Ïåðåâîä Ì. Å. Ñåðãååíêî.
Êîììåíòàðèé ñîñòàâëåí Â. Ì. Ñìèðèíûì è Ã. Ï. ×èñòÿêîâûì.
Ðåä. ïåðåâîäà è êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1929. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
39. (1) «Ëóöèé Ýìèëèé, åñëè áû òâîé ñîòîâàðèù áûë ïîõîæ íà òåáÿ (÷åãî ÿ òàê õîòåë áû), èëè, åñëè áû òû áûë ïîõîæ íà ñâîåãî ñîòîâàðèùà, òî ìíå íå ñòîèëî áû ñåé÷àñ ñ òîáîé ãîâîðèòü: (2) áóäü âû îáà õîðîøèìè êîíñóëàìè, âû è áåç ìîèõ óêàçàíèé ñòàëè áû ÷åñòíî äåéñòâîâàòü íà áëàãî ãîñóäàðñòâà; áóäü âû îáà ïëîõè, âû íè ñëîâ ìîèõ íå óñëûøàëè áû, íè ñîâåòîâ ìîèõ íå âîñïðèíÿëè áû. (3) À ñåé÷àñ ÿ ìîãó ðàçãëÿäåòü, êòî òàêîâ òâîé òîâàðèù è êòî òàêîâ òû — ïîòîìó è âñÿ ðå÷ü ìîÿ òîëüêî ê òåáå: ÿ âèæó, ÷òî òû áóäåøü õîðîø è êàê ÷åëîâåê è êàê ãðàæäàíèí, íî ýòî íè÷åìó íå ïîìîæåò, êîëü ñêîðî ãîñóäàðñòâî õðîìàåò íà äðóãóþ íîãó, è ó äóðíîãî ñîâåòíèêà òå æå ïðàâà, òà æå âëàñòü, ÷òî ó äîáðîãî. (4) Òû çàáëóæäàåøüñÿ, Ïàâåë, åñëè äóìàåøü, ÷òî òåáå ïðèäåòñÿ ìåíüøå áîðîòüñÿ ñ Òåðåíöèåì, ÷åì ñ Ãàííèáàëîì; è ÿ íå çíàþ, êîòîðûé èç äâóõ ñòðàøíåå: (5) ñî âòîðûì òû áóäåøü áîðîòüñÿ òîëüêî íà ïîëå áèòâû, à ñ ïåðâûì — âñåãäà è âñþäó; ñ Ãàííèáàëîì áóäåøü ñðàæàòüñÿ, âûâåäÿ ñâîþ êîííèöó è ïåõîòó, Âàððîí-ïîëêîâîäåö îáðàòèò ïðîòèâ òåáÿ òâîèõ æå ñîëäàò. (6) Ïðî÷ü çëîå ïðåäçíàìåíîâàíèå, íå õîòåëîñü áû ïîìèíàòü çäåñü Ãàÿ Ôëàìèíèÿ, íî âåäü, âñå-òàêè îí ïîòåðÿë ãîëîâó, êîãäà áûë óæå êîíñóëîì, íàõîäÿñü â ïðîâèíöèè è ïðè âîéñêå, à ýòîò è ïðåæäå, ÷åì ñòàë äîáèâàòüñÿ êîíñóëüñòâà, è ïîòîì, ïîêóäà åãî äîáèâàëñÿ è òåïåðü óæå, ñòàâøè êîíñóëîì, íî íå ïîâèäàâ åùå íè âîéíû, íè âðàãà, âñå áåçóìñòâîâàë è áåçóìñòâóåò. (7) Êàêóþ áóðþ ïîäíÿë îí â Ãîðîäå ñðåäè ãðàæäàí, õâàñòëèâî ãðîçÿñü áóäóùèìè ñðàæåíèÿìè. Êàê òû äóìàåøü, ÷òî ñäåëàåò îí, êîìàíäóÿ âîîðóæåííûìè âîèíàìè, òàì, ãäå äåëî íåìåäëåííî ñëåäóåò çà ñëîâîì? (8) È åñëè îí ñåé÷àñ æå, êàê îáúÿâëÿë, äàñò ñðàæåíèå, òî èëè ÿ íè÷åãî íå ïîíèìàþ â âîåííîì äåëå, â ïðèðîäå ýòîé âîéíû, â ïðàâå ýòîãî âðàãà, èëè êàêîå-òî íîâîå ìåñòî ïðîñëàâèòñÿ íàøèì ïîðàæåíèåì áîëüøå, ÷åì Òðàçèìåíñêîå îçåðî. (9) Ìíå ñåé÷àñ íè ê ÷åìó âûõâàëÿòüñÿ ïåðåä åäèíñòâåííûì ñëóøàòåëåì, äà è ÿ ñêîðåé ÷åðåñ÷óð, ïðåçèðàë ñëàâó, ÷åì ñâåðõ ìåð è ñòðåìèëñÿ ê íåé, íî äåëî îáñòîèò òàê: åäèíñòâåííûé ñïîñîá âîåâàòü ñ Ãàííèáàëîì — òîò, êàêèì âîåâàë ÿ: (10) òîìó ó÷èò íå òîëüêî èñõîä ñîáûòèé (ýòîò ó÷èòåëü ãëóïöîâ), íî ïðîñòîé ðàñ÷åò, êîòîðûé îñòàíåòñÿ ïîêà íå èçìåíÿòñÿ îáñòîÿòåëüñòâà. (11) Ìû âîþåì â Èòàëèè, â ðîäíûõ ìåñòàõ íà íàøåé çåìëå; âîêðóã íàñ ñîãðàæäàíå è ñîþçíèêè, êîòîðûå ïîìîãàþò è áóäóò ïîìîãàòü íàì îðóæèåì, ëþäüìè, êîíÿìè, ïðîäîâîëüñòâèåì; (12) îíè äîêàçàëè ñâîþ âåðíîñòü, êîãäà íàì ïðèøëîñü ïëîõî — âðåìÿ íàñ ó÷èò, è ñ êàæäûì äíåì ìû ñòàíîâèìñÿ ëó÷øå, áëàãîðàçóìíåå, òâåðæå, (13) Ãàííèáàë, íàïðîòèâ — â ÷óæîé, âî âðàæäåáíîé åìó çåìëå; ñ.90 åìó âñå âðàæäåáíî è íåïðèÿçíåííî; îí äàëåêî îò äîìà, îò îòå÷åñòâà, íè íà çåìëå, íè íà ìîðå íåò åìó ìèðà; íè îäèí ãîðîä íå ïðèíÿë åãî â ñâîè ñòåíû, íèãäå íå âèäèò îí íè÷åãî, ÷òî ìîã áû íàçâàòü ñâîèì, îí æèâåò ñî äíÿ íà äåíü íàãðàáëåííûì; (14) îò âîéñêà, êîòîðîå ïåðåøëî Èáåð, îñòàëàñü åäâà ëè òðåòü; áîëüøèíñòâî ïîãèáëî îò ãîëîäà, à íå îò ìå÷à; óöåëåâøèì åäâà õâàòàåò åäû. (15) È òû ñîìíåâàåøüñÿ, ÷òî ìû îäîëååì åãî, äàæå ñèäÿ ñïîêîéíî íà ìåñòå? Îí âåäü ñ êàæäûì äíåì ñëàáååò: ó íåãî íåò íè ïðîäîâîëüñòâèÿ, íè ïîïîëíåíèÿ âîéñêó, íè äåíåã. (16) Ñêîëüêî âðåìåíè ñèäèò îí ïîä Ãåðåîíèåì, æàëêîé àïóëèéñêîé êðåïîñòüþ, ñëîâíî ïîä êàðôàãåíñêèìè ñòåíàìè. (17) Íî ÿ íå ñòàíó õâàëèòüñÿ äàæå ïåðåä òîáîé ñâîèìè çàñëóãàìè — ïîñìîòðè, êàê ìîðî÷èëè åãî Ãíåé Ñåðâèëèé è Àòèëèé, êîíñóëû ïðîøëîãî ãîäà. Åñòü îäèí âåðíûé ïóòü ê ñïàñåíèþ, Ëóöèé Ïàâåë, è òÿæêèì, îïàñíûì ñäåëàþò åãî äëÿ òåáÿ íå âðàãè, à ñîãðàæäàíå. (18) Òâîè è íåïðèÿòåëüñêèå ñîëäàòû áóäóò õîòåòü îäíîãî è òîãî æå; Âàððîí, ðèìñêèé êîíñóë, è Ãàííèáàë, âîæäü êàðôàãåíÿí, âîçæåëàþò òîãî æå ñàìîãî. Òåáå ïðèäåòñÿ ïðîòèâîñòîÿòü äâóì âîæäÿì, è òû óñòîèøü, åñëè áóäåøü ðàâíîäóøåí ê ëþäñêèì òîëêàì, åñëè òåáÿ íå âçâîëíóþò íè ïóñòàÿ ñëàâà ñîòîâàðèùà, íè òâîé ìíèìûé ïîçîð. (19) Ïðàâäó, ãîâîðÿò, î÷åíü ÷àñòî ãîíÿò, íî óáèòü åå íåâîçìîæíî: êòî ïðåíåáðåæåò ëîæíîé ñëàâîé, îáðåòåò èñòèííóþ. (20) Ïóñòü òåáÿ, îñòîðîæíîãî, íàçûâàþò ðîáêèì; îñìîòðèòåëüíîãî — íåïîâîðîòëèâûì, ñâåäóùåãî â âîåííîì äåëå — òðóñîì; ïóñòü ëó÷øå áîèòñÿ òåáÿ óìíûé âðàã, ÷åì õâàëÿò ãëóïöû-ñîãðàæäàíå. Ãàííèáàë ñ ïðåçðåíèåì îòíåñåòñÿ ê òîìó, êòî îòâàæèòñÿ íà âñå, è ïîáîèòñÿ ïðîòèâíèêà, êîòîðûé íè÷åãî íå äåëàåò î÷åðòÿ ãîëîâó. (21) ß íå ãîâîðþ òåáå: “íè÷åãî íå äåëàé” — äåéñòâóé, íî ïóñòü òîáîé ðóêîâîäèò ðàçóì, à íå óäà÷à; âñåãäà âëàäåé ñîáîé è âñåì, ÷òî ó òåáÿ åñòü; áóäü âñåãäà íàãîòîâå, íå óïóñêàé ñ÷àñòëèâîãî ñëó÷àÿ è íå ïðåäîñòàâëÿé òàêîé ñëó÷àé âðàãó. (22) Òîìó, êòî íå òîðîïèòñÿ, âñå ÿñíî è âñå ïîíÿòíî, ïîñïåøíîñòü íåîñìîòðèòåëüíà è ñëåïà». |
39. «Si aut collegam, id quod mallem, tui similem, L. Aemili, haberes aut tu collegae tui esses similis, supervacanea esset oratio mea; [2] nam et duo boni consules etiam me indicente omnia e re publica fideque vestra faceretis, et mali nec mea verba auribus vestris nec consilia animis acciperetis. [3] Nunc et collegam tuum et te talem virum intuenti mihi tecum omnis oratio est, quem video nequiquam et virum bonum et civem fore, si altera parte claudente re publica malis consiliis idem ac bonis iuris et potestatis erit. [4] Erras enim, L. Paule, si tibi minus certaminis cum C. Terentio quam cum Hannibale futurum censes; nescio an infestior hic adversarius quam ille hostis maneat te, [5] et cum illo in acie tantum cum hoc omnibus locis ac temporibus sis certaturus, et adversus Hannibalem legionesque eius tuis equitibus ac peditibus pugnandum tibi sit, Varro dux tuis militibus te sit oppugnaturus. [6] Ominis etiam tibi causa absit C. Flamini memoria. Tamen ille consul demum et in provincia et ad exercitum coepit furere: hic, priusquam peteret consulatum, deinde in petendo consulatu, nunc quoque consul, priusquam castra videat aut hostem, insanit. [7] Et qui tantas iam nunc procellas proelia atque acies iactando inter togatos ciet, quid inter armatam iuventutem censes facturum et ubi extemplo res verba sequitur? [8] Atqui si, quod facturum se denuntiat, extemplo pugnaverit, aut ego rem militarem, belli hoc genus, hostem hunc ignoro, aut nobilior alius Trasumenno locus nostris cladibus erit. [9] Nec gloriandi tempus adversus unum est, et ego contemnendo potius quam adpetendo gloriam modum excesserim; sed ita res se habet: una ratio belli gerendi adversus Hannibalem est qua ego gessi. [10] Nec eventus modo hoc docet — stultorum iste magister est — sed eadem ratio quae fuit futura, donec res eaedem manebunt, immutabilis est. [11] In Italia bellum gerimus, in sede ac solo nostro; omnia circa plena civium ac sociorum sunt; armis viris equis commeatibus iuvant iuvabuntque — [12] id iam fidei documentum in adversis rebus nostris dederunt; meliores, prudentiores constantiores nos tempus diesque facit. [13] Hannibal contra in aliena, in hostili est terra, inter omnia inimica infestaque, procul ab domo ac patria; neque illi terra neque mari est pax; nullae eum urbes accipiunt, nulla moenia; nihil usquam sui videt; in diem rapto vivit; [14] partem vix tertiam exercitus eius habet quem Hiberum amnem traiecit; plures fame quam ferro absumpti, nec his paucis iam victus suppeditat. [15] Dubitas ergo quin sedendo superaturi simus eum qui senescat in dies, non commeatus, non supplementum, non pecuniam habeat? [16] Quam diu pro Gereoni, castelli Apuliae inopis, tamquam pro Carthaginis moenibus — sed ne adversus te quidem de me gloriabor; [17] Servilius atque Atilius, proximi consules, vide quem ad modum eum ludificati sint. Haec una salutis est via, L. Paule, quam difficilem infestamque cives tibi magis quam hostes facient. [18] Idem enim tui quod hostium milites volent; idem Varro consul Romanus quod Hannibal Poenus imperator cupiet. Duobus ducibus unus resistas oportet. Resistes autem, si adversus famam rumoresque hominum satis firmus steteris, si te neque collegae vana gloria neque tua falsa infamia moverit. [19] Veritatem laborare nimis saepe aiunt, exstingui nunquam; vanam gloriam qui spreverit veram habebit. [20] Sine timidum pro cauto, tardum pro considerato, imbellem pro perito belli vocent. Malo te sapiens hostis metuat quam stulti cives laudent. Omnia audentem contemnet Hannibal, nihil temere agentem metuet. [21] Nec ego ut nihil agatur suadeo, sed ut agentem te ratio ducat, non fortuna; tuae potestatis semper tu tuaque omnia sint; armatus intentusque sis; neque occasioni tuae desis neque suam occasionem hosti des. [22] Omnia non properanti clara certaque erunt; festinatio improvida est et caeca». |