Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà

Êíèãà X, ãë. 39

Òèò Ëèâèé. Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà. Òîì I. Èçä-âî «Íàóêà» Ì., 1989.
Ïåðåâîä Í. Â. Áðàãèíñêîé. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1926.
ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ

39. (1) Êîí­ñó­ëû âûñòó­ïè­ëè èç ãîðî­äà. Ïåð­âûì áûë Ñïó­ðèé Êàð­âè­ëèé: åìó ðåøå­íî áûëî ïåðå­äàòü ëåãè­î­íû âåòå­ðà­íîâ, îñòàâ­ëåí­íûå â îêðåñò­íî­ñòÿõ Èíòå­ðàì­íû Ìàð­êîì Àòè­ëè­åì, êîí­ñó­ëîì ìèíóâ­øå­ãî ãîäà. (2) Ñ ýòè­ìè ëåãè­î­íà­ìè Êàð­âè­ëèé îòïðà­âèë­ñÿ â Ñàì­íèé, è, ïîêà ïðî­òèâ­íè­êè çà óæàñ­íû­ìè ñâÿ­ùåí­íî­äåé­ñò­âè­ÿ­ìè îáñóæ­äà­ëè òàé­íûå ñâîè íàìå­ðå­íèÿ, îíè ïðè­ñòó­ïîì îòáè­ëè ó ñàì­íè­òîâ êðå­ïîñòü Àìè­òåðí. (3) Òàì áûëî ïåðå­áè­òî îêî­ëî äâóõ òûñÿ÷ âîñü­ìè­ñîò ÷åëî­âåê, ÷åòû­ðå òûñÿ­÷è äâå­ñòè ñåìü­äå­ñÿò âçÿ­òî â ïëåí. (4) À Ïàïè­ðèé ñî âíîâü íàáðàí­íûì âîé­ñêîì — òàêî­âî áûëî ïîñòà­íîâ­ëå­íèå — çàõâà­òèë ãîðîä Äóðî­íèþ; ïëåí­íûõ îí âçÿë ìåíü­øå, ÷åì åãî ñîòî­âà­ðèù, à ïåðå­áèë âðà­ãîâ ãîðàçäî áîëü­øå. È òàì è òóò çàõâà­òè­ëè áîëü­øóþ äîáû­÷ó. (5) Ïîòîì êîí­ñó­ëû îáî­øëè Ñàì­íèé, áîëåå âñå­ãî ðàçî­ðèâ Àòèí­ñêèé îêðóã, è Êàð­âè­ëèé ÿâèë­ñÿ ê Êîìè­íèþ, à Ïàïè­ðèé ê Àêâè­ëî­íèè, ãäå ñîáðà­ëèñü ãëàâ­íûå ñèëû ñàì­íè­òîâ. (6) Òàì äî íåêî­òî­ðûõ ïîð õîòÿ è íå âîç­äåð­æè­âà­ëèñü îò ñòû­÷åê, íî è íå äðà­ëèñü, êàê ñëå­äó­åò: âðà­ãîâ äðàç­íè­ëè, ïîêà îíè ñòî­ÿ­ëè íà ìåñòå, íî, ñòî­è­ëî èì îêà­çàòü ñîïðî­òèâ­ëå­íèå, óêëî­íÿ­ëèñü îò áîÿ, ñëî­âîì, òðà­òè­ëè âðå­ìÿ ñêî­ðåé íà óãðî­çû, ÷åì íà íàïà­äå­íèå. (7) Îáî âñåì, íà ÷òî ðåøà­ëèñü è îò ÷åãî îòêà­çû­âà­ëèñü, äàæå î ñàìîé ìàëî­ñòè, äîíî­ñè­ëè îòòóäà â äðó­ãîé ðèì­ñêèé ëàãåðü, îòñòî­ÿâ­øèé îò Ïàïè­ðè­å­âà íà äâà­äöàòü ìèëü, òàê ÷òî, íåñìîò­ðÿ íà ñâîå îòñóò­ñò­âèå, Êàð­âè­ëèé ó÷àñò­âî­âàë âî âñåõ çàìûñ­ëàõ è áîëü­øå ñëåäèë çà òåì, êîãäà ðåøàþ­ùèé ìèã íàñòó­ïèò ïîä Àêâè­ëî­íè­åé, à âîâñå íå ó Êîìè­íèÿ, êîòî­ðûé îí ñàì îñà­æäàë.

(8) Ëóöèé Ïàïè­ðèé, ïî âñå­ìó óæå ãîòî­âûé äàòü ñðà­æå­íèå, ñ.496 ïîñû­ëà­åò ê òîâà­ðè­ùó âåñòü, ÷òî çàäó­ìàë íàçàâ­òðà, åñëè ïîç­âî­ëÿò ïòè­öå­ãà­äà­íèÿ, ñõâà­òèòü­ñÿ ñ âðà­ãîì; (9) ïóñòü æå è îí, Êàð­âè­ëèé, âñå­ìè ñèëà­ìè ïîä­ñòó­ïèò ê Êîìè­íèþ, ÷òîáû íå áûëî ó ñàì­íè­òîâ ïåðå­äûø­êè äëÿ ïîìî­ùè Àêâè­ëî­íèè. (10) Ó ãîí­öà áûë îäèí äåíü, ÷òîáû äîáðàòü­ñÿ äî ìåñòà; íî÷üþ îí âîç­âðà­òèë­ñÿ ñ èçâå­ñòè­åì, ÷òî åãî ñîòî­âà­ðèù îäîá­ðèë ýòîò çàìû­ñåë. (11) Îòî­ñëàâ ãîí­öà, Ïàïè­ðèé òîò­÷àñ ñîáðàë âîé­ñêî­âóþ ñõîä­êó; îí ïðî­ñòðàí­íî ãîâî­ðèë î âîéíå âîîá­ùå è î íûíåø­íåì ñíà­ðÿ­æå­íèè ïðî­òèâ­íè­êà, â êîòî­ðîì ìíî­ãî ïîêàç­íîé ðîñ­êî­øè, íî ìàëî áðàí­íîé ñèëû: (12) íå ãðåá­íÿ­ìè âåäü ïîðà­æà­þò âðà­ãà, è äàæå ðàçó­êðà­øåí­íûé è ðàç­çî­ëî­÷åí­íûé ùèò ïðîí­çÿò ðèì­ñêèå êîïüÿ, è, ãäå ìå÷îì ðåøà­åò­ñÿ äåëî, òàì ñòðîé, áëè­ñòàþ­ùèé áåëèç­íîþ òóíèê, ñêî­ðî îêðà­ñèò­ñÿ êðî­âüþ. (13) Çîëî­òîå è ñåðåá­ðÿ­íîå ñàì­íèò­ñêîå âîé­ñêî óæå ðàç­áèë êîãäà-òî íàãî­ëî­âó åãî îòåö125, è îðó­æèå òî ïîñëó­æè­ëî áîëü­øå ê ÷åñòè îòáèâ­øå­ãî åãî âðà­ãà-ïîáåäè­òå­ëÿ, ÷åì ê ñïà­ñå­íüþ òåõ, êòî åãî íîñèë. (14) Êàê çíàòü, áûòü ìîæåò, òàêîâ óäåë íîñÿ­ùèõ ýòî èìÿ â åãî ñåìüå — áûòü âîæäÿ­ìè, êîãäà íàäî âîñ­ïðå­ïÿò­ñò­âî­âàòü ñàìûì îò÷à­ÿí­íûì óñè­ëè­ÿì ñàì­íè­òîâ è äîáû­âàòü òðî­ôåè, êîòî­ðû­ìè âåëè­êî­ëåï­íî óêðà­ñÿò­ñÿ äàæå îáùå­ñò­âåí­íûå ìåñòà.

(15) Áåñ­ñìåðò­íûå áîãè íåñî­ìíåí­íî ïîìî­ãà­þò ðèì­ëÿ­íàì ïîñëå òîãî, êàê ñàì­íè­òû ñòîëü­êî ðàç ïðî­ñè­ëè äîãî­âî­ðà è ñòîëü­êî ðàç åãî íàðó­øà­ëè; (16) åñëè ìîæ­íî êàê-òî äîãà­äû­âàòü­ñÿ î áîæå­ñò­âåí­íîé âîëå, òî íå áûëî åùå âîé­ñêà äëÿ áîãîâ íåíà­âèñò­íåå ýòî­ãî, âåäü â íå÷å­ñòè­âîì ñâî­åì æåðò­âî­ïðè­íî­øå­íèè îíî çàïÿò­íà­ëî ñåáÿ êðî­âüþ ÷åëî­âå­÷å­ñêèõ æåðòâ âìå­ñòå ñî ñêîò­ñêè­ìè è îáðåê­ëî ñåáÿ äâîé­íî­ìó ãíå­âó íåáåñ: èì óãðî­æà­þò òåïåðü è áîãè — ñâèäå­òå­ëè äîãî­âî­ðîâ, òîð­æå­ñò­âåí­íî çàêëþ­÷åí­íûõ ñ ðèì­ëÿ­íà­ìè, (17) è òå ïðî­êëÿ­òèÿ, ÷òî èçðå­êà­ëè îíè, ïðè­ñÿ­ãàÿ äîãî­âîð òîò íàðó­øèòü. Êëÿ­ëèñü îíè ïðî­òèâ âîëè, ïðè­ñÿ­ãó ñâîþ íåíà­âèäÿò è ðàçîì ñòðà­øàò­ñÿ áîãîâ, âðà­ãîâ è ñîãðàæ­äàí.

39. Con­su­les pro­fec­ti ab ur­be, prior Sp. Car­vi­lius, cui ve­te­res le­gio­nes quas M. Ati­lius su­pe­rio­ris an­ni con­sul in ag­ro In­te­ram­na­ti re­li­que­rat dec­re­tae erant. [2] Cum eis in Sam­nium pro­fec­tus, dum hos­tes ope­ra­ti su­persti­tio­ni­bus con­ci­lia sec­re­ta agunt, Ami­ter­num op­pi­dum de Sam­ni­ti­bus vi ce­pit. [3] Cae­sa ibi mi­lia ho­mi­num duo fer­me at­que oc­tin­gen­ti, cap­ta quat­tuor mi­lia du­cen­ti sep­tua­gin­ta. [4] Pa­pi­rius no­vo exer­ci­tu — ita enim dec­re­tum erat — scrip­to Du­ro­niam ur­bem ex­pug­na­vit; mi­nus quam col­le­ga ce­pit ho­mi­num, plus ali­quan­to oc­ci­dit; prae­da opu­len­ta ut­ro­bi­que est par­ta. [5] In­de per­va­ga­ti Sam­nium con­su­les, ma­xi­me de­po­pu­la­to Ati­na­te ag­ro, Car­vi­lius ad Co­mi­nium, Pa­pi­rius ad Aqui­lo­niam, ubi sum­ma rei Sam­ni­tium erat, per­ve­nit. [6] Ibi ali­quam­diu nec ces­sa­tum ab ar­mis est ne­que na­vi­ter pug­na­tum; la­ces­sen­do quie­tos, re­sis­ten­ti­bus ce­den­do com­mi­nan­do­que ma­gis quam in­fe­ren­do pug­nam dies ab­su­me­ba­tur. [7] Quod­cum­que in­ci­pe­re­tur re­mit­te­re­tur­que, om­nium re­rum etiam par­va­rum even­tus per­fe­re­ba­tur in­de in al­te­ra Ro­ma­na castra, quae vi­gin­ti mi­lium spa­tio abe­rant, et ab­sen­tis col­le­gae con­si­lia om­ni­bus ge­ren­dis in­te­re­rant re­bus, in­ten­tior­que Car­vi­lius, quo in maio­re discri­mi­ne res ver­te­ba­tur, in Aqui­lo­niam quam ad Co­mi­nium, quod ob­si­de­bat, erat.

[8] L. Pa­pi­rius, iam per om­nia ad di­mi­can­dum sa­tis pa­ra­tus, nun­tium ad col­le­gam mit­tit si­bi in ani­mo es­se pos­te­ro die, si per aus­pi­cia li­ce­ret, confli­ge­re cum hos­te; [9] opus es­se et il­lum quan­ta ma­xi­ma vi pos­set Co­mi­nium op­pug­na­re, ne quid la­xa­men­ti sit Sam­ni­ti­bus ad sub­si­dia Aqui­lo­niam mit­ten­da. [10] Diem ad pro­fi­cis­cen­dum nun­tius ha­buit; noc­te re­diit, appro­ba­re col­le­gam con­sul­ta re­fe­rens. [11] Pa­pi­rius nun­tio mis­so ex­templo con­tio­nem ha­buit; mul­ta de uni­ver­so ge­ne­re bel­li, mul­ta de prae­sen­ti hos­tium ap­pa­ra­tu, va­na ma­gis spe­cie quam ef­fi­ca­ci ad even­tum, dis­se­ruit: [12] non enim cris­tas vol­ne­ra fa­ce­re, et per pic­ta at­que aura­ta scu­ta tran­si­re Ro­ma­num pi­lum, et can­do­re tu­ni­ca­rum ful­gen­tem aciem, ubi res fer­ro ge­ra­tur, cruen­ta­ri. [13] Auream olim at­que ar­gen­team Sam­ni­tium aciem a pa­ren­te suo oc­ci­dio­ne oc­ci­sam spo­lia­que ea ho­nes­tio­ra vic­to­ri hos­ti quam ip­sis ar­ma fuis­se. [14] Da­tum hoc for­san no­mi­ni fa­mi­liaeque suae, ut ad­ver­sus ma­xi­mos co­na­tus Sam­ni­tium op­po­ne­ren­tur du­ces spo­lia­que ea re­fer­rent quae in­sig­nia pub­li­cis etiam lo­cis de­co­ran­dis es­sent. [15] Deos im­mor­ta­les ades­se prop­ter to­tiens pe­ti­ta foe­de­ra, to­tiens rup­ta; [16] si qua co­niec­tu­ra men­tis di­vi­nae sit, nul­li un­quam exer­ci­tui fuis­se in­fes­tio­res quam qui ne­fan­do sac­ro mix­ta ho­mi­num pe­cu­dum­que cae­de res­per­sus, an­ci­pi­ti deum irae de­vo­tus, hinc foe­de­rum cum Ro­ma­nis ic­to­rum tes­tes deos, [17] hinc iuris iuran­di ad­ver­sus foe­de­ra sus­cep­ti ex­sec­ra­tio­nes hor­rens, in­vi­tus iura­ve­rit, ode­rit sac­ra­men­tum, uno tem­po­re deos ci­ves hos­tes me­tuat.

ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß


  • 125Â 310 ã. äî í. ý. Ñì.: IX, 40, 2—17.
  • ÈÑÒÎÐÈß ÄÐÅÂÍÅÃÎ ÐÈÌÀ
    1327007031 1327007042 1327008013 1364001040 1364001041 1364001042