История Рима от основания города

Книга XXIII, гл. 44

44. Ad ea He­ren­nius Bas­sus res­pon­dit mul­tos an­nos iam in­ter Ro­ma­num No­la­num­que po­pu­lum ami­ci­tiam es­se, cui­us neut­ros ad eam diem pae­ni­te­re, et si­bi, si cum for­tu­na mu­tan­da fi­des fue­rit, se­ro iam es­se mu­ta­re. [2] An de­di­tu­ris se Han­ni­ba­li fuis­se ac­cer­sen­dum Ro­ma­no­rum prae­si­dium? Cum iis qui ad se­se tuen­dos ve­nis­sent om­nia si­bi et es­se con­so­cia­ta et ad ul­ti­mum fo­re.

[3] Hoc con­lo­qui­um abstu­lit spem Han­ni­ba­li per pro­di­tio­nem re­ci­pien­dae No­lae. Ita­que co­ro­na op­pi­dum cir­cum­de­dit, ut si­mul ab om­ni par­te moe­nia adgre­de­re­tur. [4] Quem ut suc­ces­sis­se mu­ris Mar­cel­lus vi­dit, instruc­ta intra por­tam acie cum mag­no tu­mul­tu eru­pit. Ali­quot pri­mo im­pe­tu per­cul­si cae­si­que sunt; dein con­cur­su ad pug­nan­tis fac­to aequa­tis­que vi­ri­bus at­rox es­se coe­pit pug­na, me­mo­ra­bi­lis­que in­ter pau­cas fuis­set, ni in­gen­ti­bus pro­cel­lis ef­fu­sus im­ber di­re­mis­set pug­nan­tis. [5] Eo die com­mis­so mo­di­co cer­ta­mi­ne at­que in­ri­ta­tis ani­mis in ur­bem Ro­ma­ni, Poe­ni in castra re­ce­pe­runt se­se; nam Poe­no­rum pri­ma erup­tio­ne per­cul­si ce­ci­de­runt haud plus quam tri­gin­ta, Ro­ma­ni quin­qua­gin­ta. [6] Im­ber con­ti­nens per noc­tem to­tam us­que ad ho­ram ter­tiam diei in­se­quen­tis te­nuit. Ita­que, quam­quam ut­ra­que pars avi­di cer­ta­mi­nis erant, eo die te­nue­runt se­se ta­men mu­ni­men­tis.

Ter­tio die Han­ni­bal par­tem co­pia­rum prae­da­tum in ag­rum No­la­num mi­sit. [7] Quod ubi ani­mad­ver­tit Mar­cel­lus, ex­templo in aciem co­pias edu­xit; ne­que Han­ni­bal det­rac­ta­vit. Mil­le fe­re pas­suum in­ter ur­bem erant castra­que; eo spa­tio — et sunt om­nia cam­pi cir­ca No­lam — con­cur­re­runt. [8] Cla­mor ex par­te ut­ra­que sub­la­tus pro­xi­mos ex co­hor­ti­bus iis quae in ag­ros prae­da­tum exie­rant ad proe­lium iam com­mis­sum re­vo­ca­vit. [9] Et No­la­ni aciem Ro­ma­nam auxe­runt, quos con­lau­da­tos Mar­cel­lus in sub­si­diis sta­re et sau­cios ex acie ef­fer­re ius­sit, pug­na absti­ne­re, ni ab se sig­num ac­ce­pis­sent.