåëèêîëåïíûì îðóæèåì. (2) Áûëî ó íèõ äâà âîéñêà: ó îäíîãî ùèòû ñ çîëîòîé íàñå÷êîé, ó äðóãîãî — ñ ñåðåáðÿíîé; à ùèòû áûëè òàêèå: âåðõíÿÿ ÷àñòü, çàùèùàþùàÿ ãðóäü è ïëå÷è, ïîøèðå, è âåðõ ðîâíûé, êíèçó æå, ÷òîá íå ìåøàòü äâèãàòüñÿ, ùèò ñóæèâàëñÿ â âèäå êëèíà. (3) Ãðóäü ó ñàìíèòîâ ïðèêðûâàë ïàíöèðü, ëåâóþ ãîëåíü — ïîíîæè; øëåìû ñ ãðåáíÿìè äîëæíû áûëè ñäåëàòü ðîñò âîèíîâ áîëåå âíóøèòåëüíûì. Ó «çîëîòûõ» âîèíîâ òóíèêè áûëè ðàçíîöâåòíûå, à ó «ñåðåáðÿíûõ» — èç áåëîñíåæíîãî ëüíà. Ó ýòèõ ïîñëåäíèõ áûëè ñåðåáðÿíûå íîæíû è ñåðåáðÿíûå ïåðåâÿçè, à ó ïåðâûõ òî è äðóãîå — çîëîòîå, è ïîïîíû íà êîíÿõ ðàñøèòû çîëîòîì. Îäíèì îòâåëè ïðàâîå êðûëî, äðóãèì — ëåâîå. (4) Ýòî áëåñòÿùåå âîîðóæåíèå áûëî óæå çíàêîìî ðèìëÿíàì, äà è âîæäè âíóøèëè èì, ÷òî âîèíó ñâîèì âèäîì íàäëåæèò óñòðàøàòü ïðîòèâíèêà è ïîëàãàòüñÿ íå íà çîëîòûå è ñåðåáðÿíûå óêðàøåíèÿ, à íà æåëåçî ñàìèõ ìå÷åé è ñîáñòâåííîå ìóæåñòâî; (5) à ýòî âñå, ìîë, áîëüøå ïîõîäèò íà äîáû÷ó, à íå íà îðóæèå: îíî ñâåðêàåò ïåðåä áèòâîé, íî áåçîáðàçíî ñðåäè êðîâè è óâå÷èé; (6) äîáëåñòü — âîò óêðàøåíüå áîéöà, âñå ïðî÷åå ïðèõîäèò ñ ïîáåäîé, è áîãàòûé ïðîòèâíèê — âñåãî ëèøü íàãðàäà ïîáåäèòåëþ, áóäü ñàì ïîáåäèòåëü õîòü íèùèì. (7) Ïîäáîäðèâ âîèíîâ òàêèìè ðå÷àìè, Êóðñîð âåäåò èõ â áîé. Ñàì îí ñòàë íà ïðàâîì êðûëå, à íà ëåâîì ïîñòàâèë âîæäåì íà÷àëüíèêà êîííèöû. (8) Âðàãè ñ ñàìîãî íà÷àëà ñõâàòêè äðàëèñü óïîðíî, íî äèêòàòîð ñ íà÷àëüíèêîì êîííèöû íå ìåíåå ðüÿíî ñîñòÿçàëèñü â òîì, ÷òîá íà ñâîåì êðûëå âîçâåñòèòü íà÷àëî ïîáåäå. (9) Ñëó÷èëîñü òàê, ÷òî Þíèé ïåðâûì ïîòåñíèë âðàãîâ: ñâîèì ëåâûì êðûëîì — èõ ïðàâûé, òî åñòü âîèíîâ, îáðå÷åííûõ ïî ñ.448 ñàìíèòñêîìó îáû÷àþ ïîäçåìíûì áîãàì è îòëè÷àâøèõñÿ ïîýòîìó áåëîñíåæíûì îäåÿíèåì è ñâåðêàþùèì ñåðåáðîì îðóæèåì. Áðîñàÿñü íà íèõ, Þíèé âñå ïîâòîðÿë, ÷òî îáðåêàåò èõ Îðêó135, è, ñìåøàâ èõ ðÿäû, çàìåòíî ïîòåñíèë âåñü ñòðîé. (10) Åäâà óâèäåë ýòî äèêòàòîð, êàê âîñêëèêíóë: «Íåóæòî ñ ëåâîãî êðûëà ïðèäåò ê íàì ïîáåäà? Íåóæòî íà ïðàâîì âîèíû äèêòàòîðà ñòàíóò ïëåñòèñü â õâîñòå ÷óæîãî íàòèñêà âìåñòî òîãî, ÷òîáû ñâîèìè ðóêàìè âûðâàòü ó âðàãà ïîáåäó?!» (11) Îí âäîõíóë ñèëû â âîèíîâ, è âîò óæå âñàäíèêè íå óñòóïàþò äîáëåñòüþ ïåõîòå, à ðâåíèå ëåãàòîâ — óñåðäèþ âîæäåé. (12) Ñïðàâà Ìàðê Âàëåðèé, ñëåâà Ïóáëèé Äåöèé — îáà êîíñóëÿðû136 — âûåçæàþò íà êîííèöå, ñòîÿùåé íà ïðàâîì è ëåâîì êðûëå, ïðèçûâàþò ñ íèìè âìåñòå ñòÿæàòü ñâîþ äîëþ ñëàâû è ì÷àòñÿ íà ïðîòèâîïîëîæíîå âðàæåñêîå êðûëî. (13) Ïðè ýòîé íîâîé îïàñíîñòè, â ïðèäà÷ó ê ïðåæíåé, êîãäà êîííèöà ñ äâóõ ñòîðîí îêðóæèëà âîéñêî è ðèìñêèå ëåãèîíû, ê óæàñó âðàãîâ, ñíîâà èçäàëè áîåâîé êëè÷ è ðèíóëèñü âïåðåä, ñàìíèòû îáðàòèëèñü â áåãñòâî. (14) Ïîëå ñòàëî óæå ïîêðûâàòüñÿ ãðóäàìè òåë è âåëèêîëåïíûì îðóæèåì, à ïåðåïóãàííûå ñàìíèòû ïîíà÷àëó óêðûëèñü â ñâîåì ëàãåðå, íî ïîòîì íå óäåðæàëè è åãî, è äî íàñòóïëåíèÿ íî÷è îí áûë âçÿò, ðàçãðàáëåí è ñïàëåí îãíåì. (15) Ñîãëàñíî ïîñòàíîâëåíèþ ñåíàòà, äèêòàòîð ñïðàâèë òðèóìô, è ãëàâíûì åãî óêðàøåíèåì ÿâèëîñü çàõâà÷åííîå îðóæèå. (16) Îíî îêàçàëîñü ñòîëü âåëèêîëåïíûì, ÷òî ùèòû ñ çîëîòîé íàñå÷êîé ðàçäàëè äëÿ óêðàøåíèÿ ôîðóìà âëàäåëüöàì ìåíÿëüíûõ ëàâîê. Îòñþäà, ãîâîðÿò, áåðåò íà÷àëî îáû÷àé ýäèëîâ óêðàøàòü ôîðóì, êîãäà ïî íåìó ïðîâîçÿò êðûòûå ïîâîçêè ñ èçîáðàæåíèÿìè áîãîâ137. (17) Òàêîå ïðèìåíåíèå ê âÿùåé ñëàâå ñâîèõ áîãîâ íàøëè ðèìëÿíå äëÿ âåëèêîëåïíîãî âðàæåñêîãî âîîðóæåíèÿ; à êàìïàíöû, ïðè èõ ñïåñè è íåíàâèñòè ê ñàìíèòàì, îáðÿäèëè â ýòè äîñïåõè ãëàäèàòîðîâ, äàâàâøèõ ïðåäñòàâëåíèÿ íà ïèðøåñòâàõ, è ïðîçâàëè èõ «ñàìíèòàìè»138. (18)  òîò æå ãîä êîíñóë Ôàáèé îäåðæàë íåñîìíåííóþ è ëåãêóþ ïîáåäó íàä îñòàòêàìè ýòðóññêîãî âîéñêà âîçëå Ïåðóçèè, êîòîðàÿ è ñàìà òîæå íàðóøèëà äîãîâîð î ïåðåìèðèè139. (19) Îí çàõâàòèë áû è ñàìûé ãîðîä — îäåðæàâøè ïîáåäó, îí óæå ïðèáëèçèëñÿ ê åãî ñòåíàì, — íî íàâñòðå÷ó åìó âûøëè ïîñëàíöû æèòåëåé, ÷òîáû ñäàòü ãîðîä ïîáåäèòåëþ. (20) Ïîñòàâèâ â Ïåðóçèè îòðÿä îõðàíû è îòïðàâèâ âïåðåäè ñåáÿ ýòðóññêèõ ïîñëîâ ñ ïðîñüáîé ê ðèìñêîìó ñåíàòó î ìèðå, êîíñóë, òîðæåñòâóÿ ïîáåäó, åùå áîëåå áëèñòàòåëüíóþ, ÷åì äàæå ó äèêòàòîðà, ñ òðèóìôîì âñòóïèë â Ãîðîä. (21) Íàäî ñêàçàòü, ÷òî è ÷åñòü ïîáåäû íàä ñàìíèòàìè ïðèñóäèëè ãëàâíûì îáðàçîì íå äèêòàòîðó, à ëåãàòàì Ïóáëèþ Äåöèþ è Ìàðêó Âàëåðèþ, è íà áëèæàéøèõ âûáîðàõ ïðè ïîëíîì åäèíîäóøèè íàðîä ïðîâîçãëàñèë îäíîãî êîíñóëîì, à äðóãîãî ïðåòîðîì. |
40. Pari subinde periculo gloriaeque eventu bellum in Samnitibus erat, qui praeter ceteros belli apparatus, ut acies sua fulgeret novis armorum insignibus fecerunt. [2] Duo exercitus erant; scuta alterius auro, alterius argento caelaverunt; forma erat scuti: summum latius, qua pectus atque umeri teguntur, fastigio aequali; ad imum cuneatior mobilitatis causa. [3] Spongia pectori tegumentum et sinistrum crus ocrea tectum; galeae cristatae, quae speciem magnitudini corporum adderent. Tunicae auratis militibus versicolores, argentatis linteae candidae. His vaginae argenteae, baltea argentea: auratae vaginae, aurea baltea illis erant, et equorum inaurata tapeta. His dextrum cornu datum; illi in sinistro consistunt. [4] Notus iam Romanis apparatus insignium armorum fuerat doctique a ducibus erant horridum militem esse debere, non caelatum auro et argento sed ferro et animis fretum: [5] quippe illa praedam verius quam arma esse, nitentia ante rem, deformia inter sanguinem et volnera. [6] Virtutem esse militis decus et omnia illa victoriam sequi et ditem hostem quamvis pauperis victoris praemium esse. [7] His Cursor vocibus instinctos milites in proelium ducit. Dextro ipse cornu consistit, sinistro praefecit magistrum equitum. [8] Simul est concursum, ingens fuit cum hoste certamen, non segnius inter dictatorem et magistrum equitum ab utra parte victoria inciperet. [9] Prior forte Iunius commovit hostem, laevo dextrum cornu, sacratos more Samnitium milites eoque candida veste et paribus candore armis insignes; eos se Orco mactare Iunius dictitans cum intulisset signa turbavit ordines et haud dubie impulit aciem. [10] Quod ubi sensit dictator, «Ab laevone cornu victoria incipiet» inquit, «et dextrum cornu, dictatoris acies, alienam pugnam sequetur, non partem maximam victoriae trahet?» [11] Concitat milites; nec peditum virtuti equites aut legatorum studia ducibus cedunt. [12] M. Valerius a dextro, P. Decius ab laevo cornu, ambo consulares, ad equites in cornibus positos evehuntur adhortatique eos ut partem secum capesserent decoris in transversa latera hostium incurrunt. [13] Is novus additus terror cum ex parte utraque circumvasisset aciem et ad terrorem hostium legiones Romanae redintegrato clamore intulissent gradum, tum fuga ab Samnitibus coepta. [14] Iam strage hominum armorumque insignium campi repleri. Ac primo pavidos Samnites castra sua accepere, deinde ne ea quidem retenta; captis direptisque ante noctem iniectus ignis. [15] Dictator ex senatus consulto triumphavit, cuius triumpho longe maximam speciem captiva arma praebuere. [16] Tantum magnificentiae visum in iis, ut aurata scuta dominis argentariarum ad forum ornandum dividerentur. Inde natum initium dicitur fori ornandi ab aedilibus cum tensae ducerentur. [17] Et Romani quidem ad honorem deum insignibus armis hostium usi sunt: Campani ab superbia et odio Samnitium gladiatores, quod spectaculum inter epulas erat, eo ornatu armarunt Samnitiumque nomine compellarunt. [18] Eodem anno cum reliquiis Etruscorum ad Perusiam, quae et ipsa indutiarum fidem ruperat, Fabius consul nec dubia nec difficili victoria dimicat. [19] Ipsum oppidum — nam ad moenia victor accessit — cepisset, ni legati dedentes urbem exissent. [20] Praesidio Perusiae imposito, legationibus Etruriae amicitiam petentibus prae se Romam ad senatum missis consul praestantiore etiam quam dictator victoria triumphans urbem est invectus; [21] quin etiam devictorum Samnitium decus magna ex parte ad legatos, P. Decium et M. Valerium, est versum; quos populus proximis comitiis ingenti consensu consulem alterum, alterum praetorem declaravit. |
ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß