Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà

Êíèãà IX, ãë. 40

Òèò Ëèâèé. Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà. Òîì I. Èçä-âî «Íàóêà» Ì., 1989.
Ïåðåâîä Í. Â. Áðàãèíñêîé. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1926.
ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ

40. (1) Ñðà­çó ïîñëå ýòî­ãî âåëè âîé­íó [308 ã.] ñòîëü æå îïàñ­íóþ è ñòîëü æå ñëàâ­íóþ è óñïåø­íóþ — ïðî­òèâ ñàì­íè­òîâ, êîòî­ðûå ñðå­äè ïðî­÷èõ âîåí­íûõ ïðè­ãîòîâ­ëå­íèé ïîçà­áî­òè­ëèñü è î òîì, ÷òîáû èõ ñòðîé ñâåð­êàë íîâûì âåëè­êî­ëåï­íûì îðó­æè­åì. (2) Áûëî ó íèõ äâà âîé­ñêà: ó îäíî­ãî ùèòû ñ çîëî­òîé íàñå÷­êîé, ó äðó­ãî­ãî — ñ ñåðåá­ðÿ­íîé; à ùèòû áûëè òàêèå: âåðõ­íÿÿ ÷àñòü, çàùè­ùàþ­ùàÿ ãðóäü è ïëå­÷è, ïîøè­ðå, è âåðõ ðîâ­íûé, êíè­çó æå, ÷òîá íå ìåøàòü äâè­ãàòü­ñÿ, ùèò ñóæè­âàë­ñÿ â âèäå êëè­íà. (3) Ãðóäü ó ñàì­íè­òîâ ïðè­êðû­âàë ïàí­öèðü, ëåâóþ ãîëåíü — ïîíî­æè; øëå­ìû ñ ãðåá­íÿ­ìè äîëæ­íû áûëè ñäå­ëàòü ðîñò âîè­íîâ áîëåå âíó­øè­òåëü­íûì. Ó «çîëîòûõ» âîè­íîâ òóíè­êè áûëè ðàç­íî­öâåò­íûå, à ó «ñåðåá­ðÿ­íûõ» — èç áåëî­ñíåæ­íî­ãî ëüíà. Ó ýòèõ ïîñëåä­íèõ áûëè ñåðåá­ðÿ­íûå íîæ­íû è ñåðåá­ðÿ­íûå ïåðå­âÿ­çè, à ó ïåð­âûõ òî è äðó­ãîå — çîëî­òîå, è ïîïî­íû íà êîíÿõ ðàñ­øè­òû çîëî­òîì. Îäíèì îòâå­ëè ïðà­âîå êðû­ëî, äðó­ãèì — ëåâîå. (4) Ýòî áëå­ñòÿ­ùåå âîîðó­æå­íèå áûëî óæå çíà­êî­ìî ðèì­ëÿ­íàì, äà è âîæäè âíó­øè­ëè èì, ÷òî âîè­íó ñâî­èì âèäîì íàä­ëå­æèò óñòðà­øàòü ïðî­òèâ­íè­êà è ïîëà­ãàòü­ñÿ íå íà çîëîòûå è ñåðåá­ðÿ­íûå óêðà­øå­íèÿ, à íà æåëå­çî ñàìèõ ìå÷åé è ñîá­ñò­âåí­íîå ìóæå­ñòâî; (5) à ýòî âñå, ìîë, áîëü­øå ïîõî­äèò íà äîáû­÷ó, à íå íà îðó­æèå: îíî ñâåð­êà­åò ïåðåä áèò­âîé, íî áåç­îáðàç­íî ñðå­äè êðî­âè è óâå­÷èé; (6) äîá­ëåñòü — âîò óêðà­øå­íüå áîé­öà, âñå ïðî­÷åå ïðè­õî­äèò ñ ïîáåäîé, è áîãà­òûé ïðî­òèâ­íèê — âñå­ãî ëèøü íàãðà­äà ïîáåäè­òå­ëþ, áóäü ñàì ïîáåäè­òåëü õîòü íèùèì.

(7) Ïîä­áî­ä­ðèâ âîè­íîâ òàêè­ìè ðå÷à­ìè, Êóð­ñîð âåäåò èõ â áîé. Ñàì îí ñòàë íà ïðà­âîì êðû­ëå, à íà ëåâîì ïîñòà­âèë âîæäåì íà÷àëü­íè­êà êîí­íè­öû. (8) Âðà­ãè ñ ñàìî­ãî íà÷à­ëà ñõâàò­êè äðà­ëèñü óïîð­íî, íî äèê­òà­òîð ñ íà÷àëü­íè­êîì êîí­íè­öû íå ìåíåå ðüÿ­íî ñîñòÿ­çà­ëèñü â òîì, ÷òîá íà ñâî­åì êðû­ëå âîç­âå­ñòèòü íà÷à­ëî ïîáåäå. (9) Ñëó­÷è­ëîñü òàê, ÷òî Þíèé ïåð­âûì ïîòåñ­íèë âðà­ãîâ: ñâî­èì ëåâûì êðû­ëîì — èõ ïðà­âûé, òî åñòü âîè­íîâ, îáðå­÷åí­íûõ ïî ñ.448 ñàì­íèò­ñêî­ìó îáû­÷àþ ïîä­çåì­íûì áîãàì è îòëè­÷àâ­øèõ­ñÿ ïîýòî­ìó áåëî­ñíåæ­íûì îäå­ÿ­íè­åì è ñâåð­êàþ­ùèì ñåðåá­ðîì îðó­æè­åì. Áðî­ñà­ÿñü íà íèõ, Þíèé âñå ïîâòî­ðÿë, ÷òî îáðå­êà­åò èõ Îðêó135, è, ñìå­øàâ èõ ðÿäû, çàìåò­íî ïîòåñ­íèë âåñü ñòðîé. (10) Åäâà óâèäåë ýòî äèê­òà­òîð, êàê âîñ­êëèê­íóë: «Íåóæòî ñ ëåâî­ãî êðû­ëà ïðè­äåò ê íàì ïîáåäà? Íåóæòî íà ïðà­âîì âîè­íû äèê­òà­òî­ðà ñòà­íóò ïëå­ñòèñü â õâî­ñòå ÷óæî­ãî íàòèñ­êà âìå­ñòî òîãî, ÷òîáû ñâî­è­ìè ðóêà­ìè âûðâàòü ó âðà­ãà ïîáåäó?!» (11) Îí âäîõ­íóë ñèëû â âîè­íîâ, è âîò óæå âñàä­íè­êè íå óñòó­ïà­þò äîá­ëå­ñòüþ ïåõî­òå, à ðâå­íèå ëåãà­òîâ — óñåð­äèþ âîæäåé. (12) Ñïðà­âà Ìàðê Âàëå­ðèé, ñëå­âà Ïóá­ëèé Äåöèé — îáà êîí­ñó­ëÿ­ðû136 — âûåç­æà­þò íà êîí­íè­öå, ñòî­ÿ­ùåé íà ïðà­âîì è ëåâîì êðû­ëå, ïðè­çû­âà­þò ñ íèìè âìå­ñòå ñòÿ­æàòü ñâîþ äîëþ ñëà­âû è ì÷àò­ñÿ íà ïðî­òè­âî­ïî­ëîæ­íîå âðà­æå­ñêîå êðû­ëî. (13) Ïðè ýòîé íîâîé îïàñ­íî­ñòè, â ïðè­äà­÷ó ê ïðåæ­íåé, êîãäà êîí­íè­öà ñ äâóõ ñòî­ðîí îêðó­æè­ëà âîé­ñêî è ðèì­ñêèå ëåãè­î­íû, ê óæà­ñó âðà­ãîâ, ñíî­âà èçäà­ëè áîå­âîé êëè÷ è ðèíó­ëèñü âïå­ðåä, ñàì­íè­òû îáðà­òè­ëèñü â áåã­ñòâî. (14) Ïîëå ñòà­ëî óæå ïîêðû­âàòü­ñÿ ãðóäà­ìè òåë è âåëè­êî­ëåï­íûì îðó­æè­åì, à ïåðå­ïó­ãàí­íûå ñàì­íè­òû ïîíà­÷à­ëó óêðû­ëèñü â ñâî­åì ëàãå­ðå, íî ïîòîì íå óäåð­æà­ëè è åãî, è äî íàñòóï­ëå­íèÿ íî÷è îí áûë âçÿò, ðàç­ãðàá­ëåí è ñïà­ëåí îãíåì.

(15) Ñîãëàñ­íî ïîñòà­íîâ­ëå­íèþ ñåíà­òà, äèê­òà­òîð ñïðà­âèë òðè­óìô, è ãëàâ­íûì åãî óêðà­øå­íè­åì ÿâè­ëîñü çàõâà­÷åí­íîå îðó­æèå. (16) Îíî îêà­çà­ëîñü ñòîëü âåëè­êî­ëåï­íûì, ÷òî ùèòû ñ çîëî­òîé íàñå÷­êîé ðàçäà­ëè äëÿ óêðà­øå­íèÿ ôîðó­ìà âëà­äåëü­öàì ìåíÿëü­íûõ ëàâîê. Îòñþäà, ãîâî­ðÿò, áåðåò íà÷à­ëî îáû­÷àé ýäè­ëîâ óêðà­øàòü ôîðóì, êîãäà ïî íåìó ïðî­âî­çÿò êðû­òûå ïîâîç­êè ñ èçî­áðà­æå­íè­ÿ­ìè áîãîâ137. (17) Òàêîå ïðè­ìå­íå­íèå ê âÿùåé ñëà­âå ñâî­èõ áîãîâ íàøëè ðèì­ëÿíå äëÿ âåëè­êî­ëåï­íî­ãî âðà­æå­ñêî­ãî âîîðó­æå­íèÿ; à êàì­ïàí­öû, ïðè èõ ñïå­ñè è íåíà­âè­ñòè ê ñàì­íè­òàì, îáðÿäè­ëè â ýòè äîñïå­õè ãëà­äè­à­òî­ðîâ, äàâàâ­øèõ ïðåä­ñòàâ­ëå­íèÿ íà ïèð­øå­ñòâàõ, è ïðî­çâà­ëè èõ «ñàì­íè­òà­ìè»138.

(18)  òîò æå ãîä êîí­ñóë Ôàáèé îäåð­æàë íåñî­ìíåí­íóþ è ëåã­êóþ ïîáåäó íàä îñòàò­êà­ìè ýòðóñ­ñêî­ãî âîé­ñêà âîç­ëå Ïåðó­çèè, êîòî­ðàÿ è ñàìà òîæå íàðó­øè­ëà äîãî­âîð î ïåðå­ìè­ðèè139. (19) Îí çàõâà­òèë áû è ñàìûé ãîðîä — îäåð­æàâ­øè ïîáåäó, îí óæå ïðè­áëè­çèë­ñÿ ê åãî ñòå­íàì, — íî íàâñòðå­÷ó åìó âûøëè ïîñëàí­öû æèòå­ëåé, ÷òîáû ñäàòü ãîðîä ïîáåäè­òå­ëþ. (20) Ïîñòà­âèâ â Ïåðó­çèè îòðÿä îõðà­íû è îòïðà­âèâ âïå­ðå­äè ñåáÿ ýòðóñ­ñêèõ ïîñëîâ ñ ïðîñü­áîé ê ðèì­ñêî­ìó ñåíà­òó î ìèðå, êîí­ñóë, òîð­æå­ñò­âóÿ ïîáåäó, åùå áîëåå áëè­ñòà­òåëü­íóþ, ÷åì äàæå ó äèê­òà­òî­ðà, ñ òðè­óì­ôîì âñòó­ïèë â Ãîðîä. (21) Íàäî ñêà­çàòü, ÷òî è ÷åñòü ïîáåäû íàä ñàì­íè­òà­ìè ïðè­ñóäè­ëè ãëàâ­íûì îáðà­çîì íå äèê­òà­òî­ðó, à ëåãà­òàì Ïóá­ëèþ Äåöèþ è Ìàð­êó Âàëå­ðèþ, è íà áëè­æàé­øèõ âûáî­ðàõ ïðè ïîë­íîì åäè­íî­äó­øèè íàðîä ïðî­âîç­ãëà­ñèë îäíî­ãî êîí­ñó­ëîì, à äðó­ãî­ãî ïðå­òî­ðîì.

40. Pa­ri su­bin­de pe­ri­cu­lo glo­riaeque even­tu bel­lum in Sam­ni­ti­bus erat, qui prae­ter ce­te­ros bel­li ap­pa­ra­tus, ut acies sua ful­ge­ret no­vis ar­mo­rum in­sig­ni­bus fe­ce­runt. [2] Duo exer­ci­tus erant; scu­ta al­te­rius auro, al­te­rius ar­gen­to cae­la­ve­runt; for­ma erat scu­ti: sum­mum la­tius, qua pec­tus at­que ume­ri te­gun­tur, fas­ti­gio aequa­li; ad imum cu­nea­tior mo­bi­li­ta­tis cau­sa. [3] Spon­gia pec­to­ri te­gu­men­tum et si­nistrum crus oc­rea tec­tum; ga­leae cris­ta­tae, quae spe­ciem mag­ni­tu­di­ni cor­po­rum ad­de­rent. Tu­ni­cae aura­tis mi­li­ti­bus ver­si­co­lo­res, ar­gen­ta­tis lin­teae can­di­dae. His va­gi­nae ar­gen­teae, bal­tea ar­gen­tea: aura­tae va­gi­nae, aurea bal­tea il­lis erant, et equo­rum inau­ra­ta ta­pe­ta. His dextrum cor­nu da­tum; il­li in si­nistro con­sis­tunt. [4] No­tus iam Ro­ma­nis ap­pa­ra­tus in­sig­nium ar­mo­rum fue­rat doc­ti­que a du­ci­bus erant hor­ri­dum mi­li­tem es­se de­be­re, non cae­la­tum auro et ar­gen­to sed fer­ro et ani­mis fre­tum: [5] quip­pe il­la prae­dam ve­rius quam ar­ma es­se, ni­ten­tia an­te rem, de­for­mia in­ter san­gui­nem et vol­ne­ra. [6] Vir­tu­tem es­se mi­li­tis de­cus et om­nia il­la vic­to­riam se­qui et di­tem hos­tem quam­vis pau­pe­ris vic­to­ris prae­mium es­se.

[7] His Cur­sor vo­ci­bus instinctos mi­li­tes in proe­lium du­cit. Dextro ip­se cor­nu con­sis­tit, si­nistro prae­fe­cit ma­gistrum equi­tum. [8] Si­mul est con­cur­sum, in­gens fuit cum hos­te cer­ta­men, non seg­nius in­ter dic­ta­to­rem et ma­gistrum equi­tum ab ut­ra par­te vic­to­ria in­ci­pe­ret. [9] Prior for­te Iuni­us com­mo­vit hos­tem, lae­vo dextrum cor­nu, sac­ra­tos mo­re Sam­ni­tium mi­li­tes eoque can­di­da ves­te et pa­ri­bus can­do­re ar­mis in­sig­nes; eos se Or­co mac­ta­re Iuni­us dic­ti­tans cum in­tu­lis­set sig­na tur­ba­vit or­di­nes et haud du­bie im­pu­lit aciem. [10] Quod ubi sen­sit dic­ta­tor, «Ab lae­vo­ne cor­nu vic­to­ria in­ci­piet» in­quit, «et dextrum cor­nu, dic­ta­to­ris acies, alie­nam pug­nam se­que­tur, non par­tem ma­xi­mam vic­to­riae tra­het?» [11] Con­ci­tat mi­li­tes; nec pe­di­tum vir­tu­ti equi­tes aut le­ga­to­rum stu­dia du­ci­bus ce­dunt. [12] M. Va­le­rius a dextro, P. De­cius ab lae­vo cor­nu, am­bo con­su­la­res, ad equi­tes in cor­ni­bus po­si­tos eve­hun­tur ad­hor­ta­ti­que eos ut par­tem se­cum ca­pes­se­rent de­co­ris in transver­sa la­te­ra hos­tium in­cur­runt. [13] Is no­vus ad­di­tus ter­ror cum ex par­te ut­ra­que cir­cum­va­sis­set aciem et ad ter­ro­rem hos­tium le­gio­nes Ro­ma­nae re­din­teg­ra­to cla­mo­re in­tu­lis­sent gra­dum, tum fu­ga ab Sam­ni­ti­bus coep­ta. [14] Iam stra­ge ho­mi­num ar­mo­rum­que in­sig­nium cam­pi rep­le­ri. Ac pri­mo pa­vi­dos Sam­ni­tes castra sua ac­ce­pe­re, dein­de ne ea qui­dem re­ten­ta; cap­tis di­rep­tis­que an­te noc­tem iniec­tus ig­nis.

[15] Dic­ta­tor ex se­na­tus con­sul­to tri­um­pha­vit, cui­us tri­um­pho lon­ge ma­xi­mam spe­ciem cap­ti­va ar­ma prae­bue­re. [16] Tan­tum mag­ni­fi­cen­tiae vi­sum in iis, ut aura­ta scu­ta do­mi­nis ar­gen­ta­ria­rum ad fo­rum or­nan­dum di­vi­de­ren­tur. In­de na­tum ini­tium di­ci­tur fo­ri or­nan­di ab aedi­li­bus cum ten­sae du­ce­ren­tur. [17] Et Ro­ma­ni qui­dem ad ho­no­rem deum in­sig­ni­bus ar­mis hos­tium usi sunt: Cam­pa­ni ab su­per­bia et odio Sam­ni­tium gla­dia­to­res, quod spec­ta­cu­lum in­ter epu­las erat, eo or­na­tu ar­ma­runt Sam­ni­tium­que no­mi­ne com­pel­la­runt.

[18] Eodem an­no cum re­li­quiis Et­rus­co­rum ad Pe­ru­siam, quae et ip­sa in­du­tia­rum fi­dem ru­pe­rat, Fa­bius con­sul nec du­bia nec dif­fi­ci­li vic­to­ria di­mi­cat. [19] Ip­sum op­pi­dum — nam ad moe­nia vic­tor ac­ces­sit — ce­pis­set, ni le­ga­ti de­den­tes ur­bem exis­sent. [20] Prae­si­dio Pe­ru­siae im­po­si­to, le­ga­tio­ni­bus Et­ru­riae ami­ci­tiam pe­ten­ti­bus prae se Ro­mam ad se­na­tum mis­sis con­sul praes­tan­tio­re etiam quam dic­ta­tor vic­to­ria tri­um­phans ur­bem est in­vec­tus; [21] quin etiam de­vic­to­rum Sam­ni­tium de­cus mag­na ex par­te ad le­ga­tos, P. De­cium et M. Va­le­rium, est ver­sum; quos po­pu­lus pro­xi­mis co­mi­tiis in­gen­ti con­sen­su con­su­lem al­te­rum, al­te­rum prae­to­rem dec­la­ra­vit.

ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß


  • 135Îðê — îäèí èç áîãîâ ïîä­çåì­íî­ãî ìèðà. Åãî èìÿ îáî­çíà­÷à­åò òàê­æå ïîä­çåì­íûé ìèð âîîá­ùå.
  • 136Ñì.: ïðè­ìå÷. 115 ê êí. II.
  • 137Ýòî òàê íàçû­âàå­ìûå òåí­ñû (ñì.: ïðè­ìå÷. 112 ê êí. V).
  • 138Ãëà­äè­à­òîð­ñêèå èãðû ïðî­èñ­õî­äÿò îò ýòðóñ­ñêèõ ïîãðå­áàëü­íûõ îáû­÷à­åâ (â êîíå÷­íîì ñ÷å­òå îò ÷åëî­âå­÷å­ñêèõ æåðò­âî­ïðè­íî­øå­íèé). Âûñêà­çû­âà­ëîñü ïðåä­ïî­ëî­æå­íèå, ÷òî â Ðèì îíè ïðè­øëè ÷åðåç êàì­ïàí­öåâ.  Ðèìå ñóùå­ñò­âî­âà­ëè ñ 265 ã. äî í. ý. — ñíà­÷à­ëà òîæå êàê ïîãðå­áàëü­íûé îáû­÷àé.
  • 139Ñð.: IX, 37, 11—12.
  • ÈÑÒÎÐÈß ÄÐÅÂÍÅÃÎ ÐÈÌÀ
    1327007031 1327007042 1327008013 1364000941 1364000942 1364000943