Ïåðåâîä Í. Â. Áðàãèíñêîé. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1926. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
36. (1) È ñàìíèòû, ñëîæèâ â ñåðåäèíó ñíàðÿæåíèå, çàíÿëè ñ îðóæèåì êàæäûé ñâîå ìåñòî â ñòðîþ. (2) Ðàññòîÿíèå ìåæäó äâóìÿ âîéñêàìè áûëî óæå î÷åíü íåâåëèêî, è ñòîÿëè îíè, îæèäàÿ, êîãäà íåïðèÿòåëü ïåðâûì èçäàñò êëè÷ è êèíåòñÿ â áîé. (3) Íè ó òåõ, íè ó äðóãèõ íå õâàòàëî äóõó íà÷àòü ñðàæåíèå, è îíè ðàçîøëèñü áû â ðàçíûå ñòîðîíû, öåëûìè è íåâðåäèìûìè, êîãäà á íå îïàñåíüå, ÷òî, ñòîèò ñäåëàòü øàã íàçàä, è ïðîòèâíèê ïåðåéäåò â íàñòóïëåíèå. Áåç ïðèêàçà, íåîõîòíî è íåðåøèòåëüíî, ñ êðèêîì íåóâåðåííûì è ñëàáûì çàâÿçàëè âîèíû áèòâó, íî íèêòî íå òðîãàëñÿ ñ ìåñòà. (4) Òîãäà, ÷òîá ðàñøåâåëèòü âîèíîâ, ðèìñêèé êîíñóë áðîñèë â áîé âíå ñòðîÿ íåñêîëüêî êîííûõ òóðì. Ìíîãèõ âñàäíèêîâ ñáèëè ñ êîíåé, äðóãèõ ðàññåÿëè, è ñàìíèòû êèíóëèñü âïåðåä äîáèâàòü óïàâøèõ, à ðèìëÿíå çàùèùàòü ñâîèõ. (5) Íî è ýòî íå ñëèøêîì îæèâèëî ñðàæåíèå. Ñàìíèòû, îäíàêî, áðîñèëèñü âïåðåä ñ ãîðàçäî áîëüøèì ðâåíèåì è áîëüøèì ÷èñëîì, òàê ÷òî êîíè ðàññåÿâøèõñÿ ñ.492 âñàäíèêîâ â èñïóãå ïîòîïòàëè ñâîèõ æå, ïðèøåäøèõ íà ïîìîùü. (6) È òîãäà íà÷àëîñü áåãñòâî, è îòñþäà îíî ðàñïðîñòðàíèëîñü íà âñå ðèìñêîå âîéñêî. È óæå ñàìíèòû íàíîñèëè óäàðû â ñïèíû áåãóùèì, êîãäà êîíñóë, âûåõàâ ê âîðîòàì ëàãåðÿ, ïîñòàâèë òàì çàñëîí êîííèöû è ïðèêàçàë ñ÷èòàòü íåïðèÿòåëåì âñÿêîãî, (7) êòî ïðèáëèçèòñÿ ê âàëó, áóäü òî ðèìëÿíèí èëè ñàìíèò, — à ñàì ñ òîþ æå óãðîçîé ïðåãðàäèë ïóòü ñâîèì ïåõîòèíöàì, â áåñïîðÿäêå óñòðåìèâøèìñÿ â ëàãåðü. (8) «Êóäà ñïåøèøü, âîÿêà? — ãîâîðèë îí. — Çäåñü òåáÿ òîæå æäóò âîîðóæåííûå ìóæè, è ïîêà æèâ òâîé êîíñóë, òû íå âñòóïèøü â ëàãåðü èíà÷å êàê ïîáåäèòåëåì! Âûáèðàé æå, ñ êåì ëó÷øå òåáå äðàòüñÿ — ñ íåïðèÿòåëåì èëè ñ ñîîòå÷åñòâåííèêîì!» (9) Ïðè ýòèõ ñëîâàõ êîíñóëà âñàäíèêè, âûñòàâèâ êîïüÿ, îáñòóïèëè ïåõîòèíöåâ, ïðèêàçûâàÿ èì èäòè íàçàä â áîé. Çäåñü âûðó÷èëà íå òîëüêî äîáëåñòü êîíñóëà, íî åùå è ñ÷àñòëèâûé ñëó÷àé, ïîòîìó ÷òî ñàìíèòû íå íàñòóïàëè è áûëà âîçìîæíîñòü âåðíóòü íà ìåñòà çíàìåíà è ðàçâåðíóòü âîéñêî îò ëàãåðÿ íàâñòðå÷ó âðàãó. (10) Âîèíû ñòàëè ïîäáàäðèâàòü äðóã äðóãà âíîâü âñòóïàòü â áîé, öåíòóðèîíû îòîáðàëè çíàìåíà ó çíàìåíîñöåâ è ïîíåñëè èõ âïåðåä, òåì ïîêàçûâàÿ ñâîèì, ÷òî âðàã ìàëî÷èñëåí, ÷òî ðÿäû åãî ðàññòðîåíû è ÷òî ïðèáëèæàåòñÿ îí â áåñïîðÿäêå. (11) Òåì âðåìåíåì êîíñóë, âîçäåâ ðóêè ê íåáó, ãðîìêèì ãîëîñîì âî âñåóñëûøàíüå äàë îáåò ïîñâÿòèòü õðàì Þïèòåðó Ñòàíîâèòåëþ115, åñëè âîéñêî ðèìñêîå ïðåêðàòèò áåãñòâî è, âîçîáíîâèâ ñðàæåíèå, ïîáåäèò è ïîðóáèò ñàìíèòñêèå ëåãèîíû. (12) Âîæäè, âîèíû, êîííûå, ïåøèå, îòîâñþäó ÷òî áûëî ñèë ñòàðàëèñü âîçîáíîâèòü ñðàæåíèå. Êàçàëîñü äàæå, ÷òî áîãè ñêëîíèëèñü íà ðèìñêóþ ñòîðîíó — òàê ëåãêî äåëî ïðèíÿëî èíîé îáîðîò, íåïðèÿòåëü áûë îòáðîøåí îò ëàãåðÿ, à ïîòîì è îòòåñíåí òóäà, ãäå íà÷àëàñü ñõâàòêà. (13) Òàì íà ïóòè áûëà êó÷à ïîêëàæè, ïðåæäå ñëîæåííîé â ñåðåäèíó, è ñàìíèòàì ïðèøëîñü îñòàíîâèòüñÿ, à ïîòîì, ÷òîáû íå äàòü ðàñòàùèòü ñâîå èìóùåñòâî, îêðóæèòü åãî êîëüöîì âîîðóæåííûõ âîèíîâ. (14) Òóò-òî ñïåðåäè óäàðèëà ïî íèì ïåõîòà, â òûë ê íèì çàøëà êîííèöà, è îíè, îêðóæåííûå, áûëè ïåðåáèòû èëè çàõâà÷åíû â ïëåí. Ïëåííèêîâ áûëî ñåìü òûñÿ÷ âîñåìüñîò — âñåõ íàãèìè îòïðàâèëè ïîä ÿðìî, à óáèòûõ, êàê ñîîáùàþò, îêàçàëîñü îêîëî ÷åòûðåõ òûñÿ÷ âîñüìèñîò. Íî ðèìëÿíàì âñå æå íå â ðàäîñòü áûëà ïîáåäà. (15) Êîíñóë ïðîèçâåë ïîäñ÷åò ïîòåðü çà îáà äíÿ, è îáúÿâèëè, ÷òî ïàëî äî ñåìè òûñÿ÷ âîñüìèñîò ÷åëîâåê. (16) Âî âðåìÿ ýòèõ ñîáûòèé â Àïóëèè ñàìíèòñêîå âîéñêî ïîïûòàëîñü çàíÿòü Èíòåðàìíó, ðèìñêîå ïîñåëåíèå íà Ëàòèíñêîé äîðîãå, íî íå ñìîãëî èì îâëàäåòü. (17) Ðàçîðèâøè ïîëÿ, ñàìíèòû øëè ñ äîáðîì, íàãðàáëåííûì â ýòèõ ìåñòàõ, ãîíÿ êàê äîáû÷ó ëþäåé, ñêîò è ïëåííûõ ïîñåëåíöåâ, êàê âäðóã íàòêíóëèñü íà êîíñóëà-ïîáåäèòåëÿ, âîçâðàùàâøåãîñÿ èç-ïîä Ëóöåðèè. Òóò íå òîëüêî ëèøèëèñü îíè ñâîåé äîáû÷è, íî è ñîáñòâåííîå èõ âîéñêî, ñ.493 ðàñòÿíóòîå äëèííîé íåñòðîéíîé âåðåíèöåé è îáðåìåíåííîå ïîêëàæåé, áûëî èçðóáëåíî. (18) Êîíñóë îáúÿâèë, ÷òî âëàäåëüöàì èìóùåñòâà íàäî ñîáðàòüñÿ â Èíòåðàìíå, îïîçíàòü ñâîå äîáðî è ïîëó÷èòü åãî îáðàòíî, à ñàì, îñòàâèâ òàì âîéñêî, îòïðàâèëñÿ â Ðèì äëÿ ïðîâåäåíèÿ âûáîðîâ. (19) Çäåñü çàãîâîðèë îí è î òðèóìôå, íî åìó â ýòîé ÷åñòè îòêàçàëè, ññûëàÿñü íà ïîòåðè ñòîëüêèõ òûñÿ÷ âîèíîâ è íà òî, ÷òî îí îòïðàâèë ïëåííûõ ïîä ÿðìî, õîòÿ óñëîâèÿ ñäà÷è îãîâîðåíû íå áûëè116. |
36. In medium sarcinas coniciunt; armati suis quisque ordinibus instruunt aciem. [2] Iam exiguum inter duas acies erat spatium, et stabant exspectantes dum ab hostibus prius impetus prius clamor inciperet. [3] Neutris animus est ad pugnandum, diversique integri atque intacti abissent, ni cedenti instaturum alterum timuissent. Sua sponte inter invitos tergiversantesque segnis pugna clamore incerto atque impari coepit; nec vestigio quisquam movebatur. [4] Tum consul Romanus, ut rem excitaret, equitum paucas turmas extra ordinem immisit; quorum cum plerique delapsi ex equis essent et alii turbati, et a Samnitium acie ad opprimendos eos qui ceciderant et ad suos tuendos ab Romanis procursum est. [5] Inde paulum inritata pugna est; sed aliquanto et impigre magis et plures procurrerant Samnites et turbatus eques sua ipse subsidia territis equis proculcavit. [6] Hinc fuga coepta totam avertit aciem Romanam; iamque in terga fugientium Samnites pugnabant, cum consul equo praevectus ad portam castrorum ac statione equitum ibi opposita edictoque [7] ut quicumque ad vallum tenderet, sive ille Romanus sive Samnis esset, pro hoste haberetur, haec ipse minitans obstitit profuse tendentibus suis in castra. [8] «Quo pergis» inquit, «miles? Et hic arma et viros invenies nec vivo consule tuo nisi victor castra intrabis; proinde elige, cum cive an hoste pugnare malis». [9] Haec dicente consule equites infestis cuspidibus circumfunduntur ac peditem in pugnam redire iubent. Non virtus solum consulis sed fors etiam adiuvit, quod non institerunt Samnites spatiumque circumagendi signa vertendique aciem a castris in hostem fuit. [10] Tum alii alios hortari ut repeterent pugnam; centuriones ab signiferis rapta signa inferre et ostendere suis paucos et ordinibus inconpositis effuse venire hostes. [11] Inter haec consul manus ad caelum attollens voce clara, ita ut exaudiretur, templum Iovi Statori vovet, si constitisset a fuga Romana acies redintegratoque proelio cecidisset vicissetque legiones Samnitium. [12] Omnes undique adnisi ad restituendam pugnam, duces milites, peditum equitumque vis. Numen etiam deorum respexisse nomen Romanum visum; adeo facile inclinata res repulsique a castris hostes, mox etiam redacti ad eum locum in quo commissa pugna erat. [13] Ibi obiacente sarcinarum cumulo, quas coniecerant in medium, haesere impediti; deinde, ne diriperentur res, orbem armatorum sarcinis circumdant. [14] Tum vero eos a fronte urgere pedites, ab tergo circumvecti equites; ita in medio caesi captique. Captivorum numerus fuit septem milium octingentorum, qui omnes nudi sub iugum missi; caesos rettulere ad quattuor milia octingentos. [15] Ne Romanis quidem laeta victoria fuit; recensente consule biduo acceptam cladem amissorum militum numerus relatus septem milium octingentorum. [16] Dum haec in Apulia gerebantur, altero exercitu Samnites Interamnam, coloniam Romanam, quae via Latina est, occupare conati urbem non tenuerunt; [17] agros depopulati, cum praedam aliam inde mixtam hominum atque pecudum colonosque captos agerent, in victorem incidunt consulem ab Luceria redeuntem; nec praedam solum amittunt sed ipsi longo atque impedito agmine incompositi caeduntur. [18] Consul Interamnam edicto dominis ad res suas noscendas recipiendasque revocatis et exercitu ibi relicto comitiorum causa Romam est profectus. [19] Cui de triumpho agenti negatus honos et ob amissa tot milia militum et quod captivos sine pactione sub iugum misisset. |
ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß