История Рима от основания города

Книга XXIII, гл. 27

27. Postquam ne­que eli­ce­re Poe­num ad cer­ta­men ob­ver­sa­ti castris po­te­rant ne­que castro­rum op­pug­na­tio fa­ci­lis erat, [2] ur­bem As­cuam, quo fi­nis hos­tium ingre­diens Hasdru­bal fru­men­tum com­mea­tus­que alios con­ve­xe­rat, vi ca­piunt om­ni­que cir­ca ag­ro po­tiun­tur; nec iam aut in ag­mi­ne aut in castris ul­lo im­pe­rio con­ti­ne­ri. [3] Quam ubi neg­le­gen­tiam ex re, ut fit, be­ne ges­ta ori­ri sen­se­rat Hasdru­bal, co­hor­ta­tus mi­li­tes ut pa­la­tos si­ne sig­nis hos­tes adgre­de­ren­tur, deg­res­sus col­le per­git ire acie instruc­ta ad castra. [4] Quem ut ades­se tu­mul­tuo­se nun­tii re­fu­gien­tes ex spe­cu­lis sta­tio­ni­bus­que at­tu­le­re, ad ar­ma concla­ma­tum est. [5] Ut quis­que ar­ma ce­pe­rat, si­ne im­pe­rio, si­ne sig­no, in­com­po­si­ti, inor­di­na­ti in proe­lium ruunt. Iam pri­mi con­se­rue­rant ma­nus, cum alii ca­ter­va­tim cur­re­rent, alii non­dum e castris exis­sent. [6] Ta­men pri­mo ip­sa auda­cia ter­rue­re hos­tem; dein­de ra­ri in con­fer­tos in­la­ti, cum pau­ci­tas pa­rum tu­ta es­set, res­pi­ce­re alii alios et un­di­que pul­si coi­re in or­bem, [7] et dum cor­po­ra cor­po­ri­bus appli­cant ar­ma­que ar­mis iun­gunt, in ar­tum con­pul­si, cum vix mo­ven­dis ar­mis sa­tis spa­tii es­set, co­ro­na hos­tium cincti ad mul­tum diei cae­dun­tur; [8] exi­gua pars erup­tio­ne fac­ta sil­vas ac mon­tis pe­tit. Pa­ri­que ter­ro­re et castra sunt de­ser­ta et uni­ver­sa gens pos­te­ro die in de­di­tio­nem ve­nit.

[9] Nec diu in pac­to man­sit; nam su­bin­de ab Car­tha­gi­ne al­la­tum est ut Hasdru­bal pri­mo quo­que tem­po­re in Ita­liam exer­ci­tum du­ce­ret, quae vol­ga­ta res per His­pa­niam om­nium fer­me ani­mos ad Ro­ma­nos aver­tit. [10] Ita­que Hasdru­bal ex­templo lit­te­ras Car­tha­gi­nem mit­tit, in­di­cans quan­to fa­ma pro­fec­tio­nis suae dam­no fuis­set; si ve­ro in­de per­ge­ret, pri­us­quam Hi­be­rum tran­si­ret Ro­ma­no­rum His­pa­niam fo­re; [11] nam prae­ter­quam quod nec prae­si­dium nec du­cem ha­be­ret quem re­lin­que­ret pro se, eos im­pe­ra­to­res es­se Ro­ma­nos qui­bus vix aequis vi­ri­bus re­sis­ti pos­sit. [12] Ita­que si ul­la His­pa­niae cu­ra es­set, suc­ces­so­rem si­bi cum va­li­do exer­ci­tu mit­te­rent; cui ut om­nia pros­pe­re eve­ni­rent, non ta­men otio­sam pro­vin­ciam fo­re.