Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà

Êíèãà XXII, ãë. 39

Òèò Ëèâèé. Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà. Òîì II. Èçä-âî «Íàóêà» Ì., 1991.
Ïåðåâîä Ì. Å. Ñåðãååíêî.
Êîììåíòàðèé ñîñòàâëåí Â. Ì. Ñìèðèíûì è Ã. Ï. ×èñòÿêîâûì.
Ðåä. ïåðåâîäà è êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1929.
ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ

39. (1) «Ëóöèé Ýìè­ëèé, åñëè áû òâîé ñîòî­âà­ðèù áûë ïîõîæ íà òåáÿ (÷åãî ÿ òàê õîòåë áû), èëè, åñëè áû òû áûë ïîõîæ íà ñâî­åãî ñîòî­âà­ðè­ùà, òî ìíå íå ñòî­è­ëî áû ñåé­÷àñ ñ òîáîé ãîâî­ðèòü: (2) áóäü âû îáà õîðî­øè­ìè êîí­ñó­ëà­ìè, âû è áåç ìîèõ óêà­çà­íèé ñòà­ëè áû ÷åñò­íî äåé­ñò­âî­âàòü íà áëà­ãî ãîñóäàð­ñòâà; áóäü âû îáà ïëî­õè, âû íè ñëîâ ìîèõ íå óñëû­øà­ëè áû, íè ñîâå­òîâ ìîèõ íå âîñ­ïðè­íÿ­ëè áû. (3) À ñåé­÷àñ ÿ ìîãó ðàç­ãëÿäåòü, êòî òàêîâ òâîé òîâà­ðèù è êòî òàêîâ òû — ïîòî­ìó è âñÿ ðå÷ü ìîÿ òîëü­êî ê òåáå: ÿ âèæó, ÷òî òû áóäåøü õîðîø è êàê ÷åëî­âåê è êàê ãðàæ­äà­íèí, íî ýòî íè÷å­ìó íå ïîìî­æåò, êîëü ñêî­ðî ãîñóäàð­ñòâî õðî­ìà­åò íà äðó­ãóþ íîãó, è ó äóð­íî­ãî ñîâåò­íè­êà òå æå ïðà­âà, òà æå âëàñòü, ÷òî ó äîá­ðî­ãî. (4) Òû çàáëóæ­äà­åøü­ñÿ, Ïàâåë, åñëè äóìà­åøü, ÷òî òåáå ïðè­äåò­ñÿ ìåíü­øå áîðîòü­ñÿ ñ Òåðåí­öè­åì, ÷åì ñ Ãàí­íè­áà­ëîì; è ÿ íå çíàþ, êîòî­ðûé èç äâóõ ñòðàø­íåå: (5) ñî âòî­ðûì òû áóäåøü áîðîòü­ñÿ òîëü­êî íà ïîëå áèò­âû, à ñ ïåð­âûì — âñå­ãäà è âñþäó; ñ Ãàí­íè­áà­ëîì áóäåøü ñðà­æàòü­ñÿ, âûâåäÿ ñâîþ êîí­íè­öó è ïåõîòó, Âàððîí-ïîë­êî­âî­äåö îáðà­òèò ïðî­òèâ òåáÿ òâî­èõ æå ñîë­äàò. (6) Ïðî÷ü çëîå ïðåä­çíà­ìå­íî­âà­íèå, íå õîòå­ëîñü áû ïîìè­íàòü çäåñü Ãàÿ Ôëà­ìè­íèÿ, íî âåäü, âñå-òàêè îí ïîòå­ðÿë ãîëî­âó, êîãäà áûë óæå êîí­ñó­ëîì, íàõî­äÿñü â ïðî­âèí­öèè è ïðè âîé­ñêå, à ýòîò è ïðåæ­äå, ÷åì ñòàë äîáè­âàòü­ñÿ êîí­ñóëü­ñòâà, è ïîòîì, ïîêóäà åãî äîáè­âàë­ñÿ è òåïåðü óæå, ñòàâ­øè êîí­ñó­ëîì, íî íå ïîâèäàâ åùå íè âîé­íû, íè âðà­ãà, âñå áåçóì­ñò­âî­âàë è áåçóì­ñò­âó­åò. (7) Êàêóþ áóðþ ïîä­íÿë îí â Ãîðî­äå ñðå­äè ãðàæ­äàí, õâàñò­ëè­âî ãðî­çÿñü áóäó­ùè­ìè ñðà­æå­íè­ÿ­ìè. Êàê òû äóìà­åøü, ÷òî ñäå­ëà­åò îí, êîìàí­äóÿ âîîðó­æåí­íû­ìè âîè­íà­ìè, òàì, ãäå äåëî íåìåä­ëåí­íî ñëå­äó­åò çà ñëî­âîì? (8) È åñëè îí ñåé­÷àñ æå, êàê îáú­ÿâ­ëÿë, äàñò ñðà­æå­íèå, òî èëè ÿ íè÷å­ãî íå ïîíè­ìàþ â âîåí­íîì äåëå, â ïðè­ðî­äå ýòîé âîé­íû, â ïðà­âå ýòî­ãî âðà­ãà, èëè êàêîå-òî íîâîå ìåñòî ïðî­ñëà­âèò­ñÿ íàøèì ïîðà­æå­íè­åì áîëü­øå, ÷åì Òðà­çè­ìåí­ñêîå îçå­ðî.

(9) Ìíå ñåé­÷àñ íè ê ÷åìó âûõâà­ëÿòü­ñÿ ïåðåä åäèí­ñò­âåí­íûì ñëó­øà­òå­ëåì, äà è ÿ ñêî­ðåé ÷åðåñ­÷óð, ïðå­çè­ðàë ñëà­âó, ÷åì ñâåðõ ìåð è ñòðå­ìèë­ñÿ ê íåé, íî äåëî îáñòî­èò òàê: åäèí­ñò­âåí­íûé ñïî­ñîá âîå­âàòü ñ Ãàí­íè­áà­ëîì — òîò, êàêèì âîå­âàë ÿ: (10) òîìó ó÷èò íå òîëü­êî èñõîä ñîáû­òèé (ýòîò ó÷è­òåëü ãëóï­öîâ), íî ïðî­ñòîé ðàñ­÷åò, êîòî­ðûé îñòà­íåò­ñÿ ïîêà íå èçìå­íÿò­ñÿ îáñòî­ÿ­òåëü­ñòâà. (11) Ìû âîþ­åì â Èòà­ëèè, â ðîä­íûõ ìåñòàõ íà íàøåé çåì­ëå; âîêðóã íàñ ñîãðàæ­äàíå è ñîþç­íè­êè, êîòî­ðûå ïîìî­ãà­þò è áóäóò ïîìî­ãàòü íàì îðó­æè­åì, ëþäü­ìè, êîíÿ­ìè, ïðî­äî­âîëü­ñò­âè­åì; (12) îíè äîêà­çà­ëè ñâîþ âåð­íîñòü, êîãäà íàì ïðè­øëîñü ïëî­õî — âðå­ìÿ íàñ ó÷èò, è ñ êàæ­äûì äíåì ìû ñòà­íî­âèì­ñÿ ëó÷­øå, áëà­ãî­ðà­çóì­íåå, òâåð­æå, (13) Ãàí­íè­áàë, íàïðî­òèâ — â ÷óæîé, âî âðàæ­äåá­íîé åìó çåì­ëå; ñ.90 åìó âñå âðàæ­äåá­íî è íåïðè­ÿç­íåí­íî; îí äàëå­êî îò äîìà, îò îòå­÷å­ñòâà, íè íà çåì­ëå, íè íà ìîðå íåò åìó ìèðà; íè îäèí ãîðîä íå ïðè­íÿë åãî â ñâîè ñòå­íû, íèãäå íå âèäèò îí íè÷å­ãî, ÷òî ìîã áû íàçâàòü ñâî­èì, îí æèâåò ñî äíÿ íà äåíü íàãðàá­ëåí­íûì; (14) îò âîé­ñêà, êîòî­ðîå ïåðå­øëî Èáåð, îñòà­ëàñü åäâà ëè òðåòü; áîëü­øèí­ñòâî ïîãèá­ëî îò ãîëî­äà, à íå îò ìå÷à; óöåëåâ­øèì åäâà õâà­òà­åò åäû. (15) È òû ñîìíå­âà­åøü­ñÿ, ÷òî ìû îäî­ëå­åì åãî, äàæå ñèäÿ ñïî­êîé­íî íà ìåñòå? Îí âåäü ñ êàæ­äûì äíåì ñëà­áå­åò: ó íåãî íåò íè ïðî­äî­âîëü­ñò­âèÿ, íè ïîïîë­íå­íèÿ âîé­ñêó, íè äåíåã. (16) Ñêîëü­êî âðå­ìå­íè ñèäèò îí ïîä Ãåðåî­íè­åì, æàë­êîé àïó­ëèé­ñêîé êðå­ïî­ñòüþ, ñëîâ­íî ïîä êàð­ôà­ãåí­ñêè­ìè ñòå­íà­ìè. (17) Íî ÿ íå ñòà­íó õâà­ëèòü­ñÿ äàæå ïåðåä òîáîé ñâî­è­ìè çàñëó­ãà­ìè — ïîñìîò­ðè, êàê ìîðî­÷è­ëè åãî Ãíåé Ñåð­âè­ëèé è Àòè­ëèé, êîí­ñó­ëû ïðî­øëî­ãî ãîäà.

Åñòü îäèí âåð­íûé ïóòü ê ñïà­ñå­íèþ, Ëóöèé Ïàâåë, è òÿæ­êèì, îïàñ­íûì ñäå­ëà­þò åãî äëÿ òåáÿ íå âðà­ãè, à ñîãðàæ­äàíå. (18) Òâîè è íåïðè­ÿ­òåëü­ñêèå ñîë­äà­òû áóäóò õîòåòü îäíî­ãî è òîãî æå; Âàððîí, ðèì­ñêèé êîí­ñóë, è Ãàí­íè­áàë, âîæäü êàð­ôà­ãå­íÿí, âîç­æå­ëà­þò òîãî æå ñàìî­ãî. Òåáå ïðè­äåò­ñÿ ïðî­òè­âî­ñòî­ÿòü äâóì âîæäÿì, è òû óñòî­èøü, åñëè áóäåøü ðàâ­íî­äó­øåí ê ëþä­ñêèì òîë­êàì, åñëè òåáÿ íå âçâîë­íó­þò íè ïóñòàÿ ñëà­âà ñîòî­âà­ðè­ùà, íè òâîé ìíè­ìûé ïîçîð. (19) Ïðàâ­äó, ãîâî­ðÿò, î÷åíü ÷àñòî ãîíÿò, íî óáèòü åå íåâîç­ìîæ­íî: êòî ïðå­íå­áðå­æåò ëîæ­íîé ñëà­âîé, îáðå­òåò èñòèí­íóþ. (20) Ïóñòü òåáÿ, îñòî­ðîæ­íî­ãî, íàçû­âà­þò ðîá­êèì; îñìîò­ðè­òåëü­íî­ãî — íåïî­âî­ðîò­ëè­âûì, ñâå­äó­ùå­ãî â âîåí­íîì äåëå — òðó­ñîì; ïóñòü ëó÷­øå áîèò­ñÿ òåáÿ óìíûé âðàã, ÷åì õâà­ëÿò ãëóï­öû-ñîãðàæ­äàíå. Ãàí­íè­áàë ñ ïðå­çðå­íè­åì îòíå­ñåò­ñÿ ê òîìó, êòî îòâà­æèò­ñÿ íà âñå, è ïîáî­èò­ñÿ ïðî­òèâ­íè­êà, êîòî­ðûé íè÷å­ãî íå äåëà­åò î÷åð­òÿ ãîëî­âó. (21) ß íå ãîâî­ðþ òåáå: “íè÷å­ãî íå äåëàé” — äåé­ñò­âóé, íî ïóñòü òîáîé ðóêî­âî­äèò ðàçóì, à íå óäà­÷à; âñå­ãäà âëà­äåé ñîáîé è âñåì, ÷òî ó òåáÿ åñòü; áóäü âñå­ãäà íàãîòî­âå, íå óïóñ­êàé ñ÷àñò­ëè­âî­ãî ñëó­÷àÿ è íå ïðå­äî­ñòàâ­ëÿé òàêîé ñëó­÷àé âðà­ãó. (22) Òîìó, êòî íå òîðî­ïèò­ñÿ, âñå ÿñíî è âñå ïîíÿò­íî, ïîñïåø­íîñòü íåîñìîò­ðè­òåëü­íà è ñëå­ïà».

39. «Si aut col­le­gam, id quod mal­lem, tui si­mi­lem, L. Aemi­li, ha­be­res aut tu col­le­gae tui es­ses si­mi­lis, su­per­va­ca­nea es­set ora­tio mea; [2] nam et duo bo­ni con­su­les etiam me in­di­cen­te om­nia e re pub­li­ca fi­de­que vestra fa­ce­re­tis, et ma­li nec mea ver­ba auri­bus vestris nec con­si­lia ani­mis ac­ci­pe­re­tis. [3] Nunc et col­le­gam tuum et te ta­lem vi­rum in­tuen­ti mi­hi te­cum om­nis ora­tio est, quem vi­deo ne­qui­quam et vi­rum bo­num et ci­vem fo­re, si al­te­ra par­te clau­den­te re pub­li­ca ma­lis con­si­liis idem ac bo­nis iuris et po­tes­ta­tis erit. [4] Er­ras enim, L. Pau­le, si ti­bi mi­nus cer­ta­mi­nis cum C. Te­ren­tio quam cum Han­ni­ba­le fu­tu­rum cen­ses; nes­cio an in­fes­tior hic ad­ver­sa­rius quam il­le hos­tis ma­neat te, [5] et cum il­lo in acie tan­tum cum hoc om­ni­bus lo­cis ac tem­po­ri­bus sis cer­ta­tu­rus, et ad­ver­sus Han­ni­ba­lem le­gio­nes­que eius tuis equi­ti­bus ac pe­di­ti­bus pug­nan­dum ti­bi sit, Var­ro dux tuis mi­li­ti­bus te sit op­pug­na­tu­rus.

[6] Omi­nis etiam ti­bi cau­sa ab­sit C. Fla­mi­ni me­mo­ria. Ta­men il­le con­sul de­mum et in pro­vin­cia et ad exer­ci­tum coe­pit fu­re­re: hic, pri­us­quam pe­te­ret con­su­la­tum, dein­de in pe­ten­do con­su­la­tu, nunc quo­que con­sul, pri­us­quam castra vi­deat aut hos­tem, in­sa­nit. [7] Et qui tan­tas iam nunc pro­cel­las proe­lia at­que acies iac­tan­do in­ter to­ga­tos ciet, quid in­ter ar­ma­tam iuven­tu­tem cen­ses fac­tu­rum et ubi ex­templo res ver­ba se­qui­tur? [8] At­qui si, quod fac­tu­rum se de­nun­tiat, ex­templo pug­na­ve­rit, aut ego rem mi­li­ta­rem, bel­li hoc ge­nus, hos­tem hunc ig­no­ro, aut no­bi­lior ali­us Tra­su­men­no lo­cus nostris cla­di­bus erit.

[9] Nec glo­rian­di tem­pus ad­ver­sus unum est, et ego con­tem­nen­do po­tius quam ad­pe­ten­do glo­riam mo­dum ex­ces­se­rim; sed ita res se ha­bet: una ra­tio bel­li ge­ren­di ad­ver­sus Han­ni­ba­lem est qua ego ges­si. [10] Nec even­tus mo­do hoc do­cet — stul­to­rum is­te ma­gis­ter est — sed eadem ra­tio quae fuit fu­tu­ra, do­nec res eae­dem ma­ne­bunt, im­mu­ta­bi­lis est. [11] In Ita­lia bel­lum ge­ri­mus, in se­de ac so­lo nostro; om­nia cir­ca ple­na ci­vium ac so­cio­rum sunt; ar­mis vi­ris equis com­mea­ti­bus iuvant iuva­buntque — [12] id iam fi­dei do­cu­men­tum in ad­ver­sis re­bus nostris de­de­runt; me­lio­res, pru­den­tio­res constan­tio­res nos tem­pus dies­que fa­cit. [13] Han­ni­bal contra in alie­na, in hos­ti­li est ter­ra, in­ter om­nia ini­mi­ca in­fes­ta­que, pro­cul ab do­mo ac pat­ria; ne­que il­li ter­ra ne­que ma­ri est pax; nul­lae eum ur­bes ac­ci­piunt, nul­la moe­nia; ni­hil us­quam sui vi­det; in diem rap­to vi­vit; [14] par­tem vix ter­tiam exer­ci­tus eius ha­bet quem Hi­be­rum am­nem traie­cit; plu­res fa­me quam fer­ro ab­sumpti, nec his pau­cis iam vic­tus sup­pe­di­tat. [15] Du­bi­tas er­go quin se­den­do su­pe­ra­tu­ri si­mus eum qui se­nes­cat in dies, non com­mea­tus, non supple­men­tum, non pe­cu­niam ha­beat? [16] Quam diu pro Ge­reo­ni, cas­tel­li Apu­liae ino­pis, tam­quam pro Car­tha­gi­nis moe­ni­bus — sed ne ad­ver­sus te qui­dem de me glo­ria­bor; [17] Ser­vi­lius at­que Ati­lius, pro­xi­mi con­su­les, vi­de quem ad mo­dum eum lu­di­fi­ca­ti sint.

Haec una sa­lu­tis est via, L. Pau­le, quam dif­fi­ci­lem in­fes­tam­que ci­ves ti­bi ma­gis quam hos­tes fa­cient. [18] Idem enim tui quod hos­tium mi­li­tes vo­lent; idem Var­ro con­sul Ro­ma­nus quod Han­ni­bal Poe­nus im­pe­ra­tor cu­piet. Duo­bus du­ci­bus unus re­sis­tas opor­tet. Re­sis­tes autem, si ad­ver­sus fa­mam ru­mo­res­que ho­mi­num sa­tis fir­mus ste­te­ris, si te ne­que col­le­gae va­na glo­ria ne­que tua fal­sa in­fa­mia mo­ve­rit. [19] Ve­ri­ta­tem la­bo­ra­re ni­mis sae­pe aiunt, exstin­gui nun­quam; va­nam glo­riam qui spre­ve­rit ve­ram ha­be­bit. [20] Si­ne ti­mi­dum pro cau­to, tar­dum pro con­si­de­ra­to, im­bel­lem pro pe­ri­to bel­li vo­cent. Ma­lo te sa­piens hos­tis me­tuat quam stul­ti ci­ves lau­dent. Om­nia auden­tem con­tem­net Han­ni­bal, ni­hil te­me­re agen­tem me­tuet. [21] Nec ego ut ni­hil aga­tur sua­deo, sed ut agen­tem te ra­tio du­cat, non for­tu­na; tuae po­tes­ta­tis sem­per tu tua­que om­nia sint; ar­ma­tus in­ten­tus­que sis; ne­que oc­ca­sio­ni tuae de­sis ne­que suam oc­ca­sio­nem hos­ti des. [22] Om­nia non pro­pe­ran­ti cla­ra cer­ta­que erunt; fes­ti­na­tio impro­vi­da est et cae­ca».

ÈÑÒÎÐÈß ÄÐÅÂÍÅÃÎ ÐÈÌÀ
1327007032 1327008059 1327009004 1364002240 1364002241 1364002242