Ïåðåâîä Í. Â. Áðàãèíñêîé. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1926. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
35. (1) Äëÿ äðóãîãî êîíñóëà — Ìàðêà Àòèëèÿ — âîéíà áûëà äàëåêî íå ñòîëü ëåãêîé. Îí âåë ëåãèîíû ê Ëóöåðèè, ïðîñëûøàâ, ÷òî îíà îñàæäàåìà ñàìíèòàìè, è ó ëóöåðèéñêèõ ãðàíèö íåïðèÿòåëü ïðåãðàäèë åìó ïóòü. Îæåñòî÷åíèå óðàâíÿëî ñèëû ïðîòèâíèêîâ; (2) áèëèñü ñ ïåðåìåííûì óñïåõîì, è ÿâíîé ïîáåäû íå îäåðæàë íèêòî; íî äëÿ ðèìëÿí ïîñëåäñòâèÿ îêàçàëèñü áîëåå òÿæåëûìè — îíè âåäü íå áûëè ïðèâû÷íû ê ïîðàæåíèÿì, à óõîäÿ ñ ïîëÿ áîÿ, îíè ÿñíåé, ÷åì â ïûëó ñðàæåíèÿ, óâèäåëè, íàñêîëüêî áîëüøå èõ ñîáñòâåííûå ïîòåðè è óáèòûìè è ðàíåíûìè. (3) Îò ýòîãî âñåõ â ëàãåðå îõâàòèë òàêîé óæàñ, ÷òî, ñëó÷èñü íå÷òî ïîäîáíîå âî âðåìÿ ñðàæåíèÿ, ðèìëÿíàì íå ìèíîâàòü ñîêðóøèòåëüíîãî ïîðàæåíèÿ. Íî÷ü îíè ïðîâåëè â òðåâîãå, îæèäàÿ âîò-âîò âòîðæåíèÿ ñàìíèòîâ â èõ ëàãåðü èëè íà çàðå — ðóêîïàøíîé ñ ïîáåäîíîñíûì âðàãîì. (4) Íåïðèÿòåëü ïîíåñ ìåíüøèå ïîòåðè, íî äóõîì ïàë íå ìåíüøå. Êîãäà ðàññâåëî, íå áûëî ó ñàìíèòîâ èíîãî æåëàíèÿ, êàê óéòè áåç áîÿ. Íî äîðîãà áûëà òîëüêî îäíà, è âåëà îíà êàê ðàç ìèìî âðàæåñêîãî ëàãåðÿ. Êîãäà ñàìíèòû äâèíóëèñü ïî íåé, ýòî âûãëÿäåëî òàê, áóäòî îíè ïðÿìèêîì ïîøëè íà ëàãåðü ïðèñòóïîì. (5) Êîíñóë ïðèêàçûâàåò âîèíàì áðàòüñÿ çà îðóæèå è ñëåäîì çà íèì âûõîäèòü çà âàë; ëåãàòàì, òðèáóíàì è íà÷àëüíèêàì ñîþçíèêîâ îí óêàçûâàåò, êîìó ÷òî íóæíî äåëàòü. (6) Âñå îíè çàâåðÿþò, ÷òî ñàìè-òî îíè âûïîëíÿò âñå, ÷òî òðåáóåòñÿ, âîò òîëüêî âîèíû ïàëè äóõîì, ïðîâåäÿ öåëóþ íî÷ü áåç ñíà, ñðåäè ñòîíîâ ðàíåíûõ è óìèðàþùèõ. (7) Ïîéäè âðàã íà ïðèñòóï äî ðàññâåòà, âîèíû îò òàêîãî óæàñà ìîãëè áû äàæå çíàìåíà ñâîè ïîêèíóòü. Ñåé÷àñ ñòûä óäåðæèâàåò èõ îò áåãñòâà, íî â îñòàëüíîì îíè âñå ðàâíî ÷òî ïîáåæäåííûå. (8) Âûñëóøàâ âñå ýòî, êîíñóë ðåøèë ñàì ïîéòè ê âîèíàì è ïîãîâîðèòü ñ íèìè. Âåçäå, ãäå îí ïîÿâëÿëñÿ, îí òîðîïèë âîèíîâ, ìåäëÿùèõ áðàòüñÿ çà îðóæèå, ñ.491 ãîâîðÿ: (9) ê ÷åìó îòñòóïàòü è ïîêàçûâàòü òûë? Åñëè íå âûñòóïèòü íà áîé, âðàã ñàì âñòóïèò â ëàãåðü, êòî íå õî÷åò çàùèùàòü âàë, òîìó ïðèäåòñÿ çàùèùàòü ñâîè øàòðû. Åñëè äðàòüñÿ ñ îðóæèåì â ðóêàõ, òî åùå íåèçâåñòíî, ÷üÿ áóäåò ïîáåäà; (10) íî êòî ñèäèò áåçîðóæíûé ñëîæà ðóêè è ïîäæèäàåò âðàãà, òîãî æäåò ëèáî ñìåðòü, ëèáî ðàáñòâî. (11) À áîéöû íà ýòè óïðåêè îòâå÷àëè, ÷òî âêîíåö èçìîòàíû, îáåññèëåíû è îáåñêðîâëåíû â÷åðàøíèì ñðàæåíèåì, ìåæäó òåì êàê âðàãîâ ñî â÷åðàøíåãî ñòàëî, êàæåòñÿ, åùå áîëüøå. (12) Âîéñêî ñàìíèòîâ òåì âðåìåíåì ïðèáëèæàëîñü. Ðàññìîòðåâ èõ ñ áëèçêîãî ðàññòîÿíèÿ ïîëó÷øå, îáúÿâëÿþò, ÷òî ñàìíèòû íåñóò ñ ñîáîþ êîëüÿ, íå èíà÷å êàê æåëàÿ îñàäèòü ëàãåðü114. (13) Òóò æå êîíñóë çàêðè÷àë, ÷òî ïîçîðíî è ïðåñòóïíî òåðïåòü òàêîå îñêîðáëåíèå è áåñ÷åñòèå îò ñàìîãî íè÷òîæíîãî âðàãà. (14) «Òàê ÷òî æå, — êðè÷àë îí, — íåóæåëè ìû òàê è ñÿäåì â îñàäó â ýòîì ëàãåðå, ïðåäïî÷òåì ïîñòûäíóþ ñìåðòü îò ãîëîäà äîáëåñòíîé, ðàç íàäî, ãèáåëè îò ìå÷à? Äà ïîìîãóò íàì áîãè! ×òî êîìó äîñòîéíåé, òîò òî è äåëàé, (15) à êîíñóë Ìàðê Àòèëèé, äàæå åñëè íèêòî çà íèì íå äâèíåòñÿ, â îäèíî÷êó ïîéäåò íà âðàãà, ÷òîá ïîãèáíóòü ìåæ ñàìíèòñêèõ çíàìåí, ëèøü áû íå âèäåòü, êàê ðèìñêèé ëàãåðü âðàãè îêðóæàþò ÷àñòîêîëîì!» (16) Ëåãàòû è òðèáóíû, âñå òóðìû êîííèöû è öåíòóðèîíû ïåðâîãî ðÿäà îäîáðèëè ðå÷ü êîíñóëà êðèêàìè. (17) Òîãäà ïðèñòûæåííûå âîèíû ìàëî-ïîìàëó âîîðóæàþòñÿ, ìàëî-ïîìàëó âûõîäÿò èç ëàãåðÿ äëèííîé íåñòðîéíîé âåðåíèöåþ. Óãðþìî, ñëîâíî ïîáåæäåííûå, èäóò îíè íà âðàãà, ñòîëü æå ðàñòåðÿííîãî è ìàëîäóøíîãî. (18) Âîò ïî÷åìó åäâà ñàìíèòû çàâèäåëè ðèìñêèå çíàìåíà, òîò÷àñ îò ïåðâîãî äî ïîñëåäíåãî ðÿäà ïðîíåñëîñü: ÷åãî áîÿëèñü, òî è ñëó÷èëîñü! ðèìëÿíå âûõîäÿò èç ëàãåðÿ, ÷òîáû ïðåãðàäèòü èì ïóòü! (19) íåò äîðîãè äàæå äëÿ áåãñòâà: ëèáî íàäî ïîãèáíóòü íà ìåñòå, ëèáî îïðîêèíóòü âðàãîâ è óéòè ïî èõ òåëàì. |
35. Alteri consuli M. Atilio nequaquam tam facile bellum fuit. Cum ad Luceriam duceret legiones, quam oppugnari ab Samnitibus audierat, ad finem Lucerinum ei hostis obvius fuit. Ibi ira vires aequavit; [2] proelium varium et anceps fuit, tristius tamen eventu Romanis, et quia insueti erant vinci et quia digredientes magis quam in ipso certamine senserunt quantum in sua parte plus volnerum ac caedis fuisset. [3] Itaque is terror in castris ortus, qui si pugnantes cepisset, insignis accepta clades foret; tum quoque sollicita nox fuit iam invasurum castra Samnitem credentibus aut prima luce cum victoribus conserendas manus. [4] Minus cladis ceterum non plus animorum ad hostes erat. Ubi primum inluxit, abire sine certamine cupiunt; sed via una et ea ipsa praeter hostes erat, qua ingressi praebuere speciem recta tendentium ad castra oppugnanda. [5] Consul arma capere milites iubet et sequi se extra vallum; legatis tribunis praefectis sociorum imperat quod apud quemque facto opus est. [6] Omnes adfirmant se quidem omnia facturos, sed militum iacere animos; tota nocte inter volnera et gemitus morientium vigilatum esse; [7] si ante lucem ad castra ventum foret, tantum pavoris fuisse ut relicturi signa fuerint; nunc pudore a fuga contineri, alioqui pro victis esse. [8] Quae ubi consul accepit, sibimet ipsi circumeundos adloquendosque milites ratus, ut ad quosque venerat, cunctantes arma capere increpabat: [9] quid cessarent tergiversarenturque? Hostem in castra venturum nisi illi extra castra exissent, et pro tentoriis suis pugnaturos si pro vallo nollent. Armatis ac dimicantibus dubiam victoriam esse; [10] qui nudus atque inermis hostem maneat, ei aut mortem aut servitutem patiendam. [11] Haec iurganti increpantique respondebant confectos se pugna hesterna esse, nec virium quicquam nec sanguinis superesse; maiorem multitudinem hostium apparere quam pridie fuerit. [12] Inter haec appropinquabat agmen; et iam breviore intervallo certiora intuentes, vallum secum portare Samnitem adfirmant nec dubium esse quin castra circumvallaturi sint. [13] Tunc enimvero consul indignum facinus esse vociferari tantam contumeliam ignominiamque ab ignavissimo accipi hoste. [14] «Etiamne circumsedebimur» inquit «in castris, ut fame potius per ignominiam quam ferro, si necesse est, per virtutem moriamur?» Di bene verterent; facerent quod se dignum quisque ducerent: [15] consulem M. Atilium vel solum, si nemo alius sequatur, iturum adversus hostes casurumque inter signa Samnitium potius quam circumvallari castra Romana videat. [16] Dicta consulis legati tribunique et omnes turmae equitum et centuriones primorum ordinum approbavere. [17] Tum pudore victus miles segniter arma capit, segniter e castris egreditur longo agmine nec continenti; maesti ac prope victi procedunt adversus hostem nec spe nec animo certiorem. [18] Itaque simul conspecta sunt Romana signa, extemplo a primo Samnitium agmine ad novissimum fremitus perfertur, exire, id quod timuerint, ad impediendum iter Romanos; [19] nullam inde ne fugae quidem patere viam; illo loco aut cadendum esse aut stratis hostibus per corpora eorum evadendum. |
ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß