Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà

Êíèãà X, ãë. 35

Òèò Ëèâèé. Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà. Òîì I. Èçä-âî «Íàóêà» Ì., 1989.
Ïåðåâîä Í. Â. Áðàãèíñêîé. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1926.
ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ

35. (1) Äëÿ äðó­ãî­ãî êîí­ñó­ëà — Ìàð­êà Àòè­ëèÿ — âîé­íà áûëà äàëå­êî íå ñòîëü ëåã­êîé. Îí âåë ëåãè­î­íû ê Ëóöå­ðèè, ïðî­ñëû­øàâ, ÷òî îíà îñà­æäàå­ìà ñàì­íè­òà­ìè, è ó ëóöå­ðèé­ñêèõ ãðà­íèö íåïðè­ÿ­òåëü ïðå­ãðà­äèë åìó ïóòü. Îæå­ñòî­÷å­íèå óðàâ­íÿ­ëî ñèëû ïðî­òèâ­íè­êîâ; (2) áèëèñü ñ ïåðå­ìåí­íûì óñïå­õîì, è ÿâíîé ïîáåäû íå îäåð­æàë íèêòî; íî äëÿ ðèì­ëÿí ïîñëåä­ñò­âèÿ îêà­çà­ëèñü áîëåå òÿæå­ëû­ìè — îíè âåäü íå áûëè ïðè­âû÷­íû ê ïîðà­æå­íè­ÿì, à óõî­äÿ ñ ïîëÿ áîÿ, îíè ÿñíåé, ÷åì â ïûëó ñðà­æå­íèÿ, óâèäå­ëè, íàñêîëü­êî áîëü­øå èõ ñîá­ñò­âåí­íûå ïîòå­ðè è óáè­òû­ìè è ðàíå­íû­ìè. (3) Îò ýòî­ãî âñåõ â ëàãå­ðå îõâà­òèë òàêîé óæàñ, ÷òî, ñëó­÷èñü íå÷òî ïîäîá­íîå âî âðå­ìÿ ñðà­æå­íèÿ, ðèì­ëÿ­íàì íå ìèíî­âàòü ñîêðó­øè­òåëü­íî­ãî ïîðà­æå­íèÿ. Íî÷ü îíè ïðî­âå­ëè â òðå­âî­ãå, îæè­äàÿ âîò-âîò âòîð­æå­íèÿ ñàì­íè­òîâ â èõ ëàãåðü èëè íà çàðå — ðóêî­ïàø­íîé ñ ïîáåäî­íîñ­íûì âðà­ãîì.

(4) Íåïðè­ÿ­òåëü ïîíåñ ìåíü­øèå ïîòå­ðè, íî äóõîì ïàë íå ìåíü­øå. Êîãäà ðàñ­ñâå­ëî, íå áûëî ó ñàì­íè­òîâ èíî­ãî æåëà­íèÿ, êàê óéòè áåç áîÿ. Íî äîðî­ãà áûëà òîëü­êî îäíà, è âåëà îíà êàê ðàç ìèìî âðà­æå­ñêî­ãî ëàãå­ðÿ. Êîãäà ñàì­íè­òû äâè­íó­ëèñü ïî íåé, ýòî âûãëÿäå­ëî òàê, áóä­òî îíè ïðÿ­ìè­êîì ïîøëè íà ëàãåðü ïðè­ñòó­ïîì. (5) Êîí­ñóë ïðè­êà­çû­âà­åò âîè­íàì áðàòü­ñÿ çà îðó­æèå è ñëå­äîì çà íèì âûõî­äèòü çà âàë; ëåãà­òàì, òðè­áó­íàì è íà÷àëü­íè­êàì ñîþç­íè­êîâ îí óêà­çû­âà­åò, êîìó ÷òî íóæ­íî äåëàòü. (6) Âñå îíè çàâå­ðÿ­þò, ÷òî ñàìè-òî îíè âûïîë­íÿò âñå, ÷òî òðå­áó­åò­ñÿ, âîò òîëü­êî âîè­íû ïàëè äóõîì, ïðî­âåäÿ öåëóþ íî÷ü áåç ñíà, ñðå­äè ñòî­íîâ ðàíå­íûõ è óìè­ðàþ­ùèõ. (7) Ïîé­äè âðàã íà ïðè­ñòóï äî ðàñ­ñâå­òà, âîè­íû îò òàêî­ãî óæà­ñà ìîã­ëè áû äàæå çíà­ìå­íà ñâîè ïîêè­íóòü. Ñåé­÷àñ ñòûä óäåð­æè­âà­åò èõ îò áåã­ñòâà, íî â îñòàëü­íîì îíè âñå ðàâ­íî ÷òî ïîáåæ­äåí­íûå. (8) Âûñëó­øàâ âñå ýòî, êîí­ñóë ðåøèë ñàì ïîé­òè ê âîè­íàì è ïîãî­âî­ðèòü ñ íèìè. Âåçäå, ãäå îí ïîÿâ­ëÿë­ñÿ, îí òîðî­ïèë âîè­íîâ, ìåä­ëÿ­ùèõ áðàòü­ñÿ çà îðó­æèå, ñ.491 ãîâî­ðÿ: (9) ê ÷åìó îòñòó­ïàòü è ïîêà­çû­âàòü òûë? Åñëè íå âûñòó­ïèòü íà áîé, âðàã ñàì âñòó­ïèò â ëàãåðü, êòî íå õî÷åò çàùè­ùàòü âàë, òîìó ïðè­äåò­ñÿ çàùè­ùàòü ñâîè øàò­ðû. Åñëè äðàòü­ñÿ ñ îðó­æè­åì â ðóêàõ, òî åùå íåèç­âåñò­íî, ÷üÿ áóäåò ïîáåäà; (10) íî êòî ñèäèò áåç­îðóæ­íûé ñëî­æà ðóêè è ïîä­æèäà­åò âðà­ãà, òîãî æäåò ëèáî ñìåðòü, ëèáî ðàá­ñòâî. (11) À áîé­öû íà ýòè óïðå­êè îòâå­÷à­ëè, ÷òî âêî­íåö èçìîòà­íû, îáåñ­ñè­ëå­íû è îáåñ­êðîâ­ëå­íû â÷å­ðàø­íèì ñðà­æå­íè­åì, ìåæ­äó òåì êàê âðà­ãîâ ñî â÷å­ðàø­íå­ãî ñòà­ëî, êàæåò­ñÿ, åùå áîëü­øå.

(12) Âîé­ñêî ñàì­íè­òîâ òåì âðå­ìå­íåì ïðè­áëè­æà­ëîñü. Ðàñ­ñìîò­ðåâ èõ ñ áëèç­êî­ãî ðàñ­ñòî­ÿ­íèÿ ïîëó÷­øå, îáú­ÿâ­ëÿ­þò, ÷òî ñàì­íè­òû íåñóò ñ ñîáîþ êîëüÿ, íå èíà­÷å êàê æåëàÿ îñà­äèòü ëàãåðü114. (13) Òóò æå êîí­ñóë çàêðè­÷àë, ÷òî ïîçîð­íî è ïðå­ñòóï­íî òåð­ïåòü òàêîå îñêîðá­ëå­íèå è áåñ­÷å­ñòèå îò ñàìî­ãî íè÷òîæ­íî­ãî âðà­ãà. (14) «Òàê ÷òî æå, — êðè­÷àë îí, — íåóæå­ëè ìû òàê è ñÿäåì â îñà­äó â ýòîì ëàãå­ðå, ïðåä­ïî­÷òåì ïîñòûä­íóþ ñìåðòü îò ãîëî­äà äîá­ëåñò­íîé, ðàç íàäî, ãèáå­ëè îò ìå÷à? Äà ïîìî­ãóò íàì áîãè! ×òî êîìó äîñòîé­íåé, òîò òî è äåëàé, (15) à êîí­ñóë Ìàðê Àòè­ëèé, äàæå åñëè íèêòî çà íèì íå äâè­íåò­ñÿ, â îäè­íî÷­êó ïîé­äåò íà âðà­ãà, ÷òîá ïîãèá­íóòü ìåæ ñàì­íèò­ñêèõ çíà­ìåí, ëèøü áû íå âèäåòü, êàê ðèì­ñêèé ëàãåðü âðà­ãè îêðó­æà­þò ÷àñòî­êî­ëîì!» (16) Ëåãà­òû è òðè­áó­íû, âñå òóð­ìû êîí­íè­öû è öåí­òó­ðè­î­íû ïåð­âî­ãî ðÿäà îäîá­ðè­ëè ðå÷ü êîí­ñó­ëà êðè­êà­ìè. (17) Òîãäà ïðè­ñòû­æåí­íûå âîè­íû ìàëî-ïîìà­ëó âîîðó­æà­þò­ñÿ, ìàëî-ïîìà­ëó âûõî­äÿò èç ëàãå­ðÿ äëèí­íîé íåñòðîé­íîé âåðå­íè­öåþ. Óãðþ­ìî, ñëîâ­íî ïîáåæ­äåí­íûå, èäóò îíè íà âðà­ãà, ñòîëü æå ðàñ­òå­ðÿí­íî­ãî è ìàëî­äóø­íî­ãî. (18) Âîò ïî÷å­ìó åäâà ñàì­íè­òû çàâèäå­ëè ðèì­ñêèå çíà­ìå­íà, òîò­÷àñ îò ïåð­âî­ãî äî ïîñëåä­íå­ãî ðÿäà ïðî­íåñ­ëîñü: ÷åãî áîÿ­ëèñü, òî è ñëó­÷è­ëîñü! ðèì­ëÿíå âûõî­äÿò èç ëàãå­ðÿ, ÷òîáû ïðå­ãðà­äèòü èì ïóòü! (19) íåò äîðî­ãè äàæå äëÿ áåã­ñòâà: ëèáî íàäî ïîãèá­íóòü íà ìåñòå, ëèáî îïðî­êè­íóòü âðà­ãîâ è óéòè ïî èõ òåëàì.

35. Al­te­ri con­su­li M. Ati­lio ne­qua­quam tam fa­ci­le bel­lum fuit. Cum ad Lu­ce­riam du­ce­ret le­gio­nes, quam op­pug­na­ri ab Sam­ni­ti­bus audie­rat, ad fi­nem Lu­ce­ri­num ei hos­tis ob­vius fuit. Ibi ira vi­res aequa­vit; [2] proe­lium va­rium et an­ceps fuit, tris­tius ta­men even­tu Ro­ma­nis, et quia in­sue­ti erant vin­ci et quia dig­re­dien­tes ma­gis quam in ip­so cer­ta­mi­ne sen­se­runt quan­tum in sua par­te plus vol­ne­rum ac cae­dis fuis­set. [3] Ita­que is ter­ror in castris or­tus, qui si pug­nan­tes ce­pis­set, in­sig­nis ac­cep­ta cla­des fo­ret; tum quo­que sol­li­ci­ta nox fuit iam in­va­su­rum castra Sam­ni­tem cre­den­ti­bus aut pri­ma lu­ce cum vic­to­ri­bus con­se­ren­das ma­nus.

[4] Mi­nus cla­dis ce­te­rum non plus ani­mo­rum ad hos­tes erat. Ubi pri­mum in­lu­xit, abi­re si­ne cer­ta­mi­ne cu­piunt; sed via una et ea ip­sa prae­ter hos­tes erat, qua ingres­si prae­bue­re spe­ciem rec­ta ten­den­tium ad castra op­pug­nan­da. [5] Con­sul ar­ma ca­pe­re mi­li­tes iubet et se­qui se extra val­lum; le­ga­tis tri­bu­nis prae­fec­tis so­cio­rum im­pe­rat quod apud quem­que fac­to opus est. [6] Om­nes ad­fir­mant se qui­dem om­nia fac­tu­ros, sed mi­li­tum iace­re ani­mos; to­ta noc­te in­ter vol­ne­ra et ge­mi­tus mo­rien­tium vi­gi­la­tum es­se; [7] si an­te lu­cem ad castra ven­tum fo­ret, tan­tum pa­vo­ris fuis­se ut re­lic­tu­ri sig­na fue­rint; nunc pu­do­re a fu­ga con­ti­ne­ri, alio­qui pro vic­tis es­se.

[8] Quae ubi con­sul ac­ce­pit, si­bi­met ip­si cir­cu­meun­dos ad­lo­quen­dos­que mi­li­tes ra­tus, ut ad quos­que ve­ne­rat, cunctan­tes ar­ma ca­pe­re incre­pa­bat: [9] quid ces­sa­rent ter­gi­ver­sa­ren­tur­que? Hos­tem in castra ven­tu­rum ni­si il­li extra castra exis­sent, et pro ten­to­riis suis pug­na­tu­ros si pro val­lo nol­lent. Ar­ma­tis ac di­mi­can­ti­bus du­biam vic­to­riam es­se; [10] qui nu­dus at­que iner­mis hos­tem ma­neat, ei aut mor­tem aut ser­vi­tu­tem pa­tien­dam. [11] Haec iur­gan­ti incre­pan­ti­que res­pon­de­bant con­fec­tos se pug­na hes­ter­na es­se, nec vi­rium quic­quam nec san­gui­nis su­pe­res­se; maio­rem mul­ti­tu­di­nem hos­tium ap­pa­re­re quam pri­die fue­rit.

[12] In­ter haec appro­pin­qua­bat ag­men; et iam bre­vio­re in­ter­val­lo cer­tio­ra in­tuen­tes, val­lum se­cum por­ta­re Sam­ni­tem ad­fir­mant nec du­bium es­se quin castra cir­cum­val­la­tu­ri sint. [13] Tunc enim­ve­ro con­sul in­dig­num fa­ci­nus es­se vo­ci­fe­ra­ri tan­tam con­tu­me­liam ig­no­mi­niam­que ab ig­na­vis­si­mo ac­ci­pi hos­te. [14] «Etiam­ne cir­cum­se­de­bi­mur» in­quit «in castris, ut fa­me po­tius per ig­no­mi­niam quam fer­ro, si ne­ces­se est, per vir­tu­tem mo­ria­mur?» Di be­ne ver­te­rent; fa­ce­rent quod se dig­num quis­que du­ce­rent: [15] con­su­lem M. Ati­lium vel so­lum, si ne­mo ali­us se­qua­tur, itu­rum ad­ver­sus hos­tes ca­su­rum­que in­ter sig­na Sam­ni­tium po­tius quam cir­cum­val­la­ri castra Ro­ma­na vi­deat. [16] Dic­ta con­su­lis le­ga­ti tri­bu­ni­que et om­nes tur­mae equi­tum et cen­tu­rio­nes pri­mo­rum or­di­num appro­ba­ve­re.

[17] Tum pu­do­re vic­tus mi­les seg­ni­ter ar­ma ca­pit, seg­ni­ter e castris eg­re­di­tur lon­go ag­mi­ne nec con­ti­nen­ti; maes­ti ac pro­pe vic­ti pro­ce­dunt ad­ver­sus hos­tem nec spe nec ani­mo cer­tio­rem. [18] Ita­que si­mul conspec­ta sunt Ro­ma­na sig­na, ex­templo a pri­mo Sam­ni­tium ag­mi­ne ad no­vis­si­mum fre­mi­tus per­fer­tur, exi­re, id quod ti­mue­rint, ad im­pe­dien­dum iter Ro­ma­nos; [19] nul­lam in­de ne fu­gae qui­dem pa­te­re viam; il­lo lo­co aut ca­den­dum es­se aut stra­tis hos­ti­bus per cor­po­ra eorum eva­den­dum.

ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß


  • 114Âèäè­ìî, ñàì­íè­òû ïðî­ñòî øëè, ñíÿâ­øèñü ñ ëàãå­ðÿ, è, êàê îáû÷­íî, íåñ­ëè ñ ñîáîé êîëüÿ (äëÿ ñîîðó­æå­íèÿ íîâî­ãî ëàãå­ðÿ).
  • ÈÑÒÎÐÈß ÄÐÅÂÍÅÃÎ ÐÈÌÀ
    1327007031 1327008013 1327009001 1364001036 1364001037 1364001038