Ïåðåâîä Í. Â. Áðàãèíñêîé. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1926. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
39. (1) Êîíñóëû âûñòóïèëè èç ãîðîäà. Ïåðâûì áûë Ñïóðèé Êàðâèëèé: åìó ðåøåíî áûëî ïåðåäàòü ëåãèîíû âåòåðàíîâ, îñòàâëåííûå â îêðåñòíîñòÿõ Èíòåðàìíû Ìàðêîì Àòèëèåì, êîíñóëîì ìèíóâøåãî ãîäà. (2) Ñ ýòèìè ëåãèîíàìè Êàðâèëèé îòïðàâèëñÿ â Ñàìíèé, è, ïîêà ïðîòèâíèêè çà óæàñíûìè ñâÿùåííîäåéñòâèÿìè îáñóæäàëè òàéíûå ñâîè íàìåðåíèÿ, îíè ïðèñòóïîì îòáèëè ó ñàìíèòîâ êðåïîñòü Àìèòåðí. (3) Òàì áûëî ïåðåáèòî îêîëî äâóõ òûñÿ÷ âîñüìèñîò ÷åëîâåê, ÷åòûðå òûñÿ÷è äâåñòè ñåìüäåñÿò âçÿòî â ïëåí. (4) À Ïàïèðèé ñî âíîâü íàáðàííûì âîéñêîì — òàêîâî áûëî ïîñòàíîâëåíèå — çàõâàòèë ãîðîä Äóðîíèþ; ïëåííûõ îí âçÿë ìåíüøå, ÷åì åãî ñîòîâàðèù, à ïåðåáèë âðàãîâ ãîðàçäî áîëüøå. È òàì è òóò çàõâàòèëè áîëüøóþ äîáû÷ó. (5) Ïîòîì êîíñóëû îáîøëè Ñàìíèé, áîëåå âñåãî ðàçîðèâ Àòèíñêèé îêðóã, è Êàðâèëèé ÿâèëñÿ ê Êîìèíèþ, à Ïàïèðèé ê Àêâèëîíèè, ãäå ñîáðàëèñü ãëàâíûå ñèëû ñàìíèòîâ. (6) Òàì äî íåêîòîðûõ ïîð õîòÿ è íå âîçäåðæèâàëèñü îò ñòû÷åê, íî è íå äðàëèñü, êàê ñëåäóåò: âðàãîâ äðàçíèëè, ïîêà îíè ñòîÿëè íà ìåñòå, íî, ñòîèëî èì îêàçàòü ñîïðîòèâëåíèå, óêëîíÿëèñü îò áîÿ, ñëîâîì, òðàòèëè âðåìÿ ñêîðåé íà óãðîçû, ÷åì íà íàïàäåíèå. (7) Îáî âñåì, íà ÷òî ðåøàëèñü è îò ÷åãî îòêàçûâàëèñü, äàæå î ñàìîé ìàëîñòè, äîíîñèëè îòòóäà â äðóãîé ðèìñêèé ëàãåðü, îòñòîÿâøèé îò Ïàïèðèåâà íà äâàäöàòü ìèëü, òàê ÷òî, íåñìîòðÿ íà ñâîå îòñóòñòâèå, Êàðâèëèé ó÷àñòâîâàë âî âñåõ çàìûñëàõ è áîëüøå ñëåäèë çà òåì, êîãäà ðåøàþùèé ìèã íàñòóïèò ïîä Àêâèëîíèåé, à âîâñå íå ó Êîìèíèÿ, êîòîðûé îí ñàì îñàæäàë. (8) Ëóöèé Ïàïèðèé, ïî âñåìó óæå ãîòîâûé äàòü ñðàæåíèå, ñ.496 ïîñûëàåò ê òîâàðèùó âåñòü, ÷òî çàäóìàë íàçàâòðà, åñëè ïîçâîëÿò ïòèöåãàäàíèÿ, ñõâàòèòüñÿ ñ âðàãîì; (9) ïóñòü æå è îí, Êàðâèëèé, âñåìè ñèëàìè ïîäñòóïèò ê Êîìèíèþ, ÷òîáû íå áûëî ó ñàìíèòîâ ïåðåäûøêè äëÿ ïîìîùè Àêâèëîíèè. (10) Ó ãîíöà áûë îäèí äåíü, ÷òîáû äîáðàòüñÿ äî ìåñòà; íî÷üþ îí âîçâðàòèëñÿ ñ èçâåñòèåì, ÷òî åãî ñîòîâàðèù îäîáðèë ýòîò çàìûñåë. (11) Îòîñëàâ ãîíöà, Ïàïèðèé òîò÷àñ ñîáðàë âîéñêîâóþ ñõîäêó; îí ïðîñòðàííî ãîâîðèë î âîéíå âîîáùå è î íûíåøíåì ñíàðÿæåíèè ïðîòèâíèêà, â êîòîðîì ìíîãî ïîêàçíîé ðîñêîøè, íî ìàëî áðàííîé ñèëû: (12) íå ãðåáíÿìè âåäü ïîðàæàþò âðàãà, è äàæå ðàçóêðàøåííûé è ðàççîëî÷åííûé ùèò ïðîíçÿò ðèìñêèå êîïüÿ, è, ãäå ìå÷îì ðåøàåòñÿ äåëî, òàì ñòðîé, áëèñòàþùèé áåëèçíîþ òóíèê, ñêîðî îêðàñèòñÿ êðîâüþ. (13) Çîëîòîå è ñåðåáðÿíîå ñàìíèòñêîå âîéñêî óæå ðàçáèë êîãäà-òî íàãîëîâó åãî îòåö125, è îðóæèå òî ïîñëóæèëî áîëüøå ê ÷åñòè îòáèâøåãî åãî âðàãà-ïîáåäèòåëÿ, ÷åì ê ñïàñåíüþ òåõ, êòî åãî íîñèë. (14) Êàê çíàòü, áûòü ìîæåò, òàêîâ óäåë íîñÿùèõ ýòî èìÿ â åãî ñåìüå — áûòü âîæäÿìè, êîãäà íàäî âîñïðåïÿòñòâîâàòü ñàìûì îò÷àÿííûì óñèëèÿì ñàìíèòîâ è äîáûâàòü òðîôåè, êîòîðûìè âåëèêîëåïíî óêðàñÿòñÿ äàæå îáùåñòâåííûå ìåñòà. (15) Áåññìåðòíûå áîãè íåñîìíåííî ïîìîãàþò ðèìëÿíàì ïîñëå òîãî, êàê ñàìíèòû ñòîëüêî ðàç ïðîñèëè äîãîâîðà è ñòîëüêî ðàç åãî íàðóøàëè; (16) åñëè ìîæíî êàê-òî äîãàäûâàòüñÿ î áîæåñòâåííîé âîëå, òî íå áûëî åùå âîéñêà äëÿ áîãîâ íåíàâèñòíåå ýòîãî, âåäü â íå÷åñòèâîì ñâîåì æåðòâîïðèíîøåíèè îíî çàïÿòíàëî ñåáÿ êðîâüþ ÷åëîâå÷åñêèõ æåðòâ âìåñòå ñî ñêîòñêèìè è îáðåêëî ñåáÿ äâîéíîìó ãíåâó íåáåñ: èì óãðîæàþò òåïåðü è áîãè — ñâèäåòåëè äîãîâîðîâ, òîðæåñòâåííî çàêëþ÷åííûõ ñ ðèìëÿíàìè, (17) è òå ïðîêëÿòèÿ, ÷òî èçðåêàëè îíè, ïðèñÿãàÿ äîãîâîð òîò íàðóøèòü. Êëÿëèñü îíè ïðîòèâ âîëè, ïðèñÿãó ñâîþ íåíàâèäÿò è ðàçîì ñòðàøàòñÿ áîãîâ, âðàãîâ è ñîãðàæäàí. |
39. Consules profecti ab urbe, prior Sp. Carvilius, cui veteres legiones quas M. Atilius superioris anni consul in agro Interamnati reliquerat decretae erant. [2] Cum eis in Samnium profectus, dum hostes operati superstitionibus concilia secreta agunt, Amiternum oppidum de Samnitibus vi cepit. [3] Caesa ibi milia hominum duo ferme atque octingenti, capta quattuor milia ducenti septuaginta. [4] Papirius novo exercitu — ita enim decretum erat — scripto Duroniam urbem expugnavit; minus quam collega cepit hominum, plus aliquanto occidit; praeda opulenta utrobique est parta. [5] Inde pervagati Samnium consules, maxime depopulato Atinate agro, Carvilius ad Cominium, Papirius ad Aquiloniam, ubi summa rei Samnitium erat, pervenit. [6] Ibi aliquamdiu nec cessatum ab armis est neque naviter pugnatum; lacessendo quietos, resistentibus cedendo comminandoque magis quam inferendo pugnam dies absumebatur. [7] Quodcumque inciperetur remittereturque, omnium rerum etiam parvarum eventus perferebatur inde in altera Romana castra, quae viginti milium spatio aberant, et absentis collegae consilia omnibus gerendis intererant rebus, intentiorque Carvilius, quo in maiore discrimine res vertebatur, in Aquiloniam quam ad Cominium, quod obsidebat, erat. [8] L. Papirius, iam per omnia ad dimicandum satis paratus, nuntium ad collegam mittit sibi in animo esse postero die, si per auspicia liceret, confligere cum hoste; [9] opus esse et illum quanta maxima vi posset Cominium oppugnare, ne quid laxamenti sit Samnitibus ad subsidia Aquiloniam mittenda. [10] Diem ad proficiscendum nuntius habuit; nocte rediit, approbare collegam consulta referens. [11] Papirius nuntio misso extemplo contionem habuit; multa de universo genere belli, multa de praesenti hostium apparatu, vana magis specie quam efficaci ad eventum, disseruit: [12] non enim cristas volnera facere, et per picta atque aurata scuta transire Romanum pilum, et candore tunicarum fulgentem aciem, ubi res ferro geratur, cruentari. [13] Auream olim atque argenteam Samnitium aciem a parente suo occidione occisam spoliaque ea honestiora victori hosti quam ipsis arma fuisse. [14] Datum hoc forsan nomini familiaeque suae, ut adversus maximos conatus Samnitium opponerentur duces spoliaque ea referrent quae insignia publicis etiam locis decorandis essent. [15] Deos immortales adesse propter totiens petita foedera, totiens rupta; [16] si qua coniectura mentis divinae sit, nulli unquam exercitui fuisse infestiores quam qui nefando sacro mixta hominum pecudumque caede respersus, ancipiti deum irae devotus, hinc foederum cum Romanis ictorum testes deos, [17] hinc iuris iurandi adversus foedera suscepti exsecrationes horrens, invitus iuraverit, oderit sacramentum, uno tempore deos cives hostes metuat. |