История Рима от основания города

Книга XXIII, гл. 12

12. Ad fi­dem dein­de tam lae­ta­rum re­rum ef­fun­di in ves­ti­bu­lo cu­riae ius­sit anu­los aureos, qui tan­tus acer­vus fuit ut me­tien­ti­bus di­mi­dium sup­ra tris mo­dios exples­se sint qui­dam auc­to­res; [2] fa­ma te­nuit, quae pro­pior ve­ro est, haud plus fuis­se mo­dio. Adie­cit dein­de ver­bis, quo maio­ris cla­dis in­di­cium es­set, ne­mi­nem ni­si equi­tem, at­que eorum ip­so­rum pri­mo­res, id ge­re­re in­sig­ne. [3] Sum­ma fuit ora­tio­nis, quo pro­pius spem bel­li per­fi­cien­di sit, eo ma­gis om­ni ope iuvan­dum Han­ni­ba­lem es­se; pro­cul enim ab do­mo mi­li­tiam es­se, in me­dia hos­tium ter­ra; [4] mag­nam vim fru­men­ti pe­cu­niae ab­su­mi, et tot acies, ut hos­tium exer­ci­tus de­les­se, ita vic­to­ris etiam co­pias par­te ali­qua mi­nuis­se; [5] mit­ten­dum igi­tur supple­men­tum es­se, mit­ten­dam in sti­pen­dium pe­cu­niam fru­men­tum­que tam be­ne me­ri­tis de no­mi­ne Pu­ni­co mi­li­ti­bus.

[6] Se­cun­dum haec dic­ta Ma­go­nis lae­tis om­ni­bus Hi­mil­co, vir fac­tio­nis Bar­ci­nae, lo­cum Han­no­nis incre­pan­di es­se ra­tus, «Quid est, Han­no?» in­quit, «etiam nunc pae­ni­tet bel­li sus­cep­ti ad­ver­sus Ro­ma­nos? Iube de­di Han­ni­ba­lem; [7] ve­ta in tam pros­pe­ris re­bus gra­tes deis im­mor­ta­li­bus agi; audia­mus Ro­ma­num se­na­to­rem in Car­tha­gi­nien­sium cu­ria». [8] Tum Han­no: «Ta­cuis­sem ho­die, pat­res conscrip­ti, ne quid in com­mu­ni om­nium gau­dio mi­nus lae­tum quod es­set vo­bis lo­que­rer; [9] nunc in­ter­ro­gan­ti se­na­to­ri pae­ni­teat­ne ad­huc sus­cep­ti ad­ver­sus Ro­ma­nos bel­li, si re­ti­ceam, aut su­per­bus aut ob­no­xius vi­dear, quo­rum al­te­rum est ho­mi­nis alie­nae li­ber­ta­tis ob­li­ti, al­te­rum suae. [10] Res­pon­deam» in­quit «Hi­mil­co­ni, non de­sis­se pae­ni­te­re me bel­li ne­que de­si­tu­rum an­te in­vic­tum vestrum im­pe­ra­to­rem in­cu­sa­re quam fi­ni­tum ali­qua to­le­ra­bi­li con­di­cio­ne bel­lum vi­de­ro; nec mi­hi pa­cis an­ti­quae de­si­de­rium ul­la alia res quam pax no­va fi­niet. [11] Ita­que is­ta quae mo­do Ma­go iac­ta­vit Hi­mil­co­ni ce­te­ris­que Han­ni­ba­lis sa­tel­li­ti­bus iam lae­ta sunt: mi­hi pos­sunt lae­ta es­se, quia res bel­lo be­ne ges­tae, si vo­lu­mus for­tu­na uti, pa­cem no­bis aequio­rem da­bunt; [12] nam si prae­ter­mit­ti­mus hoc tem­pus quo ma­gis da­re quam ac­ci­pe­re pos­su­mus vi­de­ri pa­cem, ve­reor ne haec quo­que lae­ti­tia lu­xu­riet no­bis ac va­na eva­dat. [13] Quae ta­men nunc quo­que qua­lis est? “Oc­ci­di exer­ci­tus hos­tium; mit­ti­te mi­li­tes mi­hi”. Quid aliud ro­ga­res, si es­ses vic­tus? [14] “Hos­tium ce­pi bi­na castra”, prae­dae vi­de­li­cet ple­na et com­mea­tuum; “fru­men­tum et pe­cu­niam da­te”. Quid aliud, si spo­lia­tus, si exu­tus castris es­ses, pe­te­res? [15] Et ne om­nia ip­se mi­rer — mi­hi quo­que enim, quo­niam res­pon­di Hi­mil­co­ni, in­ter­ro­ga­re ius fas­que est — ve­lim seu Hi­mil­co seu Ma­go res­pon­deat, cum ad in­ter­ne­cio­nem Ro­ma­ni im­pe­rii pug­na­tum ad Can­nas sit constet­que in de­fec­tio­ne to­tam Ita­liam es­se, [16] pri­mum, ec­quis La­ti­ni no­mi­nis po­pu­lus de­fe­ce­rit ad nos, dein­de, ec­quis ho­mo ex quin­que et tri­gin­ta tri­bu­bus ad Han­ni­ba­lem transfu­ge­rit?» [17] Cum ut­rum­que Ma­go ne­gas­set, «Hos­tium qui­dem er­go» in­quit «ad­huc ni­mis mul­tum su­pe­rest. Sed mul­ti­tu­do ea quid ani­mo­rum quid­ve spei ha­beat sci­re ve­lim».