Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà

Êíèãà XXIII, ãë. 29

Òèò Ëèâèé. Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà. Òîì II. Èçä-âî «Íàóêà» Ì., 1991.
Ïåðåâîä Ì. Å. Ñåðãååíêî.
Êîììåíòàðèé ñîñòàâëåí Â. Ì. Ñìèðèíûì è Ã. Ï. ×èñòÿêîâûì.
Ðåä. ïåðåâîäà è êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, F. G. Moore, 1940/1984.
ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ

29. (1) Íåñêîëü­êî äíåé ðàñ­ñòî­ÿ­íèå ìåæ­äó ëàãå­ðÿ­ìè áûëî â ïÿòü ìèëü; íå îáõî­äè­ëîñü áåç ëåã­êèõ ñõâà­òîê, íî íàñòî­ÿ­ùå­ãî ñðà­æå­íèÿ íå áûëî. (2) È âîò, ñëîâ­íî ñãî­âî­ðèâ­øèñü, â îäèí è òîò æå äåíü îáå ñòî­ðî­íû äàëè ñèã­íàë ê áèò­âå è âñåì âîé­ñêîì âûøëè íà ðàâ­íè­íó. (3) Ðèì­ñêîå âîé­ñêî ñòî­ÿ­ëî â òðè ðÿäà102; çàñòðåëü­ùè­êè ÷àñòüþ ìåæ­äó ïåðå­äî­âû­ìè, ÷àñòüþ — ïîçà­äè çíà­ìåí, êîí­íè­êè îêðó­æà­ëè ôëàí­ãè. (4) Ó Ãàç­ä­ðó­áà­ëà ñåðåäè­íà ñòðîÿ áûëà êðåï­êà èñïàí­öà­ìè; íà ïðà­âîì ôëàí­ãå îí ïîñòà­âèë ïóíèé­öåâ, íà ëåâîì — àôðè­êàí­öåâ è âñïî­ìî­ãà­òåëü­íûå îòðÿäû íàåì­íè­êîâ, ïóíèé­ñêîé ïåõî­òå ïðè­äàë èç êîí­íè­öû íóìè­äèé­öåâ, à îñòàëü­íóþ êîí­íè­öó — àôðè­êàí­öàì íà ôëàí­ãàõ. (5) Íå âñå íóìè­äèé­öû áûëè ïîìå­ùå­íû íà ïðà­âîì ôëàí­ãå, íî òîëü­êî êîí­íè­êè ñ äâó­ìÿ ëîøàäü­ìè êàê îïûò­íûå íàåçä­íè­êè â ïûëó îæå­ñòî­÷åí­íîé áèò­âû ïðè­âû÷­íî ïåðå­ïðû­ãè­âà­ëè â ïîë­íîì âîîðó­æå­íèè ñ óñòà­ëîé ëîøà­äè íà ñâå­æóþ: òàê ëîâ­êè îíè ñàìè è òàê âûó÷å­íû èõ ëîøà­äè.

(6) Âûñòðî­åí­íûå òàêèì îáðà­çîì âîé­ñêà ñòî­ÿ­ëè îäíî ïðî­òèâ äðó­ãî­ãî, è íà îáå­èõ ñòî­ðî­íàõ íàäåæ­äû ïîë­êî­âîä­öåâ áûëè ïî÷òè îäè­íà­êî­âû: âîé­ñêà íè ÷èñ­ëåí­íî­ñòüþ, íè ñîñòà­âîì ñâî­èì íå óñòó­ïà­ëè îäíî äðó­ãî­ìó, íî íàñòðî­å­íèå ó âîè­íîâ áûëî î÷åíü ðàç­íîå. (7) Ïðåä­âî­äè­òå­ëè ðèì­ëÿí, õîòÿ è ñðà­æàâ­øèõ­ñÿ âäà­ëè îò îòå­÷å­ñòâà, ëåã­êî óáåäè­ëè ñâî­èõ, ÷òî ñðà­æà­þò­ñÿ îíè çà Èòà­ëèþ è çà Ðèì: ñîë­äà­òû, ïîíè­ìàÿ, ÷òî èõ âîç­âðà­ùå­íèå äîìîé çàâè­ñèò îò èñõî­äà áèò­âû, òâåð­äî ðåøè­ëè ïîáåäèòü èëè óìå­ðåòü. (8)  äðó­ãîì âîé­ñêå òàêîé ðåøè­ìî­ñòè íå áûëî: áîëü­øèí­ñòâî â íåì áûëè èñïàí­öû, êîòî­ðûå ïðåä­ïî­÷è­òà­ëè ïîðà­æå­íèå â Èñïà­íèè ïîáåäå, ïîñëå êîòî­ðîé èõ ïîâî­ëî­êóò â Èòà­ëèþ. (9) Ïðè ïåð­âîì æå ñòîëê­íî­âå­íèè, åäâà óñïå­ëè ìåò­íóòü êîïüÿ, êàê ñîë­äà­òû â ñåðåäèíå Ãàç­ä­ðó­áà­ëî­âà ñòðîÿ ñòà­ëè îòñòó­ïàòü, à êîãäà ðèì­ëÿíå ñòðå­ìè­òåëü­íî íà íèõ êèíó­ëèñü, ïîâåð­íó­ëèñü è ïîáå­æà­ëè. Íà ôëàí­ãàõ ñðà­æà­ëèñü ðåøè­òåëü­íåå. (10) Ðèì­ëÿí òåñ­íè­ëè ñ îäíîé ñòî­ðî­íû ïóíèé­öû, ñ äðó­ãîé — àôðè­êàí­öû; ïðè­õî­äè­ëîñü, ñëîâ­íî ïîïàâ â îêðó­æå­íèå, îòáè­âàòü­ñÿ íà äâå ñòî­ðî­íû, (11) íî êîãäà ìåæ­äó íåïðè­ÿ­òåëü­ñêè­ìè ôëàí­ãà­ìè îêà­çà­ëîñü âñå ðèì­ñêîå âîé­ñêî, ó íåãî õâà­òè­ëî ñèë óäåð­æàòü èõ ðàçú­åäè­íåí­íû­ìè. (12) Òåïåðü øëè êàê áû äâà ðàç­íûõ ñðà­æå­íèÿ; â îáî­èõ ðèì­ëÿíå, êîòî­ðûå, ðàç­ãðî­ìèâ ñåðåäè­íó âðà­æå­ñêî­ãî ñòðîÿ ïðå­âîñ­õî­äè­ëè ïðî­òèâ­íè­êà è ÷èñ­ëåí­íî­ñòüþ, è ìóæå­ñò­âîì, îäåð­æà­ëè íåñî­ìíåí­íóþ ïîáåäó. (13) Ëþäåé áûëî óáè­òî ìíî­æå­ñòâî103; åñëè áû èñïàí­öû, åäâà âñòó­ïèâ â ñðà­æå­íèå, íå êèíó­ëèñü âðàñ­ñûï­íóþ, òî ìàëî êòî óöå­ëåë áû èç âñå­ãî âîé­ñêà. (14) Êîí­íè­öà è âîâñå íå âñòó­ïà­ëà â áèò­âó: êîãäà ìàâ­ðû è íóìè­äèé­öû óâèäå­ëè, ÷òî ñåðåäè­íà ñòðîÿ íå âûäåð­æè­âà­åò íàòèñ­êà, îíè ïîáå­æà­ëè, îñòà­âèâ ôëàí­ãè ñ.132 íåïðè­êðû­òû­ìè è óãî­íÿÿ ñ ñîáîþ ñëî­íîâ. (15) Ãàç­ä­ðó­áàë, ìåä­ëèâ­øèé äî ñàìî­ãî êîí­öà ñðà­æå­íèÿ, áåæàë ñîïðî­âîæ­äàå­ìûé íåìíî­ãè­ìè. Ëàãåðü åãî ðèì­ëÿíå âçÿ­ëè è ðàç­ãðà­áè­ëè. (16) Åñëè ñðå­äè èñïàí­öåâ è áûëè êàêèå-òî êîëå­áà­íèÿ, òî ïîáåäà ñîåäè­íè­ëà Èñïà­íèþ ñ Ðèìîì. Ãàç­ä­ðó­áà­ëó íå÷å­ãî áûëî è äóìàòü î ïîõî­äå â Èòà­ëèþ; íåáåç­îïàñ­íî áûëî è îñòà­âàòü­ñÿ â Èñïà­íèè. (17) Êîãäà ýòî èç ïèñåì Ñöè­ïè­î­íîâ ñòà­ëî èçâåñò­íî â Ðèìå, òî âñå îáðà­äî­âà­ëèñü íå ñòîëü­êî ïîáåäå, ñêîëü­êî òîìó, ÷òî Ãàç­ä­ðó­áàë íå ñìî­æåò ïðèé­òè â Èòà­ëèþ104.

29. Quin­que mi­lium in­ter­val­lo castra dis­tan­tia ha­bue­re pau­cos dies, nec si­ne le­vi­bus proe­liis nec ut in aciem exi­rent; [2] tan­dem uno eodem­que die ve­lut ex com­po­si­to ut­rim­que sig­num pug­nae pro­po­si­tum est at­que om­ni­bus co­piis in cam­pum des­cen­sum. [3] Trip­lex ste­tit Ro­ma­na acies: ve­li­tum pars in­ter an­te­sig­na­nos lo­ca­ta, pars post sig­na ac­cep­ta; equi­tes cor­nua cin­xe­re. [4] Hasdru­bal me­diam aciem His­pa­nis fir­mat; in cor­ni­bus, dextro Poe­nos lo­cat, lae­vo Af­ros mer­cen­na­rio­rum­que auxi­lia; equi­tum Nu­mi­das Poe­no­rum pe­di­ti­bus, ce­te­ros Af­ris pro cor­ni­bus ap­po­nit. [5] Nec om­nes Nu­mi­dae in dextro lo­ca­ti cor­nu, sed qui­bus de­sul­to­rum in mo­dum bi­nos tra­hen­ti­bus equos in­ter acer­ri­mam sae­pe pug­nam in re­cen­tem equ­um ex fes­so ar­ma­tis tran­sul­ta­re mos erat; tan­ta ve­lo­ci­tas ip­sis tam­que do­ci­le equo­rum ge­nus est. [6] Cum hoc mo­do instruc­ti sta­rent, im­pe­ra­to­rum ut­rius­que par­tis haud fer­me dis­pa­res spes erant; nam ne mul­tum qui­dem aut nu­me­ro aut ge­ne­re mi­li­tum hi aut il­li praes­ta­bant; mi­li­ti­bus lon­ge dis­par ani­mus erat. [7] Ro­ma­nis enim, quam­quam pro­cul a pat­ria pug­na­rent, fa­ci­le per­sua­se­rant du­ces pro Ita­lia at­que ur­be Ro­ma­na eos pug­na­re; ita­que, ve­lut qui­bus re­di­tus in pat­riam in eo discri­mi­ne pug­nae ver­te­re­tur, obsti­na­ve­rant ani­mis vin­ce­re aut mo­ri. [8] Mi­nus per­ti­na­ces vi­ros ha­be­bat al­te­ra acies; nam ma­xi­ma pars His­pa­ni erant, qui vin­ci in His­pa­nia quam vic­to­res in Ita­liam tra­hi ma­le­bant. [9] Pri­mo igi­tur con­cur­su, cum vix pi­la co­niec­ta es­sent, ret­tu­lit pe­dem me­dia acies, in­fe­ren­ti­bus­que se mag­no im­pe­tu Ro­ma­nis ver­tit ter­ga. [10] Ni­hi­lo seg­nius in cor­ni­bus proe­lium fuit. Hinc Poe­nus, hinc Afer ur­guet, et ve­lut in cir­cum­ven­tos proe­lio an­ci­pi­ti pug­nant; [11] sed cum in me­dium to­ta iam cois­set Ro­ma­na acies, sa­tis vi­rium ad di­mo­ven­da hos­tium cor­nua ha­buit. [12] Ita duo di­ver­sa proe­lia erant. Ut­ro­que Ro­ma­ni, ut qui pul­sis iam an­te me­diis et nu­me­ro et ro­bo­re vi­ro­rum praes­ta­rent, haud du­bie su­pe­rant. [13] Mag­na vis ho­mi­num ibi oc­ci­sa, et ni­si His­pa­ni vix­dum con­ser­to proe­lio tam ef­fu­se fu­gis­sent, per­pau­ci ex to­ta su­per­fuis­sent acie. [14] Equestris pug­na nul­la ad­mo­dum fuit, quia, si­mul incli­na­tam me­diam aciem Mau­ri Nu­mi­dae­que vi­de­re, ex­templo fu­ga ef­fu­sa nu­da cor­nua ele­phan­tis quo­que prae se ac­tis de­se­rue­re. [15] Hasdru­bal us­que ad ul­ti­mum even­tum pug­nae mo­ra­tus e me­dia cae­de cum pau­cis ef­fu­git. Castra Ro­ma­ni ce­pe­re at­que di­ri­pue­re. [16] Ea pug­na si qua du­bia in His­pa­nia erant Ro­ma­nis adiun­xit, Hasdru­ba­li­que non mo­do in Ita­liam tra­du­cen­di exer­ci­tus sed ne ma­nen­di qui­dem sa­tis tu­to in His­pa­nia spes re­li­qua erat. [17] Quae pos­tea­quam lit­te­ris Sci­pio­num Ro­mae vol­ga­ta sunt, non tam vic­to­ria quam pro­hi­bi­to Hasdru­ba­lis in Ita­liam tran­si­tu lae­ta­ban­tur.

ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß


  • 102Ñð.: VII, 23, 7 è îñî­áåí­íî VIII, 8, 9—17.
  • 103Ïî Åâòðî­ïèþ, 25 òûñ. (è 10 òûñ. áûëî âçÿ­òî â ïëåí).
  • 104Ïîõîä Ãàç­ä­ðó­áà­ëà â Èòà­ëèþ ñîñòî­ÿë­ñÿ ëèøü 9 ëåò ñïó­ñòÿ è çàêîí­÷èë­ñÿ åãî ïîðà­æå­íè­åì è ãèáå­ëüþ ïðè Ìåòàâ­ðå. Ñì.: XXVII, 49, 4.
  • ÈÑÒÎÐÈß ÄÐÅÂÍÅÃÎ ÐÈÌÀ
    1327007031 1327008013 1327009001 1364002330 1364002331 1364002332