Ïåðåâîä Ì. Å. Ñåðãååíêî.
Êîììåíòàðèé ñîñòàâëåí Â. Ì. Ñìèðèíûì è Ã. Ï. ×èñòÿêîâûì.
Ðåä. ïåðåâîäà è êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1929. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
38. (1) Êîíñóëû, çàêîí÷èâ íàáîð, ïîäîæäàëè íåñêîëüêî äíåé, ïîêà ïðèøëè ñîëäàòû îò ñîþçíèêîâ è ëàòèíîâ. (2) Òîãäà âîåííûå òðèáóíû ïðèâåëè âîèíîâ ê ïðèñÿãå, (3) ÷åãî ðàíüøå íèêîãäà íå áûâàëî. Âåäü äî òîãî âðåìåíè ñîëäàòû äàâàëè ëèøü êëÿòâó, ÷òî ïî ïðèêàçó êîíñóëà ñîáåðóòñÿ è áåç ïðèêàçà íå ðàçîéäóòñÿ, à ïîòîì â ñîáðàâøåìñÿ óæå âîéñêå îíè — âñàäíèêè ïî äåêóðèÿì, (4) ïåõîòèíöû ïî öåíòóðèÿì — äîáðîâîëüíî êëÿëèñü äðóã ïåðåä äðóãîì177 â òîì, ÷òî ñòðàõ íå çàñòàâèò èõ íè óéòè, íè áåæàòü, ÷òî îíè íå ïîêèíóò ñòðîé, ðàçâå òîëüêî ÷òîáû âçÿòü èëè ïîèñêàòü îðóæèå, ÷òîáû ïîðàçèòü âðàãà èëè ñïàñòè ñîãðàæäàíèíà. (5) Ýòîò äîãîâîð, êîòîðûì îíè ñàìè ñåáÿ äîáðîâîëüíî ñâÿçûâàëè, è ïðåâðàòèëñÿ â óçàêîíåííóþ ïðèñÿãó, êîòîðóþ äàâàëè ïåðåä òðèáóíàìè. (6) Ïîêà âîéñêî åùå íå óøëî èç ãîðîäà, êîíñóë Âàððîí ÷àñòî ñîçûâàë íàðîä íà ñõîäêè è ïðîèçíîñèë ïåðåä íèì ÿðîñòíûå ðå÷è: îáâèíÿë çíàòü â òîì, ÷òî îíà ïðèãëàñèëà íåïðèÿòåëÿ â Èòàëèþ, (7) ãîâîðèë, ÷òî ãîñóäàðñòâó íå ñòðÿõíóòü âîéíó ñî ñâîåé øåè, åñëè ïîëêîâîäöàìè áóäóò Ôàáèè, à îí, Âàððîí, êàê óâèäèò âðàãà, òàê çàêîí÷èò âîéíó. (8) Åãî ñîòîâàðèù Ïàâåë ñîçâàë íàðîä òîëüêî ðàç, íàêàíóíå âûñòóïëåíèÿ èç Ãîðîäà, è îáðàòèëñÿ ê íåìó ñ ðå÷üþ ïðàâäèâîé, à íå óãîäëèâîé; î Âàððîíå íè÷åãî ãðóáîãî íå ñêàçàë; (9) ëèøü óäèâèëñÿ, êàê ýòî ïîëêîâîäåö, åùå íå çíàêîìûé íè ñî ñâîèì, íè ñ íåïðèÿòåëüñêèì âîéñêîì, íè ñ ìåñòíîñòüþ, íè ñ ïðèðîäíûìè óñëîâèÿìè, óæå ñåé÷àñ, ñèäÿ â Ãîðîäå, çíàåò, (10) êàê áóäåò ñðàæàòüñÿ, è äàæå ìîæåò ïðåäñêàçàòü äåíü áèòâû; (11) à îí, Ïàâåë, ïîíèìàÿ, ÷òî ëþäè íå ðàñïîðÿæàþòñÿ ñîáûòèÿìè, íî ñîáûòèÿ ÷àñòî ïîäñêàçûâàþò ðåøåíèÿ, íå îòäàñò íåñâîåâðåìåííûõ ïðèêàçîâ. Îí æåëàåò, ÷òîáû äåéñòâèÿ áûëè îñòîðîæíûìè è ðàçóìíûìè è ïðèâåëè ê óñïåõó; (12) óäàëüñòâî è ñ.89 ñàìî ïî ñåáå ãëóïî, à ñåé÷àñ òîëüêî íàâëå÷åò áåäó. (13) Âñå ïîêàçûâàëî, ÷òî Ïàâåë ïîñïåøíûì ðåøåíèÿì ïðåäïî÷èòàåò ïðîäóìàííûå, ñóëÿùèå áåçîïàñíîñòü. Êîãäà îí îòïðàâëÿëñÿ èç ãîðîäà, Ôàáèé, ÷òîáû óòâåðäèòü åãî â ýòèõ ìûñëÿõ, îáðàòèëñÿ ê íåìó, êàê ðàññêàçûâàþò, ñ òàêîé ðå÷üþ. |
38. Dilectu perfecto consules paucos morati dies, dum ab sociis ac nomine Latino venirent milites. [2] Tum, quod nunquam antea factum erat, iure iurando ab tribunis militum adacti milites; [3] nam ad eam diem nihil praeter sacramentum fuerat, iussu consulum conventuros neque iniussu abituros, et ubi convenissent, sua voluntate ipsi inter sese decuriati equites, [4] centuriati pedites coniurabant sese fugae atque formidinis ergo non abituros neque ex ordine recessuros nisi teli sumendi aut petendi et aut hostis feriendi aut civis servandi causa. [5] Id ex voluntario inter ipsos foedere ad tribunos ac legitimam iuris iurandi adactionem translatum. [6] Contiones, priusquam ab urbe signa moverentur, consulis Varronis multae ac feroces fuere denuntiantis bellum arcessitum in Italiam ab nobilibus mansurumque in visceribus rei publicae, [7] si plures Fabios imperatores haberet, se quo die hostem vidisset perfecturum. [8] Collegae eius Pauli una, pridie quam ab urbe proficisceretur, contio fuit, verior quam gratior populo, qua nihil inclementer in Varronem dictum nisi id modo, [9] mirari se, quidni, qui dux, priusquam aut suum aut hostium exercitum, locorum situm, naturam regionis nosset, iam nunc togatus in urbe sciret quae sibi agenda armato forent, [10] et diem quoque praedicere posset qua cum hoste signis collatis esset dimicaturus. [11] Se, quae consilia magis res dent hominibus quam homines rebus, ea ante tempus immatura non praecepturum. Optare ut quae caute ac consulte gesta essent satis prospere evenirent; [12] temeritatem, praeterquam quod stulta sit, infelicem etiam ad id locorum fuisse. [13] Sua sponte apparebat tuta celeribus consiliis praepositurum; et, quo id constantius perseveraret, Q. Fabius Maximus sic eum proficiscentem adlocutus fertur: |