История Рима от основания города

Книга XXII, гл. 61

61. Postquam Man­lius di­xit, quam­quam pat­rum quo­que ple­ros­que cap­ti­vi cog­na­tio­ne at­tin­ge­bant, prae­ter exemplum ci­vi­ta­tis mi­ni­me in cap­ti­vos iam in­de an­ti­qui­tus in­dul­gen­tis, [2] pe­cu­niae quo­que sum­ma ho­mi­nes mo­vit, quia nec aera­rium ex­hau­ri­ri, mag­na iam sum­ma ero­ga­ta in ser­vos ad mi­li­tiam emen­dos ar­man­dos­que, nec Han­ni­ba­lem ma­xi­me hui­us­ce rei, ut fa­ma erat, egen­tem lo­cup­le­ta­ri vo­le­bant. [3] Cum tris­te res­pon­sum, non re­di­mi cap­ti­vos, red­di­tum es­set, no­vus­que su­per ve­te­rem luc­tus tot iac­tu­ra ci­vium adiec­tus es­set, cum mag­nis fle­ti­bus ques­ti­bus­que le­ga­tos ad por­tam pro­se­cu­ti sunt. [4] Unus ex iis do­mum abiit, quod fal­la­ci re­di­tu in castra iure iuran­do se ex­sol­vis­set. Quod ubi in­no­tuit re­la­tum­que ad se­na­tum est, om­nes cen­sue­runt compre­hen­den­dum et cus­to­di­bus pub­li­ce da­tis de­du­cen­dum ad Han­ni­ba­lem es­se.

[5] Est et alia de cap­ti­vis fa­ma: de­cem pri­mo le­ga­tos ve­nis­se; de eis cum du­bi­ta­tum in se­na­tu es­set, ad­mit­te­ren­tur in ur­bem nec­ne, ita ad­mis­sos es­se ne ta­men iis se­na­tus da­re­tur; [6] mo­ran­ti­bus dein­de lon­gius om­nium spe alios tres in­su­per le­ga­tos ve­nis­se, L. Scri­bo­nium et C. Cal­pur­nium et L. Man­lium; [7] tum de­mum ab cog­na­to Scri­bo­ni tri­bu­no ple­bis de re­di­men­dis cap­ti­vis re­la­tum es­se nec cen­suis­se re­di­men­dos se­na­tum; et no­vos le­ga­tos tres ad Han­ni­ba­lem re­ver­tis­se, [8] de­cem ve­te­res re­man­sis­se, quod per cau­sam re­cog­nos­cen­di no­mi­na cap­ti­vo­rum ad Han­ni­ba­lem ex iti­ne­re reg­res­si re­li­gio­ne se­se ex­sol­vis­sent; de iis de­den­dis mag­na con­ten­tio­ne ac­tum in se­na­tu es­se, vic­tos­que pau­cis sen­ten­tiis qui de­den­dos cen­sue­rint; [9] ce­te­rum pro­xi­mis cen­so­ri­bus adeo om­ni­bus no­tis ig­no­mi­niis­que con­fec­tos es­se ut qui­dam eorum mor­tem si­bi ip­si ex­templo consci­ve­rint, ce­te­ri non fo­ro so­lum om­ni dein­de vi­ta, sed pro­pe lu­ce ac pub­li­co ca­rue­rint. [10] Mi­ra­ri ma­gis adeo discre­pa­re in­ter auc­to­res quam quid ve­ri sit dis­cer­ne­re queas.

Quan­to autem maior ea cla­des su­pe­rio­ri­bus cla­di­bus fue­rit, vel ea res in­di­cio est, quod fi­des so­cio­rum, quae ad eam diem fir­ma ste­te­rat, tum la­ba­re coe­pit, nul­la pro­fec­to alia de re quam quod des­pe­ra­ve­rant de im­pe­rio. [11] De­fe­ce­re autem ad Poe­nos hi po­pu­li: Cam­pa­ni, Atel­la­ni, Ca­la­ti­ni, Hir­pi­ni, Apu­lo­rum pars, Sam­ni­tes prae­ter Pentros, Brut­tii om­nes, Lu­ca­ni, [12] prae­ter hos Uzen­ti­ni et Grae­co­rum om­nis fer­me ora, Ta­ren­ti­ni, Me­ta­pon­ti­ni, Cro­to­nien­ses Loc­ri­que, et Ci­sal­pi­ni om­nes Gal­li. [13] Nec ta­men eae cla­des de­fec­tio­nes­que so­cio­rum mo­ve­runt ut pa­cis us­quam men­tio apud Ro­ma­nos fie­ret, ne­que an­te con­su­lis Ro­mam ad­ven­tum nec postquam is re­diit re­no­va­vit­que me­mo­riam ac­cep­tae cla­dis; [14] quo in tem­po­re ip­so adeo mag­no ani­mo ci­vi­tas fuit ut con­su­li ex tan­ta cla­de, cui­us ip­se cau­sa ma­xi­ma fuis­set, re­deun­ti et ob­viam itum fre­quen­ter ab om­ni­bus or­di­ni­bus sit et gra­tiae ac­tae quod de re pub­li­ca non des­pe­ras­set; [15] qui si Car­tha­gi­nien­sium duc­tor fuis­set, ni­hil re­cu­san­dum suppli­cii fo­ret.